Nuri türkel: “Mayk pompéyoning ‛irqiy qirghinchiliq‚ bayanati Uyghurlar mesilisini hel qilishta yétekchi prinsiptur”

Amérika tashqiy ishlar ministirliqining sabiq ministéri mayk pompéyo 19-yanwar küni xitayning Uyghurlargha yürgüzüp kéliwatqan qebih jinayetlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep resmiy atighandin kéyin, amérikaning yéngidin teyinlen'gen tashqiy ishlar ministéri antoni bilinkénmu buninggha tamamen qoshulidighanliqini, tramp hökümitining xitaygha qaratqan siyasitini qollaydighanliqini, chünki xitayning amérikagha eng chong tehdit ikenlikini bildürdi.

Xelq'araliq radiyo-podkest shirkiti AudioBoom tori 20-yanwar küni awdokat, amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining komissari nuri türkel ependi bilen xitay ishliri tetqiqatchisi gordon changning amérika hökümiti élan qilghan “Irqiy qirghinchiliq” bayanati we yéngi hökümetning Uyghurlar mesiliside xitaygha qaratmaqchi bolghan siyasiti heqqidiki söhbitini élan qildi.

Riyasetchi aldi bilen nuri türkel ependidin “Sizche, yéngidin teyinlen'gen amérika tashqiy ishlar ministérining bu sözi Uyghurlarni lagérdin qoyup bérish üchün élin'ghan aktip bir qedem hésablinamdu?” dep soridi.

Nuri türkel ependi jawab bérip mundaq dédi: “Amérikaning sabiq tashqiy ishlar ministéri bilen nöwettiki tashqiy ishlar ministéri namzatining xitayning Uyghurlarni basturush jinayitini birdek halda ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep tonushi amérika hökümiti we amérika xelqining bu ishqa nahayiti estayidil qarighanliqini bildüridu. Bu bayanat nahayiti muhim, chünki u Uyghur we bashqa milletler 2017-yildin béri uchrawatqan ziyankeshliklerning resmiy höjjet süpitide en'ge élinishi hésablinidu, bu arqiliq xitayning jawabkarliqi sürüshtürülidu. Bu bayanatta yene ‛insaniyetke qarshi jinayet‚ tilgha élin'ghan. Bizge melum bolghinidek, 2-dunya urushidin kéyin gérmaniyening nurémbérg shehiride échilghan sot we bu sotta sotlan'ghan urush jinayetchiliri urush mezgilide qirghinchiliq jinayiti éghir bolghan jinayetchilerdin hésablinidu, buninggha kaptalistlar we sana'etchilermu chétilghan. Bu xil jinayetning xaraktéri békitilip bolghan. Bu xil jinayetlernimu jawabkarliqqa tartish arqiliq uning aldini élish kérek. Shunga bu bayanat kelgüsi tashqiy ishlar ministiri antoni bilinkén'ge zulumning ziyinini azaytish we xitayni jawabkarliqqa tartish üchün paydilinidighan bir ölchem teminlep béridu hemde amérikaning öz ittipaqdashliri bilen hemkarliship, xitaydiki kishilik hoquq mesilisini xelq'ara küntertipke élip kélishige yardem béridu.”

Riyasetchi, xitay ishliri tetqiqatchisi gordon changdin “Amérika tashqiy ishliri ministiri ishletken ‛irqiy qirghinchiliq‚ dégen bu atalghu nahayiti küchlük ibaridur, xitay buninggha qandaq inkas bildürdi?” dep sorighanda, gordon chang mundaq dédi: “Xitay buningdin nahayiti ghezeblendi, xitay tashqiy ishliri ministirliqining bayanati we ‛yer shari waqit géziti‚ torida élan qilin'ghan maqalidin buni körüwalghili bolidu. Démek, bu bayanat heqiqeten dunya miqyasida küchlük tesir peyda qildi, men bashqa döletlerningmu bu jinayetni ‛irqiy qirghinchiliq‚ dep békitishini ümid qilimen. Chünki bu jinayetni ayaghlashturush üchün barliq döletler birliship mushundaq höküm chiqirishi kérek,” dédi.

Gordon chang, nuri türkel ependidin “Sizningche, bashqa döletlermu xitayning bu jinayitini ‛irqiy qirghinchiliq‚ we ‛insaniyetke qarshi jinayet‚ dep békitermu?” dep soridi. Nuri ependi buninggha jawab bérip mundaq dédi: “Emeliyette bu dunyadiki her qandaq wijdanliq rehber pozitsiye bildüreleydighan xelq'araliq mesile. Bolupmu, yawropa döletliri rehberliri buni qilalaydu. Chünki bu döletler natsistlar gérmaniyesining ziyankeshlikige uchrighan we bashqa milletlerni yoqitish nishani qilghan bu fashist hakimiyetni ayaghlashturghan. Shunga xelq'ara jem'iyet, bolupmu yawropa ittipaqi bu ishta yétekchi bolalaydu. Amérikaning bu bayanati ittipaqdashliri üchün yétekchi prinsip, ilham-medet we heriket qollinish chaqiriqnamisi hésablinidu.”

Riyasetchi yene nuri türkel ependidin “Antoni bilinkin: amérika mejburiy emgekke chétishliq mallarni import qilmasliqi hem uninggha chétishliq téxnikilarni xitaygha éksport qilmasliqi kérek, dédi. Siz buningdin bashqa yene némilerni kütisiz?” dep sorighanda, nuri türkel ependi jawab bérip: “Xelq'ara jem'iyet, bolupmu birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq kéngishidin orun alghan döletler jiddiy yighin chaqirishi lazim, eger xelq'ara jem'iyet siyasiy hem istratégiyelik jehettin tégishlik rol oyniyalmay qalsa, hem bu normal ishqa aylinip qalsa, u chaghda téximu chong mesilige duch kélimiz,” dédi.

Gordon chang ependi buninggha köz qarishini bildürüp: “Birleshken döletler teshkilati xitay bilen alliqachan kélishiwaldi. Shunga méningche bundaq ish yüz bermesliki mumkin. Xelq'aradiki bashqa teshkilatlar, belkim bu jinayetke qarshi yardem béridu,” dédi. Nuri ependi buninggha jawab bérip, amérika hökümitining öz ittipaqdashliri, bolupmu “5 Köz ittipaqi” döletliri bilen birlikte xitaygha jaza yürgüzse bolidighanliqini, bashqa döletlerningmu “Yer shari magnétiski qanuni” gha oxshash qanuniy wasitiler bilen xitayni jazaliyalaydighanliqini bildürdi.