Nuri türkel: “Xitay hökümiti sha'ir adil tuniyaz we a'ilisidikilerni qoyup bérishi kérek”

2017-Yil 12-ayda merhum diniy alim muhemmed salih damolla hajining a'ile-tawabi'atliri we urugh-tughqanlirining xitay hökümiti teripidin tutqun qilinip türmige yaki yighiwélish lagérlirigha qamalghanliqi, shu qatarda merhumning qizi nezire muhemmed salih we uning yoldishi sha'ir adil tuniyazning tutqun qilinip, ikki chong oghlining qamaqqa élinip, kichik ikki oghlining yétimxanilargha ötküzüp bérilgenliki radiyomiz teripidin xewer qilin'ghanidi. “Qur'an kerim” we bashqa muhim diniy kitablarni Uyghurchigha terjime qilip, Uyghur diyaridila emes, xelq'ara islam dunyasidimu hörmetke sazawer bolghan diniy alim muhemmed salih damolla hajining 2018-yilning béshida yighiwélish lagérida wapat bolushi xitayning islam düshmenlikini, shundaqla Uyghurlarning her sahe alimlirini yoqitishqa ötkenlikini éniq körsitip bergenidi.

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining komissari, adwokat nuri türkel ependi sha'ir adil tuniyaz üchün heqqaniyetni yaqlashni muhim küntertipke élip kelgen bolup, yéqinda uni amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining “Wijdan mehbusliri” qatarida resmiy élan qilghan. Mezkur komitétining tor bétide bu heqte axbarat élan qilin'ghan, shundaqla nuri türkel ependining adil tuniyaz heqqide éytqan sözlirige orun bérilgen, u mundaq dégen: “Xitay kompartiyesi Uyghur bolghanning hemmisini tehdit dep békitti. Shunga ular milyonlighan Uyghur we bashqa türkiy musulmanlarni lagérlargha solidi. Adil tuniyaz we uning a'ilisidikilerge oxshash Uyghurlar bu qebih hakimiyetning hujum nishanigha aylandi. Bu emeliyette xitay hökümitining Uyghurlarning musteqil milliy we diniy kimlikini tamamen xitaylashturush we yiltizini qurutush herikitining bir qismidur”.

Nuri türkel ependi ziyaritimizni qobul qilip, amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining xizmet fonkisiyesi, “Wijdan mehbusliri pilani” hemde buning oynaydighan roli heqqide toxtilip mundaq dédi: “Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitéti amérikaning qanun boyiche ish qilidighan muhim bir orgini. Bizning muhim wezipilirimizdin biri wijdan mehbuslirining dewageri bolush. Gerche biz u mehbuslarni derhal qutuldurup chiqalmisaqmu, xelq'ara tesir we bésim peyda qilalaymiz hem bezi döletlerde buning ünümini körüwatimiz. Melum shexsni komitétimizning wijdan mehbusliri tizimlikige kirgüzüsh undaq asan ish emes, belki bu waqit kétidighan bir jeryan”.

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining tor bétide dunyaning her qaysi jayliridiki wijdan mehbusliri qatarida sha'ir adil tuniyazning kimliki, ijadiyet netijiliri, a'ile boyiche ziyankeshlikke uchrash ehwali qisqiche bayan qilin'ghan.

Nuri türkel ependi sha'ir adil tuniyazni amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining “Wijdan mehbusliri pilani” gha kirgüzüsh sewebi heqqide toxtilip mundaq dédi: “Adil tuniyaz Uyghurlarning ijtima'iy we meniwi hayatigha tesir körsiteleydighan muhim shexslerdin hésablinidu. Shunga u pütün a'ilisi boyiche xitayning közige miq bolup qadaldi. Tarixtin xewiri bar kishilerge melumki, serxillarni yoqitish irqiy qirghinchiliqning eng muhim halqisidur, irqiy qirghinchiliq bolsa niyet jinayitidur, xitayning niyiti éniq, shunga Uyghur ser xillirining hemmisige dégüdek ziyankeshlik qildi. Ularning ichidin adil tuniyazni talliwaldim, chünki buning simwolluq roli, shundaqla milletni, xelqni we xelq'ara jem'iyetni oygha sélishta halqiliq roli bar”.

Nuri türkel ependi xitay hökümitining adil tuniyazgha oxshash dangliq ziyaliylargha bunche rehimsiz mu'amile qilish sewebini chüshendürüp: “Xitay hökümiti gérmaniye fashistlirining ser xillarni yoqitish idiyesige warisliq qiliwatidu, öz waqtida natsist gérmaniyesi yehudiy chong qirghinchiliqida yehudiylarning muhim ziyaliylirining hemmisini öltürgenidi. Xitay bundaq nadir insanlarni yoqitiwetse bu milletning qayta bash kötürüp chiqishi üchün az dégende ellik-atmish yil kétidu. Xitay hakimiyiti Uyghurlarning ser xillirini yoqitish arqiliq bu milletning küchini qattiq ze'ipleshtürüshke uruniwatidu” dédi.

Axirida nuri türkel ependi sha'ir adil tuniyazning “Wijdan mehbusi” dep élan qilinishining xelq'ara qanun we amérikaning qanunigha asasen chiqirilghan muhim yekün we qarar ikenlikini, bu qararni élan qilish bilenla toxtap qalmaydighanliqini, amérika emeldarliri bilen xitay emeldarlirining diplomatik uchrishishlirida we ammiwi sorunlarda adil tuniyazning erkinlikke chiqishi üchün tirishchanliq körsitidighanliqini bildürdi hemde xitay hökümitidin bigunah tutulghan Uyghur ziyaliylirini, jümlidin adil tuniyaz we uning a'ilisidikilerni qoyup bérishni telep qildi.

Melumatlargha qarighanda, amérika xelq'ara diniy erkinlik komitéti her yili dégüdek dunyaning her qaysi jaylirida ziyankeshlikke uchrighan diniy zatlar, insaniy hoquq we étiqad erkinliki üchün küresh qilghan shexslerni “Wijdan mehbusi” dep élan qilip kéliwatqan bolup, adil tuniyazdin ilgiri, xitayning ziyankeshlikige uchrighan Uyghur serxilliridin “Selkin” torining bashqurghuchisi gülmire imin, “Diyarim” torining qurghuchi'isi dilshat perhat (ataman) qatarliqlarmu wijdan mehbusliri tizimlikige élin'ghan iken.