uhrp.org
15-Сентәбир бәш дөләттики 22 ирқий қирғинчилиқ вә зулумниң алдини елиш тәшкилатлири, 16 нәпәр юқири дәриҗилик мутәхәссисләр бирликтә һөкүмәтләргә очуқ хәт әвәткән болуп, хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан ирқий қирғинчилиқини тохтитишқа чақирған.
Уйғур кишилик һоқуқ қурулушиниң 15-сентәбир бәргән баянатиға асасланғанда, очуқ хәттә хәлқара җәмийәтниң дипломатик, инсанпәрвәрлик вә башқа қоллинишқа болидиған барлиқ тинч йоллар арқилиқ мәсулийитини ада қилиши керәклики тәкитләнгән. Хәттә йәнә «хәлқаралиқ қанун бойичә ейтқанда, хитайниң уйғурларға елип бериватқан сияситиниң һәр бири җинайәт шәкилләндүрүпла қалмастин бәлки қәбиһликтур» дейилгән.
Уйғур кишилик һоқуқ қурулуши тәшвиқат вә алақә ишлири мәсули петир ирвин бу һәқтә зияритимизни қобул қилип мундақ деди: «ирқий қирғинчилиққа қарши туруш органлириниң вә мутәхәссислириниң бирликтә зулумға қарши ирадисини билдүрүши вә пакитларға асаслинип туруп ирқий қирғинчилиққа ениқлима бериши интайин муһим. Хәттә үч муһим нуқтини оттуриға қойдуқ. Биринчидин, хитайниң уйғурларға елип бериватқан җинайәтлирини тәкшүрүш үчүн мустәқил һәйәтләрни әвәтиш. Иккинчидин, б д т ға әза дөләтләр буниң ‹ирқий қирғинчилиқ' икәнликини етирап қилиш вә бу арқилиқ у дөләтләрниң ирқий қирғинчилиққа қарши һәрикәткә өтүшини қолға кәлтүрүш. Үчинчидин, америка һөкүмитиниң өз алдиға йәнә тәкшүрүшни давам қилишидур. Биз уларға ‹ирқий қирғинчилиқ' дәп атаңлар дейәлмәймиз, лекин биз ‹ирқий қирғинчилиқ'қа даир пакитларни қоюш арқилиқ тоғра қарар чиқиришиға ярдәмчи болалаймиз».
Хитайниң уйғурларға қаратқан ирқий қирғинчилиқини сүрүштүрүш һәққидә һөкүмәтләргә очуқ хәт язған органлар қатарида «йәршари характерлик қоғдаш мәсулийити мәркизи» (Global Center for Responsibility to Protect) му бар болуп, уларниң шоари «узун йиллардин буян дуняниң һәрқайси җайлирида нурғун еғир зулумлар болмақта, бизниң мәсулийитимиз дуняни бу зулумлардин қоғдаш үчүн һәрикәт қилиш» икән.
«Йәршари характерлик қоғдаш мәсулийити мәркизи» ниң программа мәсули надирә корт хитай һакимийитиниң уйғур вә башқа түркий мусулманлирини нишан қилған ирқий қирғинчилиқиға даир күчлүк испатларни байқиғансери, уйғурлар һәққидики әндишисиниң техиму күчийиватқанлиқини ейтти. У өзлириниң тәшкилатиниң бу һәқтики мәйдани һәққидә тохтилип мундақ деди: «‹йәршари характерлик қоғдаш мәсулийити мәркизи' болуш сүпитимиз билән уйғурларға йүргүзүлүватқан җинайәтләрни тохтитишқа тәсир көрситәләйдиған барлиқ амилларни һәрикәткә кәлтүрүшкә тиришимиз. Пәқәт һөкүмәтләрла әмәс бәлки ширкәтләрму өзиниң зиммисигә чүшкән, мәҗбурий әмгәкни тохтитишқа тәсир қилалайду. Ирқий қирғинчилиқ җинайитигә бағлинишлиқ болған әмәлдарға қарита җаза тәдбирлирини қоллинишму үнүмлүк йолларниң бири. Шуңа биз барлиқ кишиләрни, болупму техиму көп дөләтниң баш министирлирини зулумға қарши аваз чиқиришқа вә зулумға қарши сиясәтлирини иҗра қилидиған система орнитишқа чақиримиз.»
«Йәршари характерлик қоғдаш мәсулийити мәркизи» өзиниң тор бетидә елан қилған баянатида мундақ дәп язған: «хәлқара җәмийәт көз алдида йүз бериватқан бу җинайәтләргә қарап турмаслиқи керәк. Һәммимизниң уйғур вә башқа түрк хәлқлирини дипломатик, инсанпәрвәрлик вә башқа тинч йоллар билән қоғдаш мәҗбурийитимиз бар.»
Мәлум болушичә, хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан зулумиға қарши әң көп аваз чиқириватқанлар қатарида дуняниң һәр қайси җайлиридики йәһудий тәшкилатлири бар икән. Мәзкур очуқ хәткә имза қойғанларниң арисида баш штаби американиң калифорнийә штатида болған «йәһудий дуняни көзитиш тәшкилати» му орун алған. Улар өзиниң тор бетидә уйғурлар үчүн мәхсус «ирқий қирғинчилиқ агаһландуруши» намлиқ сәһипә ачқан болуп, испатлар арқилиқ уйғурларниң ирқий қирғинчилиқниң қурбани болуватқанлиқини көрсәткән.
«Йәһудий дуняни көзитиш тәшкилати» ниң иҗраийә мудири серина обирстәйн зияритимизни қобул қилип мундақ деди: «тәшкилатимиз вә йәһудий җамаити зулумниң, кәң көләмлик бастурулушниң немиликини обдан билиду. Русийәдики вә явропадики чоң қирғинчилиқниң қурбанлири болуш сүпитимиз билән, нәдә болушидин қәтийнәзәр һәрқандақ бир милләтниң бизгә охшаш қисмәткә дучар болғинини көргән вақтимизда у зулумни тохтитишқа тиришимиз. Күчимиз йәтмигәндә башқа җамаәтләр вә орунлар билән бирлишип зулумни азайтишқа күчәймиз.»
У йәнә мундақ деди: «америкада яшаватқан, һәр саһәдә хизмәт қиливатқан йәһудийларниң, һәрқандақ бир милләтниң болупму нөвәттә уйғурларниң бешиға кәлгән еғир бастурушқа қарши туруш мәсулийитимиз бар».
Очуқ хәтниң ахирида орган вә шәхсләр һөкүмәтләргә қойған тәләплирини мундақ үч түргә йиғинчақлиған. Биринчидин; б д т кишилик һоқуқ кеңишидә мәхсус йиғин чақирип, уйғур районида йүз бериватқан кишилик һоқуқ дәпсәндичиликини тәкшүрүш комитети қуруш. Бу зулумға хатимә бериш истратегийәсини түзүп чиқиш. Иккинчидин; икки тәрәплик вә көп тәрәплик дипломатик усуллар арқилиқ хәлқаралиқ ирқий қирғинчилиқниң алдини елиш қанунлирини әмәлийләштүрүш. Үчинчидин; хитайдики уйғур вә башқа мусулманлар хәлқләрниң әһвалини тәкшүрүш вә уларни қоғдаш һәққидә қануний қарар чиқириш.
Очуқ хәтниң «ахирида инсанийәткә қарши елип бериливатқан ирқий қирғинчилиқ җинайитини тохтитиш һәммимизниң бурчи» дәп йезип 38 орган вә шәхс имза қойған.
