Sholizning meghlubiyetlik xitay ziyariti we köpükke aylan'ghan ümidler

13-Aprél gérmaniye bash ministiri olaf sholiz xitay ziyaritini bashlashtin ilgirila köpligen kishilik hoquq teshkilatliri bayanatlar élan qilip, sholizdin xitay kompartiyesining bash sékrétari shi jinping bilen bolghan söhbette kishilik hoquq mesilisini alahide tilgha élishni telep qilishqan idi. Ular bayanatlirida, shulizning Uyghur, tibet, xongkong, jenubiy mongghuliye xelqliri uchrawatqan irqiy qirghinchiliq we zulumlarni bu qétimqi xitay ziyaritining muhim bir küntertipi qilishni teshebbus qilishqan, shundaqla Uyghurlar uchrawatqan éghir derijidiki kishilik hoquq depsendichilikliri heqqide xitayni keskin tenqidleshni we bu mesilini estayidil hel qilishni tewsiye qilishqan idi. Halbuki, 16-aprél xitay ziyaritini axirlashturghan sholizdin bu heqte birer sada chiqqanliqi heqqide gérmaniye metbu'atlirida hazirgha qeder héchqandaq melumat yoq.

17-Aprél élan qilin'ghan xewerlerge qarighanda, gérmaniye bash ministiri olaf sholiz xitay ziyaritidin tilgha alghudek bir netijige érishelmey qaytqan. Hetta u 16-aprél xitay kompartiyesining bash sékrétari shi jinping bilen 3 sa'et 45 minut söhbetlishipmu, gérmaniye jama'iti we partiye-guruhliri otturigha qoyghan “Xitay rehbiri shi jinping bilen bolghan söhbette xitayning gérmaniye shirketliri bilen bolghan tengsiz soda riqabetlirini ayaghlashturush, xitayning gérmaniye shirketlirige we yawropa ittipaqigha qaratqan tor hujumliri, jasusluq qilmishlirigha xatime bérish, xitayning hindi-tinch okyan rayonliridiki xelq'ara qanunlargha xilap bolghan qilmishlirigha xatime bérish, teywen we filippinlerge shekillendürüwatqan bésimlirini toxtitish, xitayni rusiyege qaratqan yardem we qollashtin waz kéchishke ündesh, kishilik hoquq mesilisini alahide tilgha élish hemde Uyghurlar uchrawatqan éghir derijidiki kishilik hoquq depsendichilikliri heqqide xitayni keskin tenqidlesh we bu mesilini estayidil hel qilish” dégendek teleplerning héch birining höddisidin chiqalmighan.

Gérmaniyediki weziyet analizchisi gheyur qurban ependining bildürüshiche, olaf sholiz bu qétimqi xitay ziyariti seweblik gérmaniye xelqining eyiblishi we mesxirisige duchar bolghan. Chünki sholiz Uyghur, tibet, xongkong mesililirini erzimes iqtisadiy menpe'etler üchün qurban qiliwetken. Uning tekitlishiche, sholizning bu sepiri gérmaniyeni bundin kéyin xitaygha qandaq mu'amile qilishqa da'ir achchiq bir sawaq bilen teminligen.

Derweqe, gérmaniyening “N-TV” téléwiziye qanili 17-aprél élan qilghan “Bash ministir xitayda érishken 3 achchiq sawaq” namliq xewerde bayan qilishiche, gérmaniye bash ministiri olaf sholiz bu qétimqi xitay ziyaritide iqtisadiy jehettin körünerlik bir netijini qolgha keltürelmeyla qalmastin, belki yene siyasiy jehettinmu héchqandaq bir utuqqa érishelmigen. Uning bu qétimqi sepiri “Xuddi düshenbining arqisidin seyshenbe kélidu, dégendek heyran qalarliq menisiz bir seper” bolghan. Sholiz bashlap barghan gérmaniyediki soda magnatliridin bosh, mérsidiz qatarliq shirketlermu xitaylar bilen arzu qilghandikidek soda kélishimlirige érishelmigen. Ularning axirida érishkini gérmaniye almilirini xitaygha sétishqa da'ir hejwiy kélishimler bolghan. Sholizning “Jiddiy téma” dep qarighan rusiye-ukra'ina urushini axirlashturush pikrigimu shi jinping qiziqip ketmigen. Chünki, bu urush “Yawropani ajizlashturghan, amérika dölet mejliside bölünüsh peyda qilghan, ruslarni xitaygha téximu béqindi haletke keltürgen” bir urush dep qariliwatqan bolghachqa, shi jinpingning bu témidin özini élip qéchishi éniq idi.

Gérmaniye metbu'atlirining olaf sholizning bu qétimqi xitay ziyaritini tushmu-tushtin qattiq eyibleshke bashlighanliqini tilgha alghan gérmaniyediki weziyet analizchisi enwer ehmet ependining bildürüshiche, sholizning xitay ziyaritide kishilik hoquq mesilisini layiqida tilgha almasliqi, gérmaniyening nöwettiki jiddiy iqtisadiy éhtiyajlirini nezerde tutuwatqanliqining ipadisi bolup, uning gherb qimmet qarishidin waz kechkenlikini körsetmeydiken.

Némila bolmisun, gérmaniye bash ministiri olaf sholizning bu qétimqi xitay ziyariti héchqaysi saheni memnun qilalmighan. Öktichi partiyeler we bir qisim parlamént ezaliri, olaf sholizni gérmaniyening ötken yili otturigha qoyulghan “Xitay istratégiyesi” ge we xitaygha tayinishni azaytish siyasitige xilapliq qilip, öz béshimchiliq bilen heriket qilghanliqta eyibleshmekte.