Nensi pélusi xanim béyjing olimpikini “Diplomatik bayqut qilish” qa chaqiriq qildi

Muxbirimiz nur'iman
2021.05.19
Nensi pélusi xanim béyjing olimpikini “Diplomatik bayqut qilish” qa chaqiriq qildi Tom lantos kishilik hoquq komitéti we amérika dölet mejlisi xitay ishliri ijra'iye komitéti birlikte achqan “Xitay, irqiy qirghinchiliq we olimpik” namliq ispat anglash yighinida amérika awam palatasining re'isi nensi pélusi xanim sözlimekte. 2021-Yili 18-may.
humanrightscommission.house.gov

18-May küni tom lantos kishilik hoquq komitéti we amérika dölet mejlisi xitay ishliri ijra'iye komitéti (CECC) birlikte “Xitay, irqiy qirghinchiliq we olimpik” namliq birleshme ispat anglash yighini achqan bolup, bu yighin'gha amérika hökümitining yuqiri derijilik emeldarliri, mutexessisler we guwahliq bergüchiler qatnashqan.

Mezkur yighin'gha amérika awam palatasining re'isi nensi pélusi xanimmu qatnashqan bolup, u xelq'aradin béyjing olimpik tenheriket musabiqisini “Diplomatik bayqut qilish” ni telep qilghan.

U mundaq dégen: “Dölet bashliqliri xitaygha bérish arqiliq xitay hökümitige yüz bermeyli. Eger dölet bashliqliri ‛irqiy qirghinchiliq‚ yürgüzüwatqan xitaygha barsa, siler musabiqe meydanining orunduqlirida olturuwatqan waqitning özide ‛irqiy qirghinchiliq‚ dawam qiliwatqan bolidu. Shunga tenheriketchilirimizge we öz dölitimizde hörmet bildüreyli. Bu bir ‛diplomatik bayqut qilish‚. Bundaq jiddiy mesilige süküt qilishni qobul qilghili bolmaydu.”

Tom lantos kishilik hoquq komitéti we amérika dölet mejlisi xitay ishliri ijra'iye komitéti birlikte achqan “Xitay, irqiy qirghinchiliq we olimpik” namliq ispat anglash tor yighinigha qatnashquchilar. 2021-Yili 18-may.

2018-Yili birleshken döletler teshkilatining musteqil tekshürüsh guruppisi xitayning Uyghur rayonidiki lagérlarda kem dégende bir milyondin artuq Uyghur we bashqa musulmanlarning qamalghanliqi toghrisida ishenchlik doklat tapshurwalghanliqni ashkarilighan idi.

Nensi pélusi xanim yene mundaq dégen: “Bu bizning qimmet qarishimiz, amérika qoshma shitatliri bolush süpitimiz bilen biz mana mushundaq. Bu peqetla bir quruq gep emes, belki emeliy heriket. Eger iqtisadiy sewebler tüpeylidin xitayda yür bériwatqan kishilik hoquq depsendichilikige inkas qayturmisaq, dunyaning bashqa her qandaq yéridiki kishilik hoquq mesilisi heqqide gep qilidighan salahiyitimizni we shundaqla xelq'aradiki étibarimizni yoqitip qoyimiz.”

Béyjing terep izchil lagérlarni “Esebiylikni yoqitishni meqset qilghan kespiy terbiyelesh merkizi” dep teswirlep, özining Uyghurlar heqqidiki xorlash we irqiy qirghinchiliq qilmishlirini qet'iy ret qilip kéliwatqan idi. Nensi pélusi xanim bu heqte munularni qoshumche qilghan: “Sabiq prézidént tramipning manga dep bérishiche, re'is shi jinping uninggha atalmish ‛terbiyelesh merkizi‚ diki Uyghurlar u yerde turushni yaxshi köridu, deptu. Biraq ular u yerni yaxshi körmeydu. Re'is shi jinping, ular u yerde turushni yaqturmaydu, ular öz öyide a'ilisidiker bilen bille turushni xalaydu.”

Ashkarilan'ghan doklatlardiki melumatlargha asaslan'ghanda, 2017-yilidin buyan xitay hakimiyiti 1 milyon 800 ming bilen 3 milyon arisida Uyghurlarni asas qilghan yerlik türkiy milletlerni lagérlargha solighan. Lagéri shahitliri lagérlarda ighir qiyn-qistaqqa élip xorlash, mejburiy emgekke sélish, Uyghur ayallirini mejburiy tughmas qilish arqiliq Uyghur nopusinng köpiyishini kontrol qilish qatarliq jinayetlerning sadir boluwatqanliqi heqqide guwahliq berdi. Amérika, kanada, gollandiye we en'gliye qatarliq döletler xitayning bu jinayetlerini “Irqiy qirghinchiliq” we “Insaniyetke qarshi jinayet” dep jakarlidi.

Yighinda démokratlar partiyesining parlamént ezasi jim mekgowrin söz qilip, olimpik musabiqisining “Irqiy qirghinchiliq” boluwatqan xitaydin bashqa bir döletke yötkilishi kéreklikini éytqan.

U yene mundaq dégen: “Méningche, ‛irqiy qirghinchiliq‚ heqqidiki mushu munazirining özimu bek qorqunchluq. Biz hemmimiz xitayda néme ishlarning yüz bériwatqanliqini bilimiz. Uyghurlargha yürgüzülüwatqan keng kölemlik basturushtin hemmimizning xewiri bar. Biz mushundaq pewqul'adde mezgildiki xelq'araliq pa'aliyetlerde yenila sodini qoghlashsaq, bu mesilige jiddiy inkas qayturmighan xelq'araliq organlargha néme déyish kérek? démekchi bolghinim, eger ‛irqiy qirghinchiliq‚ bizni bi'aram qilmisa, bizni bir ish qilishqa mejbur qilalmisa, bizning dunyaning bashqa her qandaq yéridiki kishilik hoquq mesililiri heqqide sözleydighan salahiyitimiz qalmaydu. Bu intayin muhim bir mezgil. Men rasttinla quruq gep qilishtin zériktim. Bahanige orun yoq. Hemmeylen néme ishlarning boluwatqanliqini obdan bilidu. Yéter emdi, shundaqqu? yéter!”

Xelq'ara kishilik hoquqni közitish teshkilatining xitay ishliri diréktori sofiy réchardson xanim teshkilatining diplomatik bayqut qilishni qollaydighanliqini bildürdi. U mundaq dédi: “Herqandaq bir yuqiri derijilik emeldar béyjing olimpik musabiqisige qatnashmasliqi kérek. Tenheriketchiler elwette musabiqini tebriklishi kérek, emma özlirining dölitide turup tebriklise bolidu.”

Sofi réchardson xanim olimpik musabiqisining bashqa bir döletke yötkilishi kérekliki heqqide mundaq dégen: “Tokyo kishilerning saghlamliqi üchün olimpikni kéchiktüreligen yerde, béyjing ‛insaniyetke qarshi jinayet‚ sewebidin elwette olimpik heqqide qaytidin oylinishi kérek.”

Kishilik hoquq adwokati reyhan eset mezkur yighinda guwahliq bérishke qatnashqan bolup, uning éytishiche, inisi ekber eset xitay da'iriliri teripidin 15 yilliq késilgen. U yene mundaq dégen: “Uyghur bolup tughulghanlar üchün xitayning bu ziyankeshlikliri toxtimaydiken. Men buni nahayiti qéyin we azabliq kechmishlirimdin ögendim.”

Amérika olimpik we méyiplar olimpik komitétining bash ijra'iye emeldari sara xirshland guwahliq anglash yighin'gha ewetken yazma bayanatida mundaq dégen: “Uyghurlargha qilin'ghan zulumgha köngül bölimiz. Emma bu ‛amérikaning öz tenheriketchilirining musabiqige qatnishishini cheklesh‚ mesilige bérilgen jawab emes. Ilgiriki olimpik bayqutliri siyasiy meqsetni emelge ashuralmighan. Shunglashqa biz yene bir olimpikni bayqut qilishni oylashqinimizda, hemmimiz weziyetni dengsep béqishimiz kérek.”

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.