Yehudi oqughuchilar teshkilati yawropaning nurghun sheherliride béyjing qishliq olimpikige qarshi mesh'el yetküzüsh pa'aliyiti ötküzgen

Yawropa yehudiy oqughuchilar uyushmisi ötküzgen “Bashqa bir mesh'el yetküzüsh” pa'aliyitide yehudiy yashning bashqa mesh'elni kötürüp kétiwatqan körünüsh. 2021-Yili 24-öktebir, parizh.

Yawropa yehudi oqughuchilar uyushmisi 24-öktebir isra'iliye we yawropaning nurghun sheherliride “Bashqa bir mesh'el yetküzüsh” pa'aliyiti ötküzüp, xelq'ara jem'iyetni “Irqiy qirghinchiliq olimpiki” dep atalghan xitayning sahipxanliqidiki 2022-yilliq béyjing qishliq olimpikini bayqut qilishqa chaqirghan. Melum bolushiche, bu pa'aliyet Uyghur irqiy qirghinchiliqigha qarshi “Emdi hergiz qaytilanmisun” herikitining orunlashturushidiki “Xelq'ara heriket küni” ning parchisi süpitide bir tutash pilanlan'ghan bir xil pa'aliyet shekli iken.

24-Öktebir küni yawropa yehudi oqughuchilar uyushmisining ezaliri béyjing qishliq olimpikining mesh'élige qarshi “Bashqa bir mesh'el” kötürüp, isra'iliyening tél-awif, yawropaning london, parizh, bérlin, myunxén, bonn, béryussél, jenwe, wéna qatarliq sheherlirining kochilirida küch ulap yügürgen. Londondiki mesh'el yetküzüsh pa'aliyiti en'giliye parlaméntining aldida axrlashqan. Yehudi ochughuchilar uyushmisi élan qilghan bu heqtiki bayanatida, bu pa'aliyet arqiliq “Olimpikni qayturuwélish, xitayning Uyghur, tibet we xongkongliqlargha qilghan sistémiliq ziyankeshlikini échip bérishni közligenliki” tekitlen'gen.

“Emdi hergiz qaytilanmisun” herkitining pa'aliyetchisi, yawropa yehudi oqughuchilar ittipaqining en'giliyede turushluq mu'awin re'isi olaf stando (Olaf Stando) ning éytishiche, “Xitayning heshemetlik olimpik musabiqisining qarangghu kölenggüside shu tapta sadir qiliwatqan insaniyetke qarshi jinayitini yépishiqa yol qoyulmasliqi kérek” iken.

‍Olaf stando 26-öktebir bu heqtiki ziyaritimizni qilip, bu pa'aliyet arqiliq dunyagha shu ikki signalni bermekchi bolghanliqini bildürdi.

Olaf stando mundaq deydu: “Bermekchi bolghan signalimiz nahayiti éniq. Bermekchi bolghan 1-sgnalimiz 2022-yilliq qishliq olimpikni bayqut qilish. Biz uni ‛irqiy qirghinchiliq olimpiki‚ dep ataymiz. Xitay xelq'ara jama'et aldida irqiy qirghinchiliq qiliwatidu. Xongkongliqlarni, tibetlerni jenubiy mongghullarni jazalawatidu. Bizning deydighinimiz, xitayning irqiy qirghinchiliqni perdazlishigha yol qoymayla qalmay, belki uning olimpikni paydilinip qilmishini ulughwarlashturushi, buni xelq'ara sehinide qanunlashturushigha yol qoymasliqtur.”

Olaf standoning éytishiche, ularning bermekchi bolghan 2-signali yehudi yashlirigha chong qirghinchiliqni xatirlitish, Uyghur, tibet we xongkongliqlar bilen ittipaqliship, xitayning qilmishigha ‛yaq! ‚ déyish iken.

Olaf stando mundaq dédi: “Bermekchi bolghan 2-signalimiz ‍oxshimighan guruppilarni ittipaqlashturup, irqiy qirghinchiliq ‛hergiz qaytilanmisun‚ déyish ‍üchündur. Bu pa'aliyetni biz yehudi yashlar orunlashturduq. Chünki, biz yehudi yashliri chong qirghinchiliqni biwaste béshimizdin kechürüp baqmiduq. Biraq bizning ejdatlirimiz chong qirghinchiliqni béshidin kechürdi, nechche on yillarghiche jazalashqa uchridi. Shunga biz Uyghurlar, tibetler, xongkongliqlar bilen ittipaqliship, xitay bu herikitige ‛yaq‚ dégen sinalni bermekchi bolduq,” dédi.

Yehudi oqughuchilirining mezkur pa'aliyiti xelq'ara olimpik komitéti ötken hepte grétsiyening olimpis téghida olimpik mesh'ili yéqish murasimi ötküzüp, mesh'elni xitayning 2022-yilliq béyjing qishliq olimpik hey'étige ötküzüp bérishining arqisidinla ‍ötküzülgen. Axbarat yighinida xelq'ara olimpik komitéti olimpik mesh'ilini Uyghurlargha qarita “Aktip irqiy qirghinchiliq qiliwatqan bir döletke ötküzüp bérish” bilen eyiblen'gen idi.

Londondiki “Bashqa bir mesh'el yetküzüsh” pa'aliyitige qatnashqan Uyghur pa'aliyetchi, d u q ning en'gliyediki wekili rehime mahmut xanim 26-‍öktebir ziyaritimizni qobul qilip, yehudi yashlirining béyjing qishliq olimpikini 1936-yildiki bérlin olimpikige ‍oxshitip bu pa'aliyetni ötküzgenlikini bildürdi. Uning éytishiche, ular dunya öz waqtida natsistlarni “Qirghinchiliq qiliwatidu” dep bérlin olimpikige qarshi turghan bolsa, “Belkim kéyinki qirghinchiliqni toxtitip qélish imkaniyiti bolghan bolatti,” dep qaraydiken.

Rehime mehmut yene bu pa'aliyetning nahayiti ünümlük bolghanliqi, uning yashlarni Uyghurlarni qutquzushqa jelp qilish, bolupmu isra'iliye we awstriyedek Uyghur mesilisi “Anche bek aktip bolmighan” döletlerde yashlarni qozghash, ular arqiliq bu döletlerning siyasitige tesir qilip, xitaygha tutqan siyasitini özgertishige paydiliq boldi, dep qaraydighanliqini bildürdi.

Xitay bu qétim qishliq olimpik mesh'ilini 2008-yilidiki béyjing yazliq olimpik musabiqiside qilghandek her qaysi döletlerde aylandurush pilanidin waz küchken. Xitayning 2008-yilidiki olimpik mesh'ilini yetküzüsh pa'aliyiti bezi döletlerde tibet we Uyghurlarning qattiq qarshiliqigha uchrighan bolsimu, biraq eyni waqitta uning kishilik hoquq xatirisi hazirqidek undaq keng kölemlik lenetke qalmighan idi.

Olaf stando, yawropa döletliridiki naraziliq heriketlirining xitayni qorqutqanliqi, shunga uning qishliq olimpik mesh'ilini küch ulap yetküzüshke jür'et qilalmighanliqini bildürdi. Uning éytishiche, béyjing qishliq olimpikige qarshi turushning eng ünümlük yoli uni diplomatik bayqut qilish iken.

U munddq deydu: “Méning perizimche, xitay naraziliq heriketliridin qorqti. Bizningkidek naraziliq heriketlerdin, ‍olimpiyede bolghandek naraziliq heriketliridin qorqti. Mana bu uning olimpik mesh'ilini yawropada yetküzüshke jür'et qilalmasliqidiki seweb. Eger u shundaq qilghan bolsa, qattiq qarshiliqqa uchraytti. Xelq'ara olimpik komitétigha kelsek, uning kishilik hoquq teshkilati emesliki, hoquqining cheklik ikenlikini chüshinimen. Biraq xelq'ara jama'et qilalaydighan eng ünümlük chare döletlerning uni diplomatik bayqut qilishidur. Bizning parlaméntimiz kishilik hoquqni, irqiy qirghinchiliq bolghanliqini sözlidi. Biraq ular heriket qilishi, uninggha emeldarlarni we ministirlarni ewetmesliki, uningdin payda almasliqi kérek.”

Yawropa yehudi oqughuchilar uyushmisining bayanatida tekitlishiche, xelq'ara jem'iyet xitayning kishilik hoquq depsendichilikini normallashturushigha yol qoymasliqi kérek iken.

Awstriye yehudi oqughuchilar ‍uyushmisining qosh re'isi sashi türkof mundaq digen: “Xitay dölitining axbarat we diplomatik mashinisi dunyaning bashqa jaylirida perwasizliqqa aktip yardem bérip, Uyghur irqiy qirghinchiliqini aqlimaqchi boluwatidu. Biraq dunya buni közetmekte. Biz béyjing olimpik tenheriket musabiqisigha kün sanawatqan bir peytte, ‛hergiz qaytilanmisun‚ dégen söz öz menisini tépishi lazim. Xitayning kishilik hoquq depsendichilikini normallashturushigha yol qoyulmasliqi kérek. Xelq'ara jem'iyetning oyghinish waqti keldi. Biz éniq we ochuq bir chaqiriq bilen mesh'el yetküzüsh pa'aliyitimizni ötküzüwatimiz: emdi diplomatik bayqut qilidighan peyt keldi!”