Ömer yüsüp: “Dadam iz-déreksiz ghayib, qérindashlirimni misir bilen türkiye barding dep késiwétiptu”

Ömer yüsüpning iz-déreksiz dadisi yüsüp hoshur, 11 yilliq késiwétilgen akisi memetimin yüsüp we 14 yilliq késiwétilgen singlisi reyhan'gül yüsüp.

Uyghurlar 1984-yilidin tartip misirgha bérip tijaret qilishqa we misir qahirediki mekteplerde oqushqa bashlighan. 2000-Yillardin kéyin misirgha bérip oquydighan Uyghur oqughuchilarning sanimu köpiyishke bashlighan. Bolupmu 2014-2015-yillarda Uyghurlargha pasport bérilishke bashlighandin kéyin köpligen Uyghur yash oqush üchün misirgha barghan. Bulardin biri 2015-yili qeshqerning mekit nahiyesidin misirgha oqushqa barghan ömer yüsüp ependidur. Uning éytishiche, peqetla türkiye we misirgha ziyaretke barghachqa akisigha 11 yil, we singlisige 14 yil qamaq jazasi bérilgen. U, hazir türkiyede her xil yollar bilen derdini anglitishqa tirishmaqta.

Ömer yüsüp ependi, 2017-yilidin 2020-yilighiche köp sanda uruq-tughqanlirining qamalghanliqini, beziliri qoyup bérilgen bolsimu dadisi yüsüp hoshurning iz-déreksiz yoq bolup ketkenlikini, akisi memetimin yüsüpke 11 yil, we singlisi reyhan'gül yüsüpke 14 yil qamaq jazasi bérilgenlikini bildürdi.

Hazir türkiyening bolu shehiridiki shexsiy shirkette ishlewatqan ömer yüsüp ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, aldi bilen özini tonushturup mundaq dédi: “Méning ismim ömer yüsüp, men qeshqer wilayiti mekit nahiyesidin. 2015-Yili 11-ayning 15-küni misirgha oqushqa chiqqanidim. Men 2017-yili 7-ayning 4-küni misir saqchiliri Uyghur oqughuchilarni tutqun qilishqa bashlighan küni türkiyege qéchip keldim, hazir türkiyede turuwatimen”.

Ömer yüsüp ependi 2017-yili 4-ayda eng axirqi qétim a'ilisidikiler bilen téléfon arqiliq sözleshkenlikini, u waqitta lagérgha élip kétilgenliki toghrisida melumat igiligen bolsimu, kéyinche ular bilen bolghan alaqisining pütünley üzülüp qalghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Méning eng axirqi qétim a'ilemdikiler bilen alaqe qurghan waqtim 2017-yili 4-ay. U waqitta sözleshkende dadam, akam, acham we singlimning tutqun qilinip jaza lagérigha élip kétilgenlikidin xewerdar bolghanidim. Néme üchün tutup kétilgenlikini soriyalmighan idim, lékin akam bilen singlim türkiye bilen misirgha ziyaretke kélip kétip, 6 ay ötkende tutup kétilgen”.

Ömer yüsüp ependi xitayning dadisi yüsüp hoshurni tutup ketkendin kéyin xewer alalmighanliqini, uning iz-déreksiz yoq bolup ketkenlikini éytip mundaq dédi:

“Dadam yüsüp hoshur bu yil 61 yashqa kirdi. Dadam tijaret bilen shughullinidighan bolup, qurulush matériyali satatti. 2018-Yili 6-ayda tutup kétilgen bolup, tutulghan waqtida zor miqdardiki pul we mal-mülükler bille élip kétilgen. Hayatmu öltürüldimu? aqiwiti toghrisida melumat alalmidim”.

U, akisi memetimin yüsüp ependining késiwétilgenliki toghrisida éniq melumatqa érishkenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Méning akam memtimin yüsüp bu yil 34 yashta. U, tijaret bilen shughullinatti. U, dadam bilen qurulush matériyali satatti. 2017-Yili 3-ayning axirida tutup kétilgen. Men igiligen melumatlargha asaslan'ghanda 11yilliq qamaq jazasi bérilgen. Akam türkiye bilen misirni ziyaret qilghan shu sewebdin késiwetken bolushi mumkin dep oylaymen”.

U bügünki téléfon ziyaritimizde singlisi reyhan'gülning on töt yilliq késiwétilgenliki heqqide qisqiche melumat bérip mundaq dédi: “Singlim reyhan'gül yüsüp, bu yil 30 yashta. Doxturxanida sistéra bolup xizmet qiliwatatti. 2017-Yili 4-ayda tutup kétilgen. Singlimni 14 yilliq qamaqqa höküm qilghan. Singlim reyhan'gülmu türkiye bilen misirgha barghan uning üchün késiwetken bolushi mumkin dep oylaymen”.

Ömer yüsüp ependi xitayning chet'elge chiqqan Uyghurlargha, igilik tikligen puldar kishilerge we ziyalyilargha qamaq jazasi bérilishining sewebliri toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Xitay hökümitining chet'elge chiqqanlarni qara-qoyuq tutushi közi échilghan, yiraqni köreleydighan kishilerni yoqitip, Uyghurlargha yétekchilik qilalaydighan kishilerni yoq qilish. Bilimlik Uyghur alimlirini tutup kétishi ularni yoq qilip Uyghurlarni bilimsiz nadan haletke chüshürüp qoyush, igilik tikligen puldar Uyghurlarni tutushi, pütün baylarni yoqitip Uyghurlarni özige muxtaj béqindi qilip qoyushtin ibaret”.

Türkiye bilen misir Uyghur oqughuchilar eng köp dölet hésablinatti. Jaza lagérlirigha tashlan'ghan we késiwétilgen Uyghurlarning köpi türkiye we misirgha oxshash döletler bilen chétishliqi bar Uyghurlar dep qaralmaqta. Bu Uyghurlarning köpi téxigiche her xil seweblerdin tüpeyli süküt qilip turmaqta. Bezi Uyghurlar bolsa her xil usullarda ata-ana we uruq-tughqanlirining tragédiyesini dunya jama'etchilikige anglitishqa tirishmaqta. Ömer yüsüp ependi mezkur uruq-tughqanliri toghrisida erepche we türkche sin-körünüsh léntisi ishlep ijtima'iy taratqularda tarqatqan bolup, hazirghiche köp sanda adem körgendin kéyin özini qollaydighanliqini ipadilep inkas qayturghan. U, bizge bu heqte melumat berdi.

U, axirida dunyadiki her qaysi döletlerni, dunya jama'etchilikini Uyghurlarning bu peryadigha qulaq sélishqa, xitayni uruq-tughqanlirini qoyup bérishke chaqirdi.

Komunist xitay Uyghur élini bésiwalghandin kéyin 1984-yili tunji bolup misirgha oqushqa barghan teklimakan Uyghur neshriyatining xojayini jélil turan ependi axirqi yillarda misirgha bérip oquwatqan Uyghur oqughuchilarning sanining 3-4 minggha yetkenlikini igilishiche weten'ge qaytqanlarning we misirda oqughanlarning uruq-tughqanlirining lagérlargha solan'ghanliqini bezilirining turmige tashlan'ghanliqini bayan qildi.

Ömer yüsüp ependi türkiyening oxshimighan yerliridin kélip bir yerge jem bolup öyidikilirining dewasini qiliwatqan 15 yash bilen birlikte 27-iyul küni istanbul beyazit meydanida namayish pa'aliyitige qatnashqan, 4-awghust küni xitayning istanbul sariyer rayonidiki konsuxanisigha iltimas sunush üchün barghan bolsimu, xitay konsulxanisi bu yashlarning a'ilisidikilerni qoyup bérishini telep qilip yazghan iltimasini qobul qilmighanidi.

Ömer yüsüp 8-séntebir küni muxbirlargha bayanat bérish yighinigha qatnishish, munasiwetlik organlargha erz sunush üchün istanbuldin enqerege kéliwatqan 15 Uyghur yash bilen enqerege qarap mangghanda türk saqchiliri enqerege 35 kilométir qalghan jayda tosup, enqerege kirgili qoymighanidi.