Ottura asiyadiki Uyghurlar we fashizmgha qarshi urush ghalibiyet küni

1945-Yili 8-may küni gérmaniye paytexti bérlin shehirining etrapidiki karlsxorst mehelliside amérika, sowétlar ittipaqi we en'gliye qatarliq ittipaqdash döletler teripidin fashist gérmaniyesi we uning qoralliq qisimlirini shertsiz teslim qilish höjjiti imzalan'ghanidi.

Sabiq sowétlar ittipaqi dewride her yilining 9-may küni “Ulugh weten urushining ghalibiyet küni” süpitide xatirilinip kélin'genidi. Sowétlar ittipaqi yiqilghandin kéyin uning terkibidin parchilinip musteqil bolghan memliketlerde bügün'ge qeder bu kün bayram süpitide xatirilinip kélinmekte, shu jümlidin rusiye we ottura asiyadiki qirghizistan, qazaqistan we özbékistan qatarliq döletlerde keng kölemde ötküzülüp kélinmekte.

Rusiyening sanktpétérburg shehiridiki Uyghur ziyaliyliridin, “Izlirimiz” tor bétining muherriri hemrajan amraq ependi, radi'o ziyaritimizni qobul qilip rusiyede ghalibiyet künige béghishlan'ghan bir qatar pa'aliyetler élip bérilghanliqini éytti. U, shundaqla nurghun Uyghurning eyni waqitta sowét ittipaqini, yeni wetenni qoghdash üchün bolghan jenglerge qatniship hesse qoshqanliqi, emma rusiye hökümitining Uyghur diyaridiki éghir weziyetke yéterlik köngül bölmigenlikidin narazi bolghanliqini, biraq rusiye we bashqa ottura asiya memliketliride yashawatqan Uyghur ahalisi Uyghur mesilisini her da'im esliride tutup kelgenlikini éytti.

Bu yili ottura asiyadiki Uyghurlar ghalibiyet künide Uyghur diyaridiki lagérlar mesilisini tor betliride yene bir qétim anglatti. Qazaqistandiki yash Uyghur pa'aliyetchiliri tor sehipiliride widéyo we resimlerni tarqitip qirghizistandiki köp Uyghurlar bu chembirekke awaz qoshti.

Torda tarqitilghan widéyosida xitay hökümitining fashistliq siyasiti, lagérlar mesilisi we adem organlirini sétish mesilisi eskertildi. Melumki, Uyghur diyarida 3 milyon'ghiche Uyghur we bashqa türkiy millet wekillirining hazir xuddi 2-dunya urushi mezgilidiki gitlér fashizmining natsistlar lagérlirigha oxshash lagérlargha solan'ghanliqi, ularning diniy, milliy we medeniyet kimlikining yoqitishqa uchrawatqanliqi amérika we bashqa yawropa döletliri teripidin étirap qilin'ghan. Hetta birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq komitéti we bashqa xelq'ara teshkilatlarmu xitayni eyibligenidi.

9-May küni fashizm meghlup bolghan küni süpitide xatirilinidu. Melumki rusiye sowét ittipaqining warisi süpitide özini fashizmni yoqatqan dölet qaraydu. Undaqta néme sewebtin rusiye Uyghur diyarida dawamlashqan bügünki bu xil fashistliq siyasetke sükütte turidu? bu so'al heqqide qazaqistandiki siyasetshunas qehriman ghojamberdi ependi öz qarashlirini otturigha qoydi. U, ikkinchi jahan urushining kélip chiqishi we uning xitay kommunist siyasiti otturisidiki parallélliqlarni otturigha qoydi we rusiyening néme üchün Uyghurlargha köngül bölmeydighanliqi heqqide toxtaldi

Qehriman ghojamberdi ependi yene fashist gérmaniyesige qarshi urushta Uyghurlar jasaret körsitip sowét ittipaqi qehrimani unwanigha ériship, ulargha heykeller ornitilghanliqini éytti. Shundaqla söhbet dawamida qehriman ependi sowét ittipaqining yiraq sherqtiki siyasiti toghrisida sözlep, sowét ittipaqining eyni waqitta Uyghur xelqige xiyanet qilghanliqini tilgha aldi.

Xulasisida qehriman ghojamberdi ikkinchi dunya urushining aqiwiti Uyghurlarning milliy azadliq herikitige paji'elik tesir körsetkenlikini tekitlidi.

9-May küni qirghizistandiki keng bulung yézisidiki Uyghur yashlar, shu yézida yashawatqan 94-yashliq sherqiy türkistan milliy armiyesi jengchisi abdukérim abduraxmanofni ziyaret qilishti. Keng bulung Uyghur yashlar komitétining bashchisi shérzat imamof radi'o ziyaritimizni qobul qilip, ghelbiyet künide, sowét-gérman urushigha qatnashqanlarni emes, belki özlirining sabiq sherqiy türkistan milliy armiyesining hayat qalghan jengchilirini tebrikleshni qarar qilghanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

“9-May küni biz sinipdashlirimiz bilen ulugh kishini ziyaret qilishqa kélishtuq. Bu ulugh kishi sherqiy türkistanning azad bolushi üchün küresh qilghanidi. Shu künlerde biz uni ziyaret qilip, uning bir hal-salametlikini bilish üchün barduq. Biz bügünki yashlar, öz tariximizni, medeniyitimizni, tilimizni bilishke iradimiz bar, bizning tarixiy wetinimizde boluwatqan pajiyelerdin xewirimiz bar, elwette biz qayghuruwatimiz. Shu biz ziyaret qilghan ghazi bowimizni sherqiy türkistanning bir parchisi dep qaraymiz, epsuski ghazi-qehrimanlarni körüp qalidighan biz axirqi awlad bolup qalimiz iken”.

Bishkek shehiride turushluq “Tengri tagh sadaliri” radiyosining muxbiri nilüfer hashimowa radiyo ziyaritimizni qobul qilip, ikkinchi dunya urushida qurban bolghanlarni, shundaqla özlirining shu urushqa qatnashqan bowilirini eslep ötti. U, ghelbiyet küni chong bir bayram bolsimu, biraq Uyghurlar bu bayramni toluq tebriklimeydighanlighini bayan qildi.

Her yili, 9-may küni qirghizistan rusiyening chaqiriqigha awaz qoshup “Ölmes polk” namliq namayishqa alte yildin buyan qatniship kelmekte. Qirghizistan Uyghurliri ötkel yilliri bu namayishqa qatniship Uyghur jengchilerdin sülhi lutpullayéf, dadash babajanof, mesim yaqupof we shundaqla eyni waqitta ordén-médallargha érishken ataqliq kishilerdin akadémik eziz narinbayéf we bashqa qehrimanlarning süretlirini kötürüp chiqishqanidi. Korona wirusi qatarliq sewebler tüpeylidin qirghizistan Uyghurliri 9-may ghalibiyet bayrimi küni boyiche ammiwi tebrikleshler ötküzmigen.