Türkiye metbu'atlirida abduqadir yapchan mesilisi küntertipke kéliwatidu

Uyghurlar arisida tonushluq jama'et erbabi abduqadir yapchan.

Türkiye saqchi da'iriliri teripidin tutqun qilinip qamap qoyulghan, Uyghurlar arisida tonushluq jama'et erbabi abduqadir yapchan sot mehkimisi teripidin jinayiti yoq dep qarar chiqirilghan bolsimu, 80 kündin buyan tutup turulmaqta.

Abduqadir yapchanni qoyup bérish toghrisida türkiye jumhuriyiti re'isi erdoghan'gha yézilghan bir mektup bügün türkiyening nopuzluq gézitliridin yéngi aqit, milliy gézit, sitar qatarliq gézitlerde, xeber7, tayim türk qatarliq onlighan tor taratqulirida keng tarqitildi.

Aldinqi küni türkiyede neshr qilinidighan yéngi shefeq gézitide “Abduqadir yapchan xitaygha qayturulidu” dégen témida bir maqale élan qilin'ghandin kéyin, türkiye we dunyaning oxshimighan jayliridiki Uyghurlar arisida endishe peyda boldi. Ehwalni tekshürüsh jeryanida bu maqalining bash témisi shundaq bolsimu, asasiy mezmunlirida abduqadir yapchanning hayati we hazirqi tutup turuluwatqan sewebliri toghrisida toxtalghan bolsimu, xitaygha qayturush toghrisida héchqandaq melumat, seweb we yaki ispat yézilmighan.

Bu maqalining mezmuni témigha maslashmighan yeni oxshash yézilmighanliqi ashkara boldi. Biz bu heqte sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining re'isi hidayetulla oghuzxan bilen söhbet élip barduq.
Hidayetulla oghuzxan yéngi shefeq gézitide élan qilin'ghan maqalidiki u jümlining asasi yoqluqni, undaq ehwalning mumkin emeslikini, abduqadir yapchan mesilisini yéqindin közitip, bu mesilining tézrek hel bolushi üchün yol méngiwatqanliqini, abduqadir yapchanning héchqandaq jinayiti yoqluqini, istanbul bekirköy sot mehkimisi eng axirida chiqarghan qararda abduqadir yapchanning héchqandaq jinayiti yoq dep qoyup bérish qarari alghanliqini, shuning üchün kishilerning bu xil uchurlargha qarapla endishige chüshmeslikini tekitlidi.

Yéngi akit we milliy gézitide élan qilin'ghan mektuptimu, abduqadir yapchanning héchqandaq jinayiti yoqluqini, istanbul bekirköy sot mehkimisi eng axirida chiqarghan qararda abduqadir yapchanning héchqandaq jinayiti yoqluqini, xitay da'iriliri dawa qilghan shikayetlerning jinayet artishqa delil-ispat bolalmaydighanliqini bildürüp, jinayiti yoq dep qoyup bergenlikini, emma türkiye köchmenler idarisi qaytidin tutup ketkenlikini, abduqadir yapchanning hazir qanuniy jehette héchqandaq bir jinayiti yoqluqini, shuning üchün qisqa waqit ichide qoyup bérilidighanliqigha ishinidighanliqini bildürdi.

Igilinishiche, bekirköy sot mehkimisi teripidin jinayiti yoq dep qoyup bérish üchün élin'ghan 5 betlik qararname hidayetulla oghuzxanda saqlan'ghan bolup, hidayetullah oghuzxan, qararnamide xitayning abduqadir yapchan'gha artqan eyibnamining héchbirining delil-ispati toluq emeslikini, jinayet artish üchün kupaye qilmaydighanliqini, xitaydin 40 küni ichide bashqa delil keltürüshni telep qilghan bolsimu, xitay da'iriliri héchqandaq delil keltürmigenlikini, shuningdin kéyin istanbul bakirköy sot mehkimisi teripidin jinayiti yoq dep höküm chiqarghanliqini bildürdi.

Abduqadir yapchan toghrisida türkiye metbu'atlirida u mektup we bir qanche maqale élan qilin'ghandin kéyin, ijtima'iy taratqularda Uyghurlarning diqqitini tartti, bolupmu köpinche türklerning diqqitini tartip fésbok we tiwéttir qatarliq ijtima'iy taratqularda her xil pikir -inkaslar we bes-munaziriler otturigha chiqti.

Bezi türkler, türkiyening shangxey hemkarliq teshkilatigha eza bolup kirishi üchün bunchiwala éghir bedel tüleydighan ish bolsa kirmeyla qoysun, dégendek pikir bayan qilghan.

Uyghurlargha yéqindin köngül bölüp kéliwatqan mardin uniwérsitétining réktori proféssor exmet aghriqchi ependi özining tiwéttir hésabida abduqadir yapchan toghrisida pikir bayan qilip mundaq yazghan: “Aq partiyining mu'awin re'isi shundaqla parlamént ezasi yasin aqtay bizge abduqadir yapchanni qayturmasliq toghrisida wede bergen. Abduqadir yapchanni qayturup bermise xitay néme qilalaydu? derhal mudaxile qilish kérek.”

Islam dunyasi ammiwi teshkilatlar birlikining bash katipi eli qurt ependi bu heqte özining tiwéttir hésabida bayanat bérip mundaq yazghan: “Sherqiy türkistanliq jama'et erbabliridin abduqadir yapchan ependini xitaygha we yaki üchinchi bir döletke chiqarmasliqi kérek. Zulumgha wasite bolmasliq kérek.”

Zhurnalist osman atalay ependimu özining tiwéttir hésabida pikir bayan qilip, “Birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq komitétining himayisi astida 15 yildin buyan türkiyede yashawatqan sherqiy türkistanliq abduqadir yapchan xitaygha qayturulmasliqi kérek” dédi.

Bügün yene tayim türk taratqusida abduqadir yapchan toghrisida türkiye jumhur re'isi erdoghan'gha xitab qilip, “Xitaygha qayturup bermeng!” dégen témida maqale élan qilindi.

Yéngichagh gézitining yazghuchisi doktor kurshad zorlu ependi abduqadir yapchan toghrisida, xitay da'iriliri, “Xitayni parchilash üchün heriket qilghan” dep térrorluq jinayiti bilen eyiblep, türkiyede yashawatqan abduqadir yapchanni qayturup bérishni telep qilghan. Abduqadir yapchanni peqet bolmighanda balqan döletliridin birige orunlashturush muwapiq bolidu” dep yazghan.

Süriye türkliri namidiki bir tiwéttir qollan'ghuchi“Abduqadir yapchanni xitaygha qayturmasliq kérek, bu zulumni toxta deyli” dep yazghan.

Erdoghan'gha yazghan mektupta abduqadir yapchan toghrisida toxtilip, yapchanning térrorchi emes, bilimlik kishi ikenlikini, 15 yildin buyan türkiyede yashawatqanliqini, türkiye puqraliqigha ötüsh telipi ret qilin'ghan bolsimu, ayali we qizining türkiye puqrasi ikenliki yézilghan.

Mektupta yene, abduqadir yapchanni qoyup bérish toghrisida toxtilip mundaq yézilghan: “Mehkime teripidin qoyup bérilgen bolsimu, köchmenler idarisi teripidin tutqun qilinip tutup turush ornigha qamap qoyulghan, bakirköy jinayi ishlar sot mehkimisi we asasiy qanun yuqiri sot mehkimisi teripidin xitayning qayturup bérish telipini ret qilghan qarari chiqqan abduqadir yapchanni, ne xitaygha, ne üchinchi bir döletke ewetmeslikni, nazaret astida bolsimu qoyup bérilip, türkiye puqrasi bolghan ayal balliri bilen birlikte türkiyede siyasiy panahlan'ghuchi bolush süpiti bilen yashishi üchün qobul qilishni telep qilimiz.”

Bu mektup sherqiy türkistan xelqi namida hör sherqiy türkistan munbiri teripidin erdoghan'gha yézilghan.