Mektep da'iriliri proféssor abdubesir shükürining tutqun qilin'ghanliqini inkar qilmidi

2018-Yili etiyaz mezgilidin bashlap, Uyghur diyaridiki uniwérsitétlarda oqutush we tetqiqat bilen shughulliniwatqan bir türküm ziyaliylarningmu arqa-arqidin tutqun qilin'ghanliqi heqqidiki xewerler tarqalghan. Radiyomizgha kelgen uchurlardin ürümchidiki pédagogika uniwérsitétining proféssori, abdubesir shüküriningmu 2018-yil qishliq tetil mezgilide tutqun qilin'ghanliqi ashkarilandi.

Proféssor abdubesir shüküri Uyghur klassik edebiyati, türkologiyege munasiwetlik tetqiqat eserliri bilen tonulghan Uyghur bilim igilirining biri. Hazir yawropada yashawatqan Uyghurlardin ilgiri shinjang pédagogika uniwérsitétida oqughan bireylen öz kimlikini ashkarilimasliq sherti bilen, ziyaritimizni qobul qilip, proféssor abdubesir heqqide özi bilidighan ehwallarni bayan qildi.

“Men ilgiri shinjang pédagogika uniwérsitéti edebiyat fakultétida oqughan chéghimda, abdubesir mu'ellim manga chongqur tesir qaldurghan oqutquchilardin biri idi. Shu mektepte oqutquchiliq qiliwatqan bir tonushumdin anglishimche, proféssor abdubesir shüküri 2018-yil qishliq tetil mezgilide yeni shu mektepning edebiyat institutidiki proféssor abduqadir jalalidin tutqun qilin'ghan chaghda yene bashqa birqanche neper oqutquchi bilen birla waqitta tutqun qilin'ghan iken. Lékin, hazir ularning qeyerge qamalghanliqi heqqide éniq uchur yoq iken”.


Radiyomiz Uyghur bölümi bu yil 4-ay mezgilide pédagogika uniwérsitéti mektep da'iriliridin igiligen uchurlarda proféssor abduqadir jalalidinning 2018-yil 1-ayning 29-küni ürümchidiki dölet amanliqini qoghdash xadimliri teripidin tutqun qilin'ghanliqi heqqidiki uchurlarni delilligen idi.

Eyni chaghda mezkur uniwérsitétning amanliq bashqarmisi siyasiy ishlar bölümining mes'uli féng wénchyang féng wénchyang abduqadir jalalidinning 29‏-yanwar küni ürümchi sheherlik dölet amanliqi saqchiliri teripidin tutup kétilgenlikini bayan qilghan idi.

Proféssor abdubesir shükürining tutqun qilinish sewebini bilish üchün pédagogika uniwérsitétidiki munasiwetlik mektep da'irilirige téléfon qilduq. Mektepning kadirlar bölümi we oqutush bashqarmisigha qilghan téléfonlar jawabsiz qaldi. Emma mektepning edebiyat instituti we mektep qoghdash bölümige qilghan téléfonlirimiz ulandi.

Edebiyat instituti ishxanisidin téléfonimizni alghan ayal xadim abdubesir mu'ellimning tutqun qilinishi sewebini bilmeydighanliqini bildürdi. U: “Shundaq, bu shinjang pédagogika uniwérsitétining edebiyat instituti. Emma kechürüng bu ehwalning tepsilati bizge éniq emes. Bu ishlarni biz hemmimiz bilmeymiz, kechürüng” dep jawab berdi.

Shinjang pédagogika uniwérsitétining künlün oqutush rayoni dep nam bérilgen ürümchi tébbiy uniwérsitét yolidiki kona mektep rayonigha jaylashqan qoghdash bashqarmisi we wénchü'en oqutush rayonidiki xizmetchi xadimlar, gerche proféssor abdubesir shükürining qachan we néme sewebtin tutqun qilin'ghanliqi heqqidiki so'allirimizgha jawab bérishni ret qilghan bolsimu, emma ular abdubesir shükürige alaqidar mesililerni ürümchidiki jama'et xewpsizlik orunliridin igilishimiz kéreklikini bildürüp, téléfonni qoyuwetti.

Proféssor abdubesir shükürining tutulup ketkenliki heqqide özi anglighan ehwallarni bayan qilghan yene bireylen, ürümchide jem'iyette gep tarqalghanliqini emma mektepning resmiy yosunda bu weqeni ishchi-xizmetchilirige téxi uqturmighanliqini bayan qildi.

U mundaq dédi: “Anglishimche shinjang pédagogika uniwérsitétida 2017-yilining etiyaz mezgilidila oqutquchilar arisida ikki yüzlimilikke qarshi ipade bildürüsh herikiti bashlan'ghan iken. 2018-Yili qishliq tetildin kéyin yeni xitayning chaghan bayrimidin kéyin ürümchide mezkur mekteptiki oqutquchilardin proféssor abdubesir shüküri, abduqadir jalalidin qatarliqlarning dölet amanliqini qoghdash saqchiliri teripidin élip kétilgenliki heqqide xewerler tarqiliptu. Qishliq tetildin kéyin oqutquchilar mektepke yighilghinida, mektep boyiche ‛ikki yüzlimilikke qarshi‚ siyasiy öginishler keng-kölemde uyushturulup, hemmila adem yazma ipade bildürüsh herikiti élip bérilghan. Eyni chaghda mektep da'iriliri abdubesir shüküri we abduqadir jalalidinning intizamgha xilapliq qilghanliqi üchün tekshürülüwatqanliqini aghzaki uqturghan. Emma ular heqqide höjjetlik uqturush tarqatmighan. Lékin, oqutquchilar arisida ularning ‛ikki yüzlimilik‚ jinayiti bilen eyiblinip tutqun qilin'ghan bolushi mumkinliki heqqide we perezler barghanche kücheygen iken”.

Nöwette xitay da'iriliri teripidin tutqun qilin'ghanliqi ilgiri sürülüwatqan proféssor abdubesir shüküri ilmiy tetqiqat bilen shughullinip, Uyghur klassik edebiyati, türkologiyege munasiwetlik tetqiqat eserliri bilen tonulup, xitay hökümiti teripidin étirap qilinip etiwarlinip ishlitilgen Uyghur serxilliridin biri idi.

Abdubesir shükri1964-yili pichan nahiyesining pichan yézisida tughulghan. 1983-Yildin 1988-yilghiche merkiziy milletler uniwérsitétida oqughan. Oqush püttürgendin kéyin shinjang pédagogika uniwérsitétining edebiyat fakultétida oqutquchiliqqa teqsim qilinip, Uyghur klassik edebiyati we edebiyat oqutush métodi qatarliq kesiplerdin ders bergen.

Uning Uyghur medeniyiti, Uyghur klassik edebiyati we türkologiyege a'it tetqiqat maqaliliridin “Uyghur xelq dastani ‛aq ülümberdixan‚ we shaman dini”, “Tutémning meniwi asasi heqqide”, “‛oghuzname‚ we ‛manas‚”, “Yéngi platonizm we mistitizm”, “Sherq edebiy oyghinish dewrining meshhur tesewwup sha'iri qul xoja ehmed yessewi we uning pelsepiwi qarashliri”, “‛közgü‚ ning shamanizimdiki medeniyet menisi” qatarliq bir türküm ilmiy maqaliliri we bir qisim edebiy obzorliri taki u tutqun qilin'ghan'gha qeder xitaydiki nopuzluq ilmiy zhurnallar we Uyghur tilidiki edebiy zhurnallarda üzlüksiz élan qilinip kelgen.

2000-Yili uning “‛palname‚ we qedimki Uyghurlarni dunya qarashliri” namliq tetqiqat kitabi “Shinjang xelq neshriyati” teripidin neshr qilin'ghan. “Nutuq we nutuqshunasliq” namliq kitabi aliy mekteplerning dersliki süpitide ishlitilgen.

Abdubesir shüküri 2002-yilidin 2003-yilighiche yaponiye sherqshunasliq institutining teklipi bilen mezkur institutta saqliniwatqan qedimki Uyghurche yazma yadikarliqlarning katalogini ishleshke qatnashqan.

Abdubesir shüküri yene xelq'ara altayshunasliq ilmiy jem'iyitining ezasi, junggo yazghuchilar jem'iyitining ezasi, shinjang Uyghur aptonom rayonluq yazghuchilar jem'iyitining ezasi, turpanshunasliq ilmiy jem'iyitining ezasi, shinjang xelq éghiz edebiyati jem'iyitining hey'et ezasi, junggo Uyghur klassik edebiyati we on ikki muqam ilmiy jem'iyitining hey'et ezasi qatarliq ilmi wezipilerde bolghan.