Istratégiye mutexessisi doktor erkin ekrem üstidin sot mehkimisige erz sunulghan

Muxbirimiz erkin
2018.12.12
uyghur-mesilisi-erkin-ekrem.jpg Hajetepe uniwérsitéti oqutquchisi doktor erkin ekrem “Amérika-xitay munasiwiti we Uyghur mesilisi” témidiki yighinda léksiye bermekte. 2015-Yili 9-öktebir, türkiye.
RFA/Arslan

Istanbuldiki jumhuriyet teptish mehkimisi türkiye hajitepe uniwérsitétining dotsénti, türkiye istratégiyelik chüshenchiler institutining mutexessisi doktor erkin ekrem üstidin sunulghan bir parche erz-shikayet tapshuruwalghan. Mezkur shikayetnamide erkin ekrem türkiyediki “Uyghur sana'etchiler we tijaretchiler jem'iyiti” namliq teshkilatning bashliqi sabir boghdagha “Haqaret qilish” we uni “Térrorchilargha nishan qilip körsitish” bilen eyiblen'gen.

Igilinishiche, istanbuldiki teptish mehkimisi bu erzni qobul qilghan we sabir boghdaning erz-shikayitige asasen erkin ekrem üstidin délo turghuzghan. Melum bolushiche, erz-shikayette türkiyediki 7-8 dek kishining ismi bar iken. Nöwette sot mehkimisining erkin ekremge munasiwetlik mezkur déloni kéler yili 3‏-ayda körüp chiqishni qarar qilghanliqi melum. Erkin ekrem ötken hepte enqerediki bir yerlik sot mehkimisining bu heqtiki uqturushini tapshurup alghan. Erkin ekremning bildürüshiche, sabir boghda shikayetnamiside erkin ekremning ilgiri türkiyediki “Istiqlal” tor téléwiziyesining ziyaritini qobul qilghanda qilghan sözlirini özining “Kishilik shexsiyiti we bixeterlikige qilin'ghan hujum” dep qarighan.

Ekrem ekrem seyshenbe küni ziyaritimizni qobul qilip, özining sabir boghdaning shexsiyiti yaki kishilik bixeterlikige alaqidar héchqandaq bir yaman gep-sözde bolmighanliqini bildürdi. Uning ilgiri sürüshiche, u “Istiqlal” téléwiziyeside sabir boghda heqqidiki bir so'algha jawab bérip, uning shexsiyitige alaqidar bir sözge qanuni chüshenche bergen, emma uning shexsiyitige tégidighan héchqandaq söz qilmighan.

Erkin ekrem mundaq dédi: “Istanbuldiki ‛istiqlal tor téléwiziyesi‚ bir qétim mendin: sabir boghdani hemme adem ‛xa'in‚ dewatidu, siler buninggha néme deysiler, dep sorighan idi. Men, nezeriye jehettin bir ademni melum bir shexs qopup ‛xa'in‚ désila xa'in bolup ketmeydu. Buninggha dölet yaki hökümet qarar bérishi lazim dep chüshendürgen idim. Sabir boghda, méni ashu nezeriye arqiliq xa'in dédi, dep, men dégen geptin özining chüshiniwalghan xata chüshenchisini otturigha qoyuwatidu. Shu qétimliq téléwiziye söhbitide ‛xa'inlarning aqiwiti néme bolidu?‚ dégen so'algha, 2‏-dunya urushi mezgilidiki firansiyeni misalgha aldim. Gérmanlar bilen hemkarlashqanlarni urush axirlashqandin kéyin asidighanni ésip, öltürgenni öltürgen, dédim. U, méni esebiy térrorchilargha nishan qilip körsetti, dep erz qiptu, lékin men buni ret qildim.”

Erkin ekremning bildürüshiche, u adwokatlarning mesilini öz ara muresseleshtürüp hel qilish teklipini ret qilghan. U özining héchqandaq xataliq sadir qilmighanliqini ilgiri sürdi.

Erkin ekrem yene mundaq deydu: “Angghiche héliqi muresseleshtürgüchi adwokatlar kélip, méning mehkimige barmay turup ‛men xatalishiptimen‚ dep ochuq-ashkara élan qilishimni telep qildi. Epu soraydikenmen. Men némishqa epu soraymen, men néme xataliq qildim, men bir tetqiqatchi tursam, unchilik nersini déyelmisem. Bu qandaq bir démokratiye bolidu. Shuning bilen men unimidim, unimighandin kéyin mehkimige bériptu. 3‏-Ayning 15‏-küni sot échilidu.”

“Istiqlal” téléwiziyesidiki mezkur söhbet buningdin texminen 2 yil awwal élip bérilghan. Biz mezkur söhbet programmini tordin izdigen bolsaqmu, lékin tépélmidi. Sabir boghdaning ikki yildek süküt qilip, néme üchün emdi erkin ekremni sotqa erz qilghanliqi melum emes.

Biz bu heqtiki so'allargha jawab élish üchün seyshenbe küni sabir boghdagha téléfon qilduq. U tunji qétim ziyaritimizni qobul qilip, erkin ekremni sotqa bergenlikini étirap qildi.

Sabir boghda mundaq dédi: “Qarang, toghra, erkinbey qimmetlik bir oqutquchi, qimmetlik bir akadémik. Lékin ötken yili özining bir programmisida men toghriliq qalaymiqan sözlerni qildi. Men buninggha heyran qaldim we buni adwokatqa berdim. Adwokat dawa échiptu. Yüzlerche qétim haqaret qilindim. Bayqighan bolsingiz hazirghiche bundaq bir erz-shikayette bolup baqmighan idim.”

“Uyghur sana'etchiler we tijaretchiler jem'iyiti” ning xitay hökümiti bilen bolghan qoyuq munasiwiti, uning mes'ullirining pat-pat xitayni ziyaret qilip, xitay siyasiy meslihet kéngishining yighinlirigha ishtirak qilishi, sabiq xitay bash ministiri wén jyabawning 2010‏-yili türkiyeni ziyaret qilghanda sabir boghdani qobul qilishi shuningdek mezkur jem'iyet mes'ullirining türkiyediki xitay elchixanisi ötküzgen her xil pa'aliyetlirige aktip qatnishishi muhajiretiki Uyghur pa'aliyetchilirining qattiq tenqidige uchrap kelgen.

Bu xil tenqidler xitay hökümiti 2 milyondek Uyghurni yighiwélish lagérigha qamap, ularning diniy étiqadi medeniyiti, tili we en'eniliridin waz kéchishke qistawatqanliqigha da'ir ishenchlik melumatlar keng tarqalghan mezgilde téximu kücheygen idi.

Biz uningdin bu ishning muhajirettiki Uyghurlar arisida bundaq küchlük inkas qozghishini xitayning Uyghur rayonidiki hazirqi basturushi bilen alaqidar dep qaraydighan-qarimaydighanliqini soriduq. Lékin u özining tutqan yolini aqlap, özining hemmige ochuq-ashkara bir yol tutuwatqanliqini ilgiri sürdi. U mundaq dédi: “Siyasiy meydan süpitide men mexpiy yaki yoshurun ish qilmidim. Men ochuq-ashkara meydanda dölet bashliqliri we türkiye jumhuriyitining mes'ul xadimliri bilen xitaygha barghan bolsam ,méning démek mexpiy, yoshurun'ghudek bir ishim yoq. Shunga men héchnémini yoshurushning hajiti yoq dep qaraymen. Eger otturida bir qiyinchiliq bolsa, uninggha men seweb bolmidim.”

Lékin doktor erkin ekremning bildürüshiche, bu erzning türkiye-xitay edliye munasiwiti téz yéqinlishiwatqan bir mezgilde sunulushi uning diqqitini qozghimaqta iken. U türkiye teptish orginining “Delilsiz” we “Mentiqsiz” bir erzni qobul qilip, resmiy délo turghuzushining uni heyran qaldurghanliqini bildürdi

Erkin ekrem mundaq deydu: “Méningkidek bir déloni bashtila bu erz aqmaydu dep toxtitiwétishi kérek idi. Chünki men bashqa nerse dewatimen, u buningdin bashqa nersini chiqiriwatidu. Buni chiqirip teptishqiche apirishi we mehkimining qobul qilishi, yeni mentiqsiz we delilsiz bir nersilerni mushu yergiche élip kéleligendin kéyin bu yerde bir ish bar dégen gep. Xitay bilen türkiye edliye sistémiliri bir birige maslishish we ijra'at jehetlerde bir qanche kélishimlerni imzalap boldi. Döletlerning arisidiki munasiwetler bunchilik bolup ketmeydighu, bek yéqin dölet bolmighan teqdirde. Démekki, ikki dölet edliye sistémisida bir hemkarliq élip bérishqa tirishiwatidu.”

Bu yil 11‏-ayda türkiyening edliye ministiri gül xitayni ziyaret qilip, xitay edliye ministiri fu jingxu'a bilen bir qatar kélishimlerni imzalighan. Gül béyjingda anatoliye agéntliqigha söz qilip, xitay edliye ministiri bilen “Mesililirimizni sözleshtuq. Her ikki döletning edliyege alaqidar ishlardiki hemkarliqini, bu jehettiki mesililerni hel qilish we hemkarliqimizni algha sürüsh heqqide ochuq sözleshtuq” dégen idi. Buning aldida xitay edliye ministiri fu jingxu'a türkiyeni ziyaret qilghan. Fu jingxu'a bu ziyaritide yene türkiye jumhuriyet bash teptishi bilen körüshken idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.