Америка дөләт мәҗлиси фалунгуң вә уйғур, тибәт мәһбуслириниң ички әзасини көчүрүш мәсилиси һәққидә гуваһлиқ бериш йиғини өткүзди

Америка дөләт мәҗлисиниң адәм ички әза әткәсчилики һәққидики гуваһлиқ бериш йиғини 23‏-июн күни дөләт мәҗлиси африқа, йәр шари саламәтлик, кишилик һоқуқ вә хәлқара иҗтимаий мәсилиләр шөбә комитетиниң уюштурушида өткүзүлди.

Йиғинида гуваһлиқ бәргән канада кишилик һоқуқ адвокати, хитайда ички орган әткәсчилики һәққидики 817 бәтлик йеқинда елан қилинған доклатниң апторлириниң бири дәйвид матас, хитайда адәм ички әзасини мәҗбурий көчүрүшниң кәң көләмлик давамлишиватқанлиқини билдүрди.

Дәйвид матас өзлириниң йеқинда елан қилған тәкшүрүш доклати һәққидә тохтилип мундақ дәйду: “ахирқи чиқарған хуласә, хитай коммунистик партийәси дөләт билән бирлишип, бигунаһ пуқраларни кәң көләмдә өлтүрүш билән мәшғул болуп кәлгән. Мәниви такамуллуқни тәшәббус қилидиған фалунгуңчилар буниң асаслиқ нишани болсиму, әмма уйғурлар, тибәтләр вә бәзи аилә христиан черкав әзалириниң өлтүрүлүп, уларниң ички әзаси еливелинған.”

Хитай һөкүмити хитайдики дохтурханиларда һәр йили 10 миң ички әза көчүрүлидиғанлиқини билдүрүп кәлгән. Әмма дәйвид матас гуваһлиқ бериш йиғинида, хитай һөкүмити елан қилған сан билән әмәлий сан оттурисида зор пәрқ барлиқини агаһландуруп, “пакитлар бизни техиму көп фалунгуңчи ички әзаси үчүн өлтүрүлүватиду, дегән хуласигә елип барди” дәйду.

Дәйвис матас: “биз көздин кәчүргән пакитлар шуни испатлап туриду, көчүрүлгән ички әза көлими хитай һөкүмити елан қилған сандин зор дәриҗидә артуқ. Көчүрүлгән ички әза билән хитай һөкүмити елан қилған санлиқ мәлумат оттурисидики зор пәрқ бизниң бурун оттуриға қойған пәрәзлиримиздин һалқип кетиду.
Оттурисидики пәрқниң чоңлуқи бизни пәқәт ички әзаси үчүн өлтүрүлгән фалунгуңчилар бизниң бурунқи пәризимиздин көп, дегән хуласиға елип барди” дәп көрсәтти.

Дәйвид матас билән дәйвид клигор 2006‏-йили елан қилған тәкшүрүш доклатида, 2000‏-йилдин 2005-йилға қәдәр 41 миң мәһбусниң ички әзаси мәҗбурий елинғанлиқини, буларниң мутләқ көп қисми фалунгуңчилар икәнликини илгири сүргән.

Журналист етан гутман 2009‏-йили елан қилған доклатида, буниң 65 миңға йетип баридиғанлиқини билдүргән иди. Әмма гутман, клигор вә матасларниң 22‏-июн елан қилған әң йеңи тәкшүрүш доклатида, хитайда һәр йили 100 миңдин артуқ ички орган көчүрүлидиғанлиқи, ички органларниң мутләқ көп қисминиң келиш мәнбәи фалунгуңчилар вә уйғур, тибәт виҗдан мәһбуслирини асас қилидиғанлиқини илгири сүргән.

Етан гутман америка дөләт мәҗлисиниң 23‏-июндики гуваһлиқ бериш йиғинида, фалунгуң вә башқа виҗдан мәһбуслириниң ички әзалирини мәҗбурий елип көчүрүш әһвали чөчитәрлик дәриҗигә йетип барғанлиқини көрситип, униң көлими “қирғинчилиқ” дәриҗисигә берип йәтти, деди.

Гутман мундақ дәйду: “1999‏- йили дөләт бихәтәрлик күчлири фалунгуңни йоқитиш һәрикити башлиди. 2001‏-Йилға қәдәр бир милйондин артуқ фалунгуң мурити әмгәк билән өзгәртиш лагирлириға қамилип, ички әзаси елиниш вә синақ қилиниш обиктиға айланди. Һәрбий вә адәттики дохтурханилар ички әзасини елип көчүрүш билән алдираш болуп кәтти.

Етан гутман йәнә, “2006‏-йилниң башлирида клигор-матас доклати елан қилинди. Бейҗиң мәһбусларниң ички әзасини ишләткәнликини етирап қилип, намда чәтәлликниң хитайға берип ички әза көчүрүш опиратсийәси қилишини чәклигән болди һәмдә мәһбусларниң ички әза ианә қилиш җәдвилини тарқатти. Бирақ бу сахтипәзлик 2012‏-йили бо шиләй вәқәсиниң оттуриға чиқиши билән паш болуп, ваң лиҗүнниң ички әза көчүрүш мәркизини башқурғанлиқи, бу йәрдә миңлиған кишиниң ички әзаси елинғанлиқи мәлум болди” дәп көрсәтти.

Гутман сөзиниң ахирида мундақ дәйду: “заманиви пәдәз билән оралған бу инсан қирғинчилиқиниң әрваһи бизгә тонушлуқ.”

Йиғинда “дуня фалунгуңчиларни җазалашни тәкшүрүш тәшкилати” намлиқ органниң мәсули, дохтур чарлис ли гуваһлиқ берип, нурғун дәлилләр хитайниң мәһбусларниң ички әзасини тирик турғузуп алғанлиқиға даир бурунқи пикирләрниң тоғрилиқини күчәйтиватиду, деди. У, буниңға сабиқ хитай муавин сәһийә министири хуаң җйефуниң 2005‏-йили уйғур районида қилған бир ички әза көчүрүш опиратсийәсини мисал қилип көрсәтти.

Чарлис ли шу қетимқи опиратсийә һәққидә тохтилип мундақ дәйду: “буниңға типик мисали хуаң җйефуниң 2005‏-йили 9‏-айда шинҗаңда қилған ички әза көчүрүш опиратсийәси. Хуаң җйефу кейин муавин сәһийә министирлиқ вәзиписини атқурди. Шу оператсийәдә җигәр ианә қилғучи 1‏- кишиниң җигири кесәлгә таза мувапиқ кәлмигәчкә, хуаң җйефу уни ишләтмиди. Шуниң билән у дәрһал чуңчиң, гуаңҗу вә шинҗаңдики 3 йәргә телефон қилип, һәр еһтимал үчүн 3 җигәр тәйяр қилишни тапилиди.”

Чарлис ли, униң заказ қилиши билән 3 данә тәйяр җигәрниң 29‏-сентәбир саәт 6:30 да үрүмчигә йетип кәлгәнликини билдүрди. Чарлис ли опиратсийәниң шу күни саәт 7:00 дә башлинип, 30‏-сентәбир әтигән саәт 10:00 да ахирлашқанлиқини билдүрүп, “хуаң җйефу опиратсийәни ғәлибилик болди, дәп елан қилди. Шуниң билән қелип қалған 2 җигәргә һечқандақ еһтияҗ қалмиди” дәйду.

Бу қетимқи гуваһлиқ бериш йиғиниға авам палата әзаси дана рорабакер риясәтчилик қилди. У йиғинда, хитай һөкүмити өз пуқралириниң кишилик һоқуқини дәпсәндә қилишта тохтап қалмайватқанлиқини, уларниң ички әзалирини оғрилаватқанлиқини илгири сүрди.

Дана рорабакер: “хитай компартийәси дунядики әң чоң рәзил күч. Униң һөкүмәт қоллишидики системилиқ ички әза көчүрүш содиси интайин зор җинайәт. Хитай һакимийити өз хәлқиниң түп һәқ-һоқуқлирини тартивелипла қалмай, һәр күни дегүдәк уларниң ички әзалирини оғрилимақта. Кишилик һоқуқни қоғдиғучилар, журналистлар вә тәкшүргүчиләрниң тинимсиз тиришчанлиқ көрситиши нәтиҗисидә, хитайниң нәччә йиллардин бери немә ишларни қилғанлиқи мана әмди дуняға ашкариланди. Йеқинда авам палатаси бу тоғрилиқ қарар мақуллиди. Бүгүн бәзи тәтқиқатчилар биз билән бу сорунға хитайда немә ишлар болуватқанлиқини оттуриға қойиду. Түнүгүн елан қилинған доклат бу җәһәттики зор хизмәт” дәп көрсәтти.

Бу қетимқи йиғинни авам палата әзаси кристорфир симит уюштурди. У. У гуваһлиқ бериш йиғинида, хитайда нурғун өзгиришләр йүз бәргән болсиму, әмма ички әза көчүрүш мәсилисидә өзгириш болмиғанлиқини әскәртти.

Кристофир симит: “өткән 20 йилда хитайда нурғун нәрсиләр өзгәртиди. Гуваһчиларниң бүгүнки гуваһлиқи шуни көрсәтти,хитайда ички әза көчүрүш мәсилисидә чоң өзгириш болғандәк қилмайду. Болупму фалунгуңчиларни бастуруш әң қәбиһ һәм рәһимсизләрчә елип берилди. Мән шуниңға ишинимәнки, 17 йилдин бери изчил давамлишип кетиватқан фалунгуңни бастуруш һәрикити хитай йеқинқи заман тарихидики әң шәрмәндә қилмишларниң бири болуп қалиду” деди.