Amérika dölet mejlisi falun'gung we Uyghur, tibet mehbuslirining ichki ezasini köchürüsh mesilisi heqqide guwahliq bérish yighini ötküzdi

Amérika dölet mejlisining adem ichki eza etkeschiliki heqqidiki guwahliq bérish yighini 23‏-iyun küni dölet mejlisi afriqa, yer shari salametlik, kishilik hoquq we xelq'ara ijtima'iy mesililer shöbe komitétining uyushturushida ötküzüldi.

Yighinida guwahliq bergen kanada kishilik hoquq adwokati, xitayda ichki organ etkeschiliki heqqidiki 817 betlik yéqinda élan qilin'ghan doklatning aptorlirining biri deywid matas, xitayda adem ichki ezasini mejburiy köchürüshning keng kölemlik dawamlishiwatqanliqini bildürdi.

Deywid matas özlirining yéqinda élan qilghan tekshürüsh doklati heqqide toxtilip mundaq deydu: “Axirqi chiqarghan xulase, xitay kommunistik partiyesi dölet bilen birliship, bigunah puqralarni keng kölemde öltürüsh bilen meshghul bolup kelgen. Meniwi takamulluqni teshebbus qilidighan falun'gungchilar buning asasliq nishani bolsimu, emma Uyghurlar, tibetler we bezi a'ile xristi'an chérkaw ezalirining öltürülüp, ularning ichki ezasi éliwélin'ghan.”

Xitay hökümiti xitaydiki doxturxanilarda her yili 10 ming ichki eza köchürülidighanliqini bildürüp kelgen. Emma deywid matas guwahliq bérish yighinida, xitay hökümiti élan qilghan san bilen emeliy san otturisida zor perq barliqini agahlandurup, “Pakitlar bizni téximu köp falun'gungchi ichki ezasi üchün öltürülüwatidu, dégen xulasige élip bardi” deydu.

Deywis matas: “Biz közdin kechürgen pakitlar shuni ispatlap turidu, köchürülgen ichki eza kölimi xitay hökümiti élan qilghan sandin zor derijide artuq. Köchürülgen ichki eza bilen xitay hökümiti élan qilghan sanliq melumat otturisidiki zor perq bizning burun otturigha qoyghan perezlirimizdin halqip kétidu.
Otturisidiki perqning chongluqi bizni peqet ichki ezasi üchün öltürülgen falun'gungchilar bizning burunqi perizimizdin köp, dégen xulasigha élip bardi” dep körsetti.

Deywid matas bilen deywid kligor 2006‏-yili élan qilghan tekshürüsh doklatida, 2000‏-yildin 2005-yilgha qeder 41 ming mehbusning ichki ezasi mejburiy élin'ghanliqini, bularning mutleq köp qismi falun'gungchilar ikenlikini ilgiri sürgen.

Zhurnalist étan gutman 2009‏-yili élan qilghan doklatida, buning 65 minggha yétip baridighanliqini bildürgen idi. Emma gutman, kligor we mataslarning 22‏-iyun élan qilghan eng yéngi tekshürüsh doklatida, xitayda her yili 100 mingdin artuq ichki organ köchürülidighanliqi, ichki organlarning mutleq köp qismining kélish menbe'i falun'gungchilar we Uyghur, tibet wijdan mehbuslirini asas qilidighanliqini ilgiri sürgen.

Étan gutman amérika dölet mejlisining 23‏-iyundiki guwahliq bérish yighinida, falun'gung we bashqa wijdan mehbuslirining ichki ezalirini mejburiy élip köchürüsh ehwali chöchiterlik derijige yétip barghanliqini körsitip, uning kölimi “Qirghinchiliq” derijisige bérip yetti, dédi.

Gutman mundaq deydu: “1999‏- Yili dölet bixeterlik küchliri falun'gungni yoqitish herikiti bashlidi. 2001‏-Yilgha qeder bir milyondin artuq falun'gung muriti emgek bilen özgertish lagirlirigha qamilip, ichki ezasi élinish we sinaq qilinish obiktigha aylandi. Herbiy we adettiki doxturxanilar ichki ezasini élip köchürüsh bilen aldirash bolup ketti.

Étan gutman yene, “2006‏-Yilning bashlirida kligor-matas doklati élan qilindi. Béyjing mehbuslarning ichki ezasini ishletkenlikini étirap qilip, namda chet'ellikning xitaygha bérip ichki eza köchürüsh opiratsiyesi qilishini chekligen boldi hemde mehbuslarning ichki eza i'ane qilish jedwilini tarqatti. Biraq bu saxtipezlik 2012‏-yili bo shiley weqesining otturigha chiqishi bilen pash bolup, wang lijünning ichki eza köchürüsh merkizini bashqurghanliqi, bu yerde minglighan kishining ichki ezasi élin'ghanliqi melum boldi” dep körsetti.

Gutman sözining axirida mundaq deydu: “Zamaniwi pedez bilen oralghan bu insan qirghinchiliqining erwahi bizge tonushluq.”

Yighinda “Dunya falun'gungchilarni jazalashni tekshürüsh teshkilati” namliq organning mes'uli, doxtur charlis li guwahliq bérip, nurghun deliller xitayning mehbuslarning ichki ezasini tirik turghuzup alghanliqigha da'ir burunqi pikirlerning toghriliqini kücheytiwatidu, dédi. U, buninggha sabiq xitay mu'awin sehiye ministiri xu'ang jyéfuning 2005‏-yili Uyghur rayonida qilghan bir ichki eza köchürüsh opiratsiyesini misal qilip körsetti.

Charlis li shu qétimqi opiratsiye heqqide toxtilip mundaq deydu: “Buninggha tipik misali xu'ang jyéfuning 2005‏-yili 9‏-ayda shinjangda qilghan ichki eza köchürüsh opiratsiyesi. Xu'ang jyéfu kéyin mu'awin sehiye ministirliq wezipisini atqurdi. Shu opératsiyede jiger i'ane qilghuchi 1‏- kishining jigiri késelge taza muwapiq kelmigechke, xu'ang jyéfu uni ishletmidi. Shuning bilen u derhal chungching, gu'angju we shinjangdiki 3 yerge téléfon qilip, her éhtimal üchün 3 jiger teyyar qilishni tapilidi.”

Charlis li, uning zakaz qilishi bilen 3 dane teyyar jigerning 29‏-séntebir sa'et 6:30 da ürümchige yétip kelgenlikini bildürdi. Charlis li opiratsiyening shu küni sa'et 7:00 de bashlinip, 30‏-séntebir etigen sa'et 10:00 da axirlashqanliqini bildürüp, “Xu'ang jyéfu opiratsiyeni ghelibilik boldi, dep élan qildi. Shuning bilen qélip qalghan 2 jigerge héchqandaq éhtiyaj qalmidi” deydu.

Bu qétimqi guwahliq bérish yighinigha awam palata ezasi dana rorabakér riyasetchilik qildi. U yighinda, xitay hökümiti öz puqralirining kishilik hoquqini depsende qilishta toxtap qalmaywatqanliqini, ularning ichki ezalirini oghrilawatqanliqini ilgiri sürdi.

Dana rorabakér: “Xitay kompartiyesi dunyadiki eng chong rezil küch. Uning hökümet qollishidiki sistémiliq ichki eza köchürüsh sodisi intayin zor jinayet. Xitay hakimiyiti öz xelqining tüp heq-hoquqlirini tartiwélipla qalmay, her küni dégüdek ularning ichki ezalirini oghrilimaqta. Kishilik hoquqni qoghdighuchilar, zhurnalistlar we tekshürgüchilerning tinimsiz tirishchanliq körsitishi netijiside, xitayning nechche yillardin béri néme ishlarni qilghanliqi mana emdi dunyagha ashkarilandi. Yéqinda awam palatasi bu toghriliq qarar maqullidi. Bügün bezi tetqiqatchilar biz bilen bu sorun'gha xitayda néme ishlar boluwatqanliqini otturigha qoyidu. Tünügün élan qilin'ghan doklat bu jehettiki zor xizmet” dep körsetti.

Bu qétimqi yighinni awam palata ezasi kristorfir simit uyushturdi. U. U guwahliq bérish yighinida, xitayda nurghun özgirishler yüz bergen bolsimu, emma ichki eza köchürüsh mesiliside özgirish bolmighanliqini eskertti.

Kristofir simit: “Ötken 20 yilda xitayda nurghun nersiler özgertidi. Guwahchilarning bügünki guwahliqi shuni körsetti,xitayda ichki eza köchürüsh mesiliside chong özgirish bolghandek qilmaydu. Bolupmu falun'gungchilarni basturush eng qebih hem rehimsizlerche élip bérildi. Men shuninggha ishinimenki, 17 yildin béri izchil dawamliship kétiwatqan falun'gungni basturush herikiti xitay yéqinqi zaman tarixidiki eng shermende qilmishlarning biri bolup qalidu” dédi.