Qahire tura türmisidiki Uyghur oqughuchilar béshigha qara xalta kiygüzülüp, xitay saqchi teripidin soraq qilin'ghan

Muxbirimiz gülchéhre
2017.07.31
tora-turme Misir amanliq xadimliri qahirediki tora türmisining sirtida közette turmaqta, 2015-yili, 2-awghust
AP

Iyulning béshida qahirede bashlan'ghan misir hökümitining Uyghur oqughuchilarni keng kölemlik tutqun qilish herikitige xitay amanliq xadimlirining qatnashqanliqi ilgiri sürülmekte idi . 3 Hepte ilgiri, misirning her qaysi jayliridin we ayruportlardin tutqun qilin'ghan Uyghur oqughuchilardin qahirediki tura türmisige qamalghanlarning 100 etrapida ikenliki melum bolsimu ularbilen alaqe baghlash we ularning türmidiki weziyiti heqiqde melumat élish mumkin bolmighan idi.

Misirda misir we xitay saqchilirining hemkarliqida Uyghur oqughuchilarni tutqun qilish héihem dawamlishwatqanliqi, tutqun qilin'ghan Uyghurlarning weziyitide héchqandaq özgürüsh bolmighanliqi seweblik,sani énq bolmighan yene bir qisim oqughuchilarning misirning oxshimighan jaylirida yoshurunup turushqa mejbur bolmaqta .Bixeterliki kapaletke ige bolghuche shundaq yoshurunushqa imkan izdewatqan oqughuchilardin biri bügün, nam sheripini ashkarilimasliq sherti bilen melumat bérip, bir qanche kün ilgiri tura türmisidiki sawaqdashlirining bir amal qilip gundipaylargha pul bérip yüzüp özliri bilen alqilashqanliqini hemde tura türmiside 100 etrapida Uyghurning ehwalidin qisqiche melumat bérip jiddy yardem sorighanliqi heqqide melumat yetküzdi .

Oqughuchi: balla télifon qiptiken türmining ichidin, heptining aldida télifon qilghan uningdin kéyin uchur yoq, 10 nechchimizni xitaydin kelgen Uyghur saqchi béshimizgha qara xalta kiygüzüp soraq qilghandin kéyin, mushundaqla tashlap qoydi .Adwokat teklip qilip bir yol mangghan bolsanglar dédi .

Türmining tazliqliri saqchilirigha 50 juney, 100 juney bérip shularning télifonida qiptu .

-Qaysi turmide ular ? qanchilik Uyghur bala bar iken ? türmidiki weziyiti heqqide melumat bermidimu ?

- Tura turmiside ular, 100 dek bala bar oxshaydu, gayida tamaq bérish gayida künde bir waq tamaq yeptu, u tura dégen türme bek nachar türme,uning ichidebek meynet, hawa bek issip ketti uning üstige. Balilar her xil késel yuqup aghrip qaptu. Ashqanzanliri aghrip, putliri aghrip shundaq qiyin künde qaptu . Urup undaq qilghan ish yoqken emma shu béshigha qara xalta kiygüzüp, misirgha qachan chiqqan ....Dep soraq qiptu .

Uyghur élidin misirgha kelgen qazaq,tungganlarmu bar iken dep angliduq, bu heqte melumat bermidimu ?

- Bizning ballani tutqanda qazaqlarnimu tutqan oxshaydu, 10 tal qazaq bille yétiwétiptu shular bilen . Téshidiki tungganlarning diyishiche ularghimu bésim bar iken, xitay saqchiliri ulardin Uyghurlar bilen arilashqan arilashmighanliqini sürüshte qiptudek .

Bizge melumat bergen bu oqughuchi, xitay we misir saqchilirining ayrudurumlardimu Uyghur oqughuchilarni isim tizimliki boyiche izdep tutuwatqanliqi üchün, özi bilen bille yene bir qanche sawaqdashlirining bashqa döletlerge kétipshkimu amali yoq,Uyghurlarning ishi bir terep bolghuche, misirdin ketmey yushurunup saqlap turuwatqanliqini éytti .

Tura türmisidiki Uyghur oqughuchilar bilen téléfonda alaqe qilghan we ulargha adwokat izdep yardem teshkillewatqan yene bir oqughuchi bilenmu alqilashtuq . Isimini ashkarlashni xalimighan bu oqughuchi bir qanche qétim türmige tamaq kirgüzgen bolsimu, türmidiki balilargha peqet birla qétim tamaq yetküzülgen iken . Hazir türmidiki Uyghurlargha insanperwer adwukatlarni tutqan bolup,misir da'iriliri hetta adwukatlarnimu türmidiki Uyghur oqughuchilar bilen körüshtürmigen . Peqet saqchilar adwukatqa “Tutup turéliwatqanlar ichide ezherde tizimlatqan we iqmiti barlar qoyup bérilidu, qalghanliri xitaygha qayturulidu digen . Qachan qoyup bérilidighanliqi heqiqde héchqandaq waqt qerelini bermigen .

Bu oqughuchining éytishiche Uyghur oqughuchilarni misirda tutqun qilishqa bashlap bir aydin buyan tura türmisige ilgir axir 100 dek bala solan'ghan, türmidin télifon arqiliq bir hepte awal alaqilashqan balilarning éytishiche, balilar soraq qilinip bolghandin kéyin héchqandaq bir ilgirlesh bolmighan . Türmidiki Uyghurlar 50 tin ikki kamirgha bölüp solap qoyulghan .

Misirdiki Uyghur oqughuchilarning adwukati, ézzat ghanim, 23-iyul misirdiki mada masir metbu'atining téléwiziye ziyaritini qobul qilghanda "hazir tura türmiside tutup turuliwatqan sherqiy türkstanliq oqughuchilarning sani 110 yétidu " dep körsetken we ularning misir istixparat da'irilining sherqiy türkistan musteqilliqi, qandaq teshkilatlargha qatnashqanliqigha da'ir so'al soraqlirigha uchrighanliqini bildürgen hemde misir hökümitining bigunah bu oqughuchilarni tutqun qilishi qanunsiz hetta xelq'araliq qanunlarghimu xilap dep eyibligen . We misir hökümitini bu oqughuchilarni shertsiz we derhal qoyup bérishke chaqirghan.

Gerche amérika xelq'ara diniy erkinlik komitéti,gérmaniye “Xeter astidiki xelqler jem'iyiti”qatarliq kishilik hoquq teshkilatliri we dunyaning her qaysi jayliridiki Uyghur pa'aliyetchiler misir da'irilirining gunahsiz Uyghur oqughuchilarni tutqun qilish mesiliside ashkara bolushqa, tutqunlarning aqiwitige da'ir uchurlar bilen teminleshke chaqiriq qiliwatqan bolsimu,misir hökümiti hazirgha qeder Uyghurlarni tutqun qilish sewebi, tutqunlarning sani, qeyerde tutup turuluwatqanliqi, ularning qandaq bir terep qilinidighanliqi qatarliq tutqunlarning teqdirige alaqidar héchqandaq melumat élan qilmidi . Misirtda tutulghan Uyghurlarning xitaygha qayturulush éhtimalliqi,bu mesilining Uyghurlarni shundaqla kishilik hoquq teshkilatlirini hemmidin bek endishige séliwatqan teripi bolup, gunahsiz bu Uyghurlar xitaygha qayturup bérilse, ularning hayati tehditke uchraydu dep qattiq qarshi turup kelmekte .

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.