Qaraqash nahiyelik partkomgha hujum qilish weqesining tepsilati aydinglishishqa bashlidi

Uyghur éli xeritisi.

28‏-Dékabir, qaraqash nahiyelik partkomgha aptomobilliq hujum qilghan 3 neper hujumchining ikkisining qaraqash yawagh yézisining turghuni, yene biri jahanbagh yézisining turghuni ikenliki ashkarilandi.

Yerlik da'irilerning radiyomizgha ashkarilishiche, hujumchilarning yawaghliq ikkisi‏-toxtimemet tursunniyaz we nurmemet tursunniyaz aka-ukilar iken. Yerlik da'iriler weqeni “Térrorluq” hujum, dep élan qildi. Emma hujumchilarning nahiyelik partkomni nishan'gha élishidiki meqset-muddi'asi terepsiz menbeler teripidin delillenmidi.

Emma yerlik da'irilerning shinxu'a agéntliqigha bildürüshiche, aptomobilda partkom qorusigha basturup kirgen pichaqliq hujumchilar bir hökümet kadiri bilen bir amanliq qoghdighuchini öltürgen. Hujumchilarni saqchilar étiwetken. Xitay xewerliride, hujumchilarning hujumda partlatquch qollan'ghanliqini ilgiri sürgen.

Qaraqashtiki bir saqchi ponkitining kechlik nöwetchi saqchisi mundaq dédi: “U ehwalni biz dep bérelmeymiz, uni sojang özi néme qilidu. Sojang hazir peychusoda bar. Biz kéchiche nöwetchi. )Ölgenler( uni sojang özi bir néme démise, uni bizge uqturush qilmidi. Xewer kéliglik, meyerde teyyarliq qilip néme qilighliq, emma bu ölgen ademning némisi toghriliq xewer kelmidi.”

Qaraqashtiki bir yerlik ahale charshenbe küni radiyomizgha weqede ölgen we hujum qilghan ademler qandaq adem, néme bolup partlighan bular heqqide héchnéme bilmeydighanliqini ilgiri sürdi.

Ahale: emdi mushundaq uqtum balilardin, emma heqiqiy ehwalni bekmu uqmidim. Mushundaq boluptimish, dégen geplerni uqtum. Yarilan'ghan, ölüm-yitim ishlirini yaq, yaq, éniq uqmidim emdi. Ölgini qandaq adem, hujum qilghini qandaq adem, néme bolup partlidi, bu heqte héchnémini uqmaymen.

Muxbir: partlidimu yaki mashina bilen basturup kirdimu nahiyelik partkom qorusigha?

Ahale: partlaptu, demdu, birnéme dégendek qildighu. (Weqedin kéyin tutulghan, qolgha élin'ghan ademler) yaq, yaq, uningdinmu xewirim yoq. (Partlash awazini) yaq, yaq, anglimidim. Biz partlash awazinimu anglimiduq. Emdi ashu mektepke barghan balilardin mushundaq boluptumish, dégen gepni angliduq. Undaq bolghan tepsiliy ehwalidin xewirim yoq. Yoq. Axturidighan ishlarmu bolmidi.

Xitay hökümiti bu xil zorawanliq weqelirini térrorluqqa baghlisimu, emma bezi analizchi we pa'aliyetchiler xitay hökümitining uchurni qattiq kontrol qilip, bu xil weqelerning térrorluq yaki emeslikige terepsiz baha bérishni nahayiti müshkül ehwalgha chüshürüp qoyuwatqanliqini qeyt qildi.

Amérika “Béyjing bahari zhurnili”ning bash muherriri xu ping ependining ilgiri sürüshiche, qaraqashtiki hujumda diqqet qozghashqa tégishlik bezi perqliq nuqtilar mewjut.

Xu ping mundaq deydu: “Biz burun körgen xewerlerge oxshashla shinjangda yüz bergen hökümetning tekitlishidiki bu térrorluq hujumining alahidiki, hujumchilardin ölgenlerning nahayiti jiq bolushi, ularning qarshi terepke salghan ziyanlirining nahayiti cheklik bolushidur. Bu biz dunyaning her qaysi jaylirida körgen térrorluq hujumlar bilen bolghan tüp perqi. Buning özi uning zadi qandaq hadise ikenlikini gumanliq qilip qoydi. Bu nuqta bizning diqqitimizni qozghashqa erziydu.”

Chén chüen'go bu yil 8‏-ayda Uyghur rayonigha yötkilip kélip amanliq tedbirlirini qattiq kücheytish bilen birge, kadir we xizmetchilerni töwendiki namrat Uyghur a'ililer bilen tughqanchiliq munasiwiti qurup, ularning turmushini yaxshilashqa yardem qilish herikiti bashlidi. Emma uning amanliq tedbiri we tughqanchiliq siyasiti Uyghur pa'aliyetchilirining qattiq tenqidige uchridi.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependi, qaraqashtiki weqeni chén chüen'goning siyasitidin ayrip qarashqa bolmaydu, dédi. Uning qeyt qilishiche, xitayning siyasiti Uyghurning qorsiqini toyghuzsaq mesile hel bolidu, deydighan xata chüshenche üstige qurulghan.

Ilshat hesen mundaq deydu: “Xitay da'im Uyghurlarning turmushini yaxshiliduq. Mesilen, chén chüen'goning élip barghinidek tughqan bolduq, dep, bir xalta gürüch, ikki xalta ün, bir kilo qoy göshini apirip bérip, Uyghurlarning turmushi yaxshi boldi, deydu. ‏(Lékin) xuddi xelq'aradiki köpligen milletlerge oxshash rohiy erkinlik Uyghurlar arzu qilidighan, izdinidighan nishan. Xitay kommunistlar peqet qorsiqini toyquzsaq ish hel bolidu, deydighan xata köz qarash we xata ishenchide.”

Ilshat hesen yene, xitay hökümiti özining Uyghur siyasitini tüzgende Uyghurlarning pikri we menpe'etini közde tutmaydighanliqini, buning otturisidiki hangni kéngeytip, bu xil toqunushlarning dawamliq yüz bérishige yol échiwatqanliqini bildürdi.

Ilshat hesen: “Xitayning Uyghur mesilisini chüshinishi bilen Uyghurlarning öz mesilisige bolghan telepning ariliqidiki bu hang hazir yoghinawatidu dések héchqandaq xatalashmaymiz. Bu héchqachan kichikligini yoq. Barghanséri kéngiyip, bu hang barghanséri chongqurlap méngiwatidu. Buningdiki tüpki seweb, xitay merkizi hökümiti bizning wetinimizge siyaset belgiligende peqet xitay hakimiyitining menpe'eti üchün, yeni mundaq dégende, xitay hakimiyitini yürgüzüwatqan eng üstidiki 5 yaki 10 kishining oy pikri, shularning tepekkuri, shularning éhtiyajigha qarap békitiliwatidu” dédi.

“Béyjing bahari” zhurnilidiki xu ping ependi bolsa, Uyghur-xitay munasiwitini qandaq tengshesh chén chüen'go Uyghur rayonida duch kéliwatqan jiddiy xiris ikenlikini körsetti.

U mundaq deydu: “Uning (kompartiyening) burunqi her xil chare-tedbiri ikki millet otturisidiki bu zor bölünüsh, öz-ara ishenmeslik, öz-ara nadostluqni keltürüp chiqardi. Bu xil qarimu-qarshiliq u shinjangni bashqurushta yüzlishidighan mesile. Shunga, u hazirqi hel qilish charilirini otturigha qoydi. Biraq, siz bayam éytqandek 1980‏-yillarda bu chare-tedbirlerni qollanmighan bolsimu, emma eyni chaghdiki milletler munasiwiti hazirqidin köp yaxshi idi.

Bu xil qarimu-qarshiliqning dawamliq küchiyip kétishini uning 1989‏-yili 4‏-iyun weqesidin kéyin yolgha qoyghan kontrolluq we diktaturluqni kücheytishidin ayrip qarighili bolmaydu.

Qaraqashtiki weqedin kéyin, xitay amanliq da'iriliri pütün qaraqash nahiyesini qamal qilip, keng kölemlik axturush élip barghan. D u q ning bildürüshiche, hazirgha qeder 34 adem tutqun qilin'ghan.
Tutqunlarning 14 nepiri qaraqash-qeshqer yolida, 20 nepiri qaraqash nahiyesining özide tutqun qilin'ghan.