Пәрһат ғопур: өзүмниң немә сәвәбтин тутқун қилинғинимғиму техи җаваб алалмидим

Мухбиримиз гүлчеһрә
2019.03.04
Perhat-ghopur-turkiye-tutqun.jpg Көчмәнләрни тутуп туруш орнидин қоюп берилгән пәрһат ғопур әпәнди. 2019-Йили март, түркийә.
Perhat Ghopur teminligen

Уйғурларниң бигунаһ лагерларға қамилишиға икки йилдин буян сүкүттә турған түркийә һөкүмитиниң йеқинқи мәзгилләрдә арқа-арқидин 3 қетим кәскин ипадә билдүрүп хитайни әйиблиши уйғурларда қайта үмид пәйда қилмақта.

Дәл мушу мәзгилдә йәнә түркийәдә һәр түрлүк гуманлар билән тутқунға учриған бәзи уйғурларниң қоюп берилишкә башлиғанлиқи мәлум. 2017‏-Йилиниң йеңи йил кечиси йүз бәргән “рейна террорлуқ вәқәси” гә четишлиқ дегән гуман билән қолға елинған 19 киши йеқинда қоюп берилгән иди. Мухбиримиз гүлчеһрәниң игилишигә қариғанда, истанбулда 2018-йили 12-айниң 26-күни террор гумани билән тутқун қилинған пәрһатҗан ғопурму-1 март күни қоюп берилип, аилиси билән җәм болған.

Йеқинқи йилларда уйғурларниң түркийәдә йүз бәргән “террорлуқ вәқәлири” вә яки сүрийәдики “даиешқа четишлиқ” дегән гуман билән қолға елиниш вәқәлириниң көпийиши, түркийәни әзәлдин өзлириниң “иккинчи дөлити, бихәтәр макан” дәп яшаватқан уйғурларда бәлгилик әндишә вә хатирҗәмсизлик пәйда қилмақта.

Уйғурлар елидә йүз бәргән милйонлиған уйғур вә башқа мусулманларниң лагерларға қамалғанлиқи, уйғурларниң түркийәгә саяһәткә беришиму гунаһ һесаблинип, әнә шу сәвәбләр биләнму көп санда уйғурниң лагерларға соланғанлиқи ашкариланған бир мәзгилдә, уйғурларниң түркийәдиму һелиһәм һәр түрлүк гуманлар билән тутулуши уларни биарам қилип кәлмәктә иди.

Бу һәқтә биз илгири, түркийәниң истанбул шәһири сафакой районида олтурушлуқ 38 яшлиқ уйғур пәрһатҗан ғопурниң, бултур 26-декабир күни истанбулда террорлуқ гумани билән тутқун қилинип, кейин чанаққәләдики чеградин һәйдәп чиқирилидиған көчмәнләрни тутуп туруш орниға йөткәлгәнлики һәққидә хәвәр бәргән идуқ. Пәрһатҗан ғопурниң аяли санийә ериниң қоюп берилиши вә хитайға қайтурмаслиқи һәққидә икки түрлүк әрз сунған иди. Дәсләптә униң адвокати арқилиқ, түркийә асаси қанун мәһкимисиниң 10-январ күни пәрһатҗанниң һазирқи вәзийәттә хитайға қайтурулған тәқдирдә униң һаятиниң хәвпкә учрайдиғанлиқи вә аилисигә елип келидиған зәрбиләрни көздә тутуп, һазирчә уни хитайға қайтурулмаслиқ қарари алғанлиқи мәлум болған иди.

Санийә ханим бүгүн радийомиз билән алақилишип, бигунаһ ериниң дәрһал қоюп берилиши һәққидики әрзиниңму қобул болуп ери пәрһатҗанниң өткән җүмә күни, йәни-1 март өйгә сақ саламәт қайтип, балилирини қучаққа алғанлиқини һаяҗан билән йәткүзди.

Мәлум болушичә, санийәниң адвокати мәләк ханим тәминлигән истанбул 2-сүлиһ җаза мәһкимисиниң 28-февралдики сот һөкүмнамисидә ейтилған “террорлуқ гумани билән тутуп турулуватқан пәрһатҗанниң ениқ адреси болған шараитта, униң давамлиқ тутуп турулушиниң һаҗити йоқ” дегәндәкләр көздә тутулуп қоюп берилиш қара қилинғанкән.

Пәрһатҗанниң адвокати мәләк ханим 9-январ, түркийә асасий қанун мәһкимисигә пәрһатҗанниң хитайға қайтурулмаслиқи вә дәрһал қоюп берилиши һәққидики иккинчи әрзини сунған. 10-январғичә пәрһатҗанниң хитайға қайтурулмайдиғанлиқи һәққидә қарар чиққан болсиму, бирақ униң қоюп берилиши һәққидики тәләп рәт қилинған вә қанун бойичә тәкшүрүлүп бир тәрәп қилинғанға қәдәр пәрһатҗанниң тутуп турулуши мувапиқ көрүлгән.

Зияритимизни қобул қилған пәрһатҗанниң билдүрүшичә, униң аяли санийәниң униң қоюп берилиши үчүн көрсәткән тиришчанлиқидин башқа йәнә пәрһатҗан өзиму өзиниң бигунаһ һалда пәқәт гуман билән тутқун қилинишиға қарши изчил наразилиқ билдүрүп, өз мәсилисиниң тез ениқлап бир тәрәп қилинишини тәләп қилип кәлгән. У өзиниң чанаққәләдики көчмәнләрни тутуп туруш орнида өзигә охшаш намәлум кишиләр тәрипидин шикайәт қилинип туюқсиз тутқунға учриған йәнә 3 уйғур билән биллә турғанлиқини билдүрди.

Террорлуқ гумани билән туюқсиз аяли вә 2 балиси алдидин тутуп кетилгән пәрһатҗан, гәрчә өзиниң 50 күндәк қамалғандин кейин қоюп берилип өйигә саламәт қайтқан болсиму, бирақ бу җәрянда аилиси нурғун қурбанларни бәргәнлики, һечқандақ бир җинайәт өткүзмәй, түркийә җәмийитигә қилчә тәһдит яки зиян елип кәлмигән өзигә охшаш уйғурларниң бундақ муамилигә учришиниң адаләтсизлик икәнликини тәкитлиди.

Униң билдүрүшичә, мәйли чанаққәләдики қанунсиз көчмәнләрни тутуп туруш орни болсун яки уни дәсләп тутқан сақчи орунлири болсун уларниң һечқайсиси униң зади қандақ шикайәт яки пакитқа асасән тутқун қилинғанлиқини ейтип бәрмигән. У, өзигә охшаш гумандарларға “G 87” дегән бәлгә қоюлидиғанлиқини билгән. У өзигә охшаш гуман билән тутқун қилинған уйғурлардин хитайға қайтурулғанларни аңлап бақмиған болсиму, әмма бу хил бәлгә уларниң өз ишлирини беҗиришида бәлгилик тосалғуларни пәйда қилиши мумкин икән. Әмәлийәттә, пәрһатҗанниң қоюп берилиши униң пүтүнләй гунаһсиз дәп ақланғанлиқидин дерәк бәрмәйдикән, дело ениқлаш вә тәкшүрүш давамида униң йәнә аваричиликләргә йолуқидиғанлиқи еһтималиму йоқ әмәс икән.

Пәрһатҗан, гәрчә җиддий һаләт йүргүзүлүватқан түркийәдә террорлуққа қарши туруш вә бихәтәрликни қоғдаш үчүн көчмәнләрни тәкшүрүшләр давамлишиватқан болсиму, әгәр уйғурлар һечқандақ қанунсиз һәрикәтләргә қатнашмиған һалда тутқунға учриса, өзлириниң қануни һоқуқлирини қоғдиши һәқлиқ дәп қарайдиғанлиқини билдүрди. У, уйғурларниң туюқсиз вә сәвәбсиз тутқунға учриған әһвалда, қәтий җиддийләшмәслики вә алдиға елип келингән һәр қандақ һөҗҗәткә чүшәнмәй тутуп алдирап қол қоймаслиқи, әң алди билән адвокат тутуп қануний йоллар арқилиқ өзини ақлашқа тиришишниң зөрүрлүкини тәкитлиди.

Пәрһатҗан вә униң аяли санийә иккилиси илгири шинҗаң университетини пүттүргән алий мәлуматлиқ уйғурлар болуп, улар һечқачан түркийә қануниға хилап ишлар билән шуғуллинип бақмиған икән. Истанбулда бәхтлик аилә қуруп, 4 яш вә 2 йерим яшлиқ икки балиси билән хатирҗәм яшаватқан пәрһатҗанниң һаяти “террорлуқ гумани” билән бир кечидә қара басқандәк астин-үстүн қиливетилгән. Гәрчә пәрһатҗан кепилликкә қоюп берилип аилисигә қайтқан болсиму, лекин түркийәдә йәнә қанчилик уйғурниң әнә шундақ гуманлар билән һелиһәм тутқунда икәнлики намәлум.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.