Perhat ghopur: özümning néme sewebtin tutqun qilin'ghinimghimu téxi jawab alalmidim

Perhat ghopur ependining köchmenlerni tutup turush ornidin qoyup bérilgenlik toghrisidiki ispat. 2019-Yili mart, türkiye.

Uyghurlarning bigunah lagérlargha qamilishigha ikki yildin buyan sükütte turghan türkiye hökümitining yéqinqi mezgillerde arqa-arqidin 3 qétim keskin ipade bildürüp xitayni eyiblishi Uyghurlarda qayta ümid peyda qilmaqta.

Del mushu mezgilde yene türkiyede her türlük gumanlar bilen tutqun'gha uchrighan bezi Uyghurlarning qoyup bérilishke bashlighanliqi melum. 2017‏-Yilining yéngi yil kéchisi yüz bergen “Réyna térrorluq weqesi” ge chétishliq dégen guman bilen qolgha élin'ghan 19 kishi yéqinda qoyup bérilgen idi. Muxbirimiz gülchéhrening igilishige qarighanda, istanbulda 2018-yili 12-ayning 26-küni térror gumani bilen tutqun qilin'ghan perhatjan ghopurmu-1 mart küni qoyup bérilip, a'ilisi bilen jem bolghan.

Yéqinqi yillarda Uyghurlarning türkiyede yüz bergen “Térrorluq weqeliri” we yaki süriyediki “Da'iéshqa chétishliq” dégen guman bilen qolgha élinish weqelirining köpiyishi, türkiyeni ezeldin özlirining “Ikkinchi döliti, bixeter makan” dep yashawatqan Uyghurlarda belgilik endishe we xatirjemsizlik peyda qilmaqta.

Uyghurlar élide yüz bergen milyonlighan Uyghur we bashqa musulmanlarning lagérlargha qamalghanliqi, Uyghurlarning türkiyege sayahetke bérishimu gunah hésablinip, ene shu sewebler bilenmu köp sanda Uyghurning lagérlargha solan'ghanliqi ashkarilan'ghan bir mezgilde, Uyghurlarning türkiyedimu hélihem her türlük gumanlar bilen tutulushi ularni bi'aram qilip kelmekte idi.

Bu heqte biz ilgiri, türkiyening istanbul shehiri safakoy rayonida olturushluq 38 yashliq Uyghur perhatjan ghopurning, bultur 26-dékabir küni istanbulda térrorluq gumani bilen tutqun qilinip, kéyin chanaqqel'ediki chégradin heydep chiqirilidighan köchmenlerni tutup turush ornigha yötkelgenliki heqqide xewer bergen iduq. Perhatjan ghopurning ayali saniye érining qoyup bérilishi we xitaygha qayturmasliqi heqqide ikki türlük erz sun'ghan idi. Deslepte uning adwokati arqiliq, türkiye asasi qanun mehkimisining 10-yanwar küni perhatjanning hazirqi weziyette xitaygha qayturulghan teqdirde uning hayatining xewpke uchraydighanliqi we a'ilisige élip kélidighan zerbilerni közde tutup, hazirche uni xitaygha qayturulmasliq qarari alghanliqi melum bolghan idi.

Saniye xanim bügün radiyomiz bilen alaqiliship, bigunah érining derhal qoyup bérilishi heqqidiki erziningmu qobul bolup éri perhatjanning ötken jüme küni, yeni-1 mart öyge saq salamet qaytip, balilirini quchaqqa alghanliqini hayajan bilen yetküzdi.

Melum bolushiche, saniyening adwokati melek xanim teminligen istanbul 2-sülih jaza mehkimisining 28-féwraldiki sot hökümnamiside éytilghan “Térrorluq gumani bilen tutup turuluwatqan perhatjanning éniq adrési bolghan shara'itta, uning dawamliq tutup turulushining hajiti yoq” dégendekler közde tutulup qoyup bérilish qara qilin'ghanken.

Perhatjanning adwokati melek xanim 9-yanwar, türkiye asasiy qanun mehkimisige perhatjanning xitaygha qayturulmasliqi we derhal qoyup bérilishi heqqidiki ikkinchi erzini sun'ghan. 10-Yanwarghiche perhatjanning xitaygha qayturulmaydighanliqi heqqide qarar chiqqan bolsimu, biraq uning qoyup bérilishi heqqidiki telep ret qilin'ghan we qanun boyiche tekshürülüp bir terep qilin'ghan'gha qeder perhatjanning tutup turulushi muwapiq körülgen.

Ziyaritimizni qobul qilghan perhatjanning bildürüshiche, uning ayali saniyening uning qoyup bérilishi üchün körsetken tirishchanliqidin bashqa yene perhatjan özimu özining bigunah halda peqet guman bilen tutqun qilinishigha qarshi izchil naraziliq bildürüp, öz mesilisining téz éniqlap bir terep qilinishini telep qilip kelgen. U özining chanaqqel'ediki köchmenlerni tutup turush ornida özige oxshash namelum kishiler teripidin shikayet qilinip tuyuqsiz tutqun'gha uchrighan yene 3 Uyghur bilen bille turghanliqini bildürdi.

Térrorluq gumani bilen tuyuqsiz ayali we 2 balisi aldidin tutup kétilgen perhatjan, gerche özining 50 kündek qamalghandin kéyin qoyup bérilip öyige salamet qaytqan bolsimu, biraq bu jeryanda a'ilisi nurghun qurbanlarni bergenliki, héchqandaq bir jinayet ötküzmey, türkiye jem'iyitige qilche tehdit yaki ziyan élip kelmigen özige oxshash Uyghurlarning bundaq mu'amilige uchrishining adaletsizlik ikenlikini tekitlidi.

Uning bildürüshiche, meyli chanaqqel'ediki qanunsiz köchmenlerni tutup turush orni bolsun yaki uni deslep tutqan saqchi orunliri bolsun ularning héchqaysisi uning zadi qandaq shikayet yaki pakitqa asasen tutqun qilin'ghanliqini éytip bermigen. U, özige oxshash gumandarlargha “G 87” dégen belge qoyulidighanliqini bilgen. U özige oxshash guman bilen tutqun qilin'ghan Uyghurlardin xitaygha qayturulghanlarni anglap baqmighan bolsimu, emma bu xil belge ularning öz ishlirini béjirishida belgilik tosalghularni peyda qilishi mumkin iken. Emeliyette, perhatjanning qoyup bérilishi uning pütünley gunahsiz dep aqlan'ghanliqidin dérek bermeydiken, délo éniqlash we tekshürüsh dawamida uning yene awarichiliklerge yoluqidighanliqi éhtimalimu yoq emes iken.

Perhatjan, gerche jiddiy halet yürgüzülüwatqan türkiyede térrorluqqa qarshi turush we bixeterlikni qoghdash üchün köchmenlerni tekshürüshler dawamlishiwatqan bolsimu, eger Uyghurlar héchqandaq qanunsiz heriketlerge qatnashmighan halda tutqun'gha uchrisa, özlirining qanuni hoquqlirini qoghdishi heqliq dep qaraydighanliqini bildürdi. U, Uyghurlarning tuyuqsiz we sewebsiz tutqun'gha uchrighan ehwalda, qet'iy jiddiyleshmesliki we aldigha élip kélin'gen her qandaq höjjetke chüshenmey tutup aldirap qol qoymasliqi, eng aldi bilen adwokat tutup qanuniy yollar arqiliq özini aqlashqa tirishishning zörürlükini tekitlidi.

Perhatjan we uning ayali saniye ikkilisi ilgiri shinjang uniwérsitétini püttürgen aliy melumatliq Uyghurlar bolup, ular héchqachan türkiye qanunigha xilap ishlar bilen shughullinip baqmighan iken. Istanbulda bextlik a'ile qurup, 4 yash we 2 yérim yashliq ikki balisi bilen xatirjem yashawatqan perhatjanning hayati “Térrorluq gumani” bilen bir kéchide qara basqandek astin-üstün qiliwétilgen. Gerche perhatjan képillikke qoyup bérilip a'ilisige qaytqan bolsimu, lékin türkiyede yene qanchilik Uyghurning ene shundaq gumanlar bilen hélihem tutqunda ikenliki namelum.