Isimshunas mutellip sidiq qahirining hayati boyi dawam qilghan isim majirasi

Isimshunas mutellip sidiq qahirining esli erzan towlap qoyulghan ismi “Qahir” bolsimu, lékin u bashlan'ghuchta oquwatqan mezgilide mektep mudiri uning ismini “Zaman'gha uyghun emes” dep qarap “Ghulam” gha özgertiwetken, emma u bu isimni yaqturmighanliqi üchün sinip terbiyechisining tewsiyesi bilen bir sha'irning ismi dep tonushturulghan “Mutellip” dégen isimni qobul qilghan. U “Mutellip sidiq” dégen isim bilen chong bolghan bolsimu, néme üchündur ezan towlap qoyghan ismi “Qahir” din waz kéchelmigen. U aliy mektepni püttürüp yéziqchiliq hayatigha ötkende özige “Qahiri” ni texellus qilip talliwalghan. Isim mesiliside ösmür waqtidin bashlap béshigha kelgen bu majiralar uning kishi isimliri tetqiqatchisi, isimshunas we hetta bügünki künde mehbus bolup lagérgha solinishigha seweb bolghan.

Melum bolushiche, mutellip sidiq qahiri qeshqer yéngisheherdiki hal-oqiti yaxshi diniy zat a'iliside tughulghan. Uyghur rayonida tarqitilghan “Medeniyet bostani” namliq téléwiziye programmisidin melum bolushiche, eyni dewrde yurtining iqtisadiy we diniy sahediki yétekchiliridin bolghan qahirining ata-anisi islam ma'aripining böshüki bolghan ezher uniwérsitétigha qarita hörmitini ipadilesh üchün uninggha mezkur uniwérsitét jaylashqan “Qahire shehiride olturghuchi” dégen menini ipadileydighan “Qahir” dégen isimni qoyghan iken. Emma u bashlan'ghuch mektepte oquwatqinida öz ismini özgertishke mejburlan'ghan. U néme üchündur özige bérilgen “Ghulam” dégen isimni yaxshi körmigen, andin sinip terbiyechisining tewsiyesi bilen sha'ir lutpulla mutellipning familisini özige isim qilip tallighan. Halbuki, u ata-anisi teripidin qoyulghan, emma ishlitilishige ruxset qilinmighan “Qahir” dégen bu isimdin méhrini zadila üzelmigen.

U bala chéghida öz ismining cheklinishige heyran bolush we kéyinche öz öz ismining türlük menisini yéshishke intilish netijiside uningda ereb tiligha qarita küchlük qiziqish peyda bolghan we ereb tili öginishke kirishken. U mektepte chaghatay tili éhtiyaji bilen orunlashturulghan bir yilliq ereb tili derslikige qana'et qilmay qeshqerdiki shu dewrning diniy zatliridin abduréshit qarihajidin erebche ögen'gen. 1989‏-We 1990‏-yilliri misirda bir yil ereb tilidin bilim ashurghan. U mana mushu teriqide ilmiy tetqiqatning bosughisigha öz ismining menisi üstide izdinish bilen kirip kelgen. Tetqiqat netijilirini élan qilishqa bashlighanda “Qahiri” )qahireliklerge xas( dégen isimni texellus qilip qollan'ghan. U shuningdin kéyin isimshunasliq ilmige ichkirilep kirip, Uyghurlarning islamiyettin burunqi, kéyinki we hazirqi zaman isimliri heqqide izdinish élip bérip, 23 ming isimdin teshkil tapqan “Uyghur kishi isimliri qamusi” ni yoruqluqqa chiqarghan.

Mana mushundaq emeliy turmush kechürmishlirining türtkisi bilen ilmiy tetqiqatqa kirip kelgen we bash chökürüp izden'gen tetqiqatchi mutellip sidiq qahiri dem élishqa chiqip 8 yildin kéyinmu yene shu isim majirasigha duch kelgen. Weziyettin xewerdar kishining bayan qilishiche, u bu qétim bir tereptin “Qahiri” dégen bu isimni néme üchün özige texellus qilip qoyuwalghanliqi, yeni bu isimgha néme üchün yépishiwalghanliqi heqqide hésab bérishke mejburlan'ghan bolsa, yene bir tereptin “Uyghur kishi isimliri qamusi” gha kirgüzgen sezgür isimlar, yeni atalmish “Diniy esebiylik puriqi bar isimlar” seweblik soraqqa élin'ghan hemde tutqun qilin'ghan. Weziyettin xewerdar kishi da'iriler ishlitishtin chekligen, “Muslime”, “Shehide”, “Muxlise” qatarliq nechche yüzligen isimning mutleq köp qismining “Uyghur kishi isimliri qamusi” din tépilidighanliqini ilgiri sürdi.

Biz qeshqer uniwérsitétigha qayta téléfon qilip, mutellip sidiq qahirining tutulushigha öz texellusi yaki u tüzgen qamustiki isimlarning seweb bolghan-bolmighanliqini soriduq. Alaqidar xadimlar mutellip sidiqning buningdin 2 ay awwal tutulghanliqini delilligen bolsimu, emma uning néme üchün tutulghanliqini dep bérelmidi we buning bir “Dölet mexpiyetliki” ikenliki, uniwérsitéttiki hemme kishining buningdin xewiri yoqluqini éytti.

Téléfonimiz baghlan'ghan bezi yerlik ahaliler mutellip sidiq qahirining tutulushigha u bash muherrirlik qilghan mezgilide neshr qilin'ghan “Qeshqer pédagogika instituti ilmiy zhurnili” diki atalmish “Mesililik maqaliler” ningmu seweb bolghanliqini, hetta qeshqer uniwérsitétidin tutqun qilin'ghan uniwérsitét mudiri we proféssorliridin erkin ömer, qurban osman we gülnar obullarning ilgiriki tekshürüshlerde mutellip sidiq qahirini qanat astigha alghanliqi üchün jazalan'ghanliqini tilgha alghan bolsimu, emma ishning bu teripi téxi delillenmidi.