Хитай содигәрниң қағилиқ вәзийити һәққидики шикайити (3)

Мухбиримиз меһрибан
2017.08.24
meschit-nazaret-tekshurush-aparat.jpg Уйғур елида коча, мәһәллә вә мәсчитләрни көзитиш үчүн булуң пучқақларға орнитилған көзитиш аппаратлириниң бири.
AFP

Қағилиқта көзитиш камералири омумлашти

2007-Йили шәндуң өлкисидин қағилиққа келип ширкәт ачқан бир хитай содигәр, йеқинқи 10 йилдин буян қағилиқта барғанчә күчәйгән муқимлиқ тәдбирлири һәққидә өз қарашлирини баян қилди. У, нөвәттә муқимлиққа селиниватқан мәбләғниң интайин зор икәнликини, қаримаққа вәзийәт тинчтәк көрүнсиму, деһқанларда наразилиқ кәйпияти күчлүклүкини, буниңдин интайин әндишә қилидиғанлиқини билдүрди.


Мухбир: ‏-телефонумни алғиниңизға рәһмәт. Сиз өзиңизниң бу йәрдә 10 йил турғанлиқиңизни дедиңиз. Ундақта қағилиқта йүз бәргән бәхт йоли һуҗум қилиш вәқәсини биләмсиз?

Хитай содигәр:‏ -шундақ, билимән, сиз 2012-йили йүз бәргән 28-феврал вәқәсини демәкчиғу?

Мухбир:‏ -шундақ, баһар байримидин кейин йүз бәргән вәқәни дәймән. Һазир бу җәһәттики әһваллар яхшиму? сизниңчә, һазир у чағлардикидәк һуҗум қилиш вәқәлири йүз бериши мумкинму?

Хитай содигәр:‏ -һәй, һазир көрүнүштә вәзийәт тинчтәк көрүниду, әмма деһқанлардики наразилиқ кәйпияти күчлүк. Өчмәнлик йәнила күчлүк, буларни мән һес қилалаймән, мени әнсиритиватқан әһвалму шу.

2012- Йили 28-феврал күни қағилиқ наһийисидә пичақлиқ һуҗум қилиш вәқәси йүз бәргән. Мәзкур һуҗумда хитай көчмәнлиридин 10 нәччиси өлүп, 10 нәччисиниң яриланғанлиқи хәвәр қилинған. Хитай таратқулирида һуҗумчиларниң 9 икәнлики, улардин 8 нәпириниң сақчилар тәрипидин нәқ мәйданда етиветилгәнлики көрситилгән.

Уйғур аптоном райониниң йеңи әмәлдари чен чуәнго кәлгәндин кейин, райондики бихәтәрлик тәдбирлириниң илгирикидин күчәйгәнликини тәкитлигән хитай содигәр, нөвәттә қағилиқта елинған бихәтәрлик тәдбирлириниң муһим ипадилириниң бири, һәммә җайға көзитиш камералириниң орнитилиши икәнликини билдүрди.

Хитай содигәр:‏ -шинҗаңдики бихәтәрлик тәдбирлири әң мукәммәл дәп қараймән. Бу җайда һәммә җайда көзитиш әслиһәлири йәни камералири бар.

Мухбир:‏ -һазир һәр бир мәһәллидә, һәр бир аһалиләр олтурақ райони һәммисидила көзитиш аппарати бар демәкчиму сиз?
Хитай содигәр:‏-шундақ, шундақ, һәммә җайда бар. Бизниң ширкитимизниң қилидиған ишиму, алақә үскүнилири, көзитиш камераси вә бихәтәрлик әсваблирини орнитиш.

Мухбир:‏ -сизниңчә, йеңи секретар чен кәлгәндин кейин, йолға қоюлуватқан бу хил қаттиқ бихәтәрлик тәдбирлирини, әслидә мәсилә анчә өткүр болмиған әһвалда, һөкүмәт даирилириниң бу йәрдики мәсилини чоңрақ қилип көрситишкә урунуши дейишкә боламду?
Хитай содигәр: ‏-мениңчә, даириләрниң бу хил мәқсити бар.

Мухбир:‏ -игилишимизчә, һазир районда һәр 200 метирда бирдин сақчи қаравулханиси бар икән, сақчиларму көпәйтилипту. Сизниңчә, бу мәсилиләр әксичә район вәзийитини җиддийләштүрүвәтти шундақму?
Хитай содигәр:‏-зиддийәт өткүрләшти. Мениңчә, улар(һөкүмәт даирилири) бу зиддийәтни техиму күчәйтти.

Мухбир:‏ -сизниңчә, әгәр һөкүмәт йәрлик аһалиләргә 80-, 90-йиллардикидәк нисбәтән кәң сиясәтни йүргүзсә вәзийәт һазирқидин яхшилинамду?

Хитай содигәр:‏ -һәй, мениңчә, бәлким бираз яхшилинар дәп ойлаймән. Һазир мән билидиған һөкүмәтниң әһвалида муқимлиқ үчүн юқиридин бериливатқан хираҗәт йәрликтә йүргүзүлүватқан муқимлиқ тәдбирлирини әмәлийләштүрүшкә йәтмәйду, әмма йәрлик һөкүмәт әмәлдарлири юқири рәһбәрлик тапшурған вәзипини ашуруп орунлашқа мәҗбур. Бундақ әһвалда амалсиз қалған йәрлик һөкүмәт аҗритилған муқимлиқ хираҗити йәтмигән шараитиму муқимлиқ тәдбирлирини күчәйтиш қурулушини елип беришқа мәҗбур болиду. Һазирқи һөкүмәт бир сом пул хәҗләп 10 сомлуқ ишни пүттүрүшни ойлайду. Бундақ әһвалда қурулушни һөддигә бәргән ширкәтләргә төләйдиған мәблиғи йоқ туруқлуқ, улар билән иш тохтами түзиду. Қурулушни һөддигә алған ширкәтләр өз йенидин пул чиқирип қилған қурулушиға сәрп қилған мәблиғини алалмайду. Чүнки, йәрлик һөкүмәттә ширкәтләргә төлигүдәк пул йоқ. Нәтиҗидә ширкәтләр зиян таритиду.

Биз, бу хитай содигәр юқирида оттуриға қойған тәпсилатларни қағилиқ наһийәсидики мунасивәтлик тармақлардин дәлилләшкә тиришқан болсақму мувәппәқ болалмидуқ.

Һалбуки, хитай һөкүмитиниң йеқини айлардин буян уйғур районида, болупму җәнубий уйғур елидә бихәтәрлик тәдбирлирини һәссиләп күчәйткәнлики, бихәтәрлик хадимлирини көпәйтиш үчүн 80 миңдин артуқ хизмәт орниға елан чиқарғанлиқи хәлқаралиқ ахбаратларда хәвәр қилинған иди.

Нөвәттә йүргүзүлүватқан қаттиқ бихәтәрлик тәдбирлириниң йәрликтики зиддийәтни барғанчә өткүрләштүрүватқанлиқини тәкитлигән бу хитай содигәр өз қаришини оттуриға қоюп, әгәр йәрлик даириләр пәқәт муқимлиқ хизмитинила тәкитләп, уйғурлардики наразилиқ кәйпиятиниң һәқиқий сәвәбини тәкшүрүшкә әһмийәт бәрмисә, зиддийәтләрни түгитишкә пайдилиқ сиясәт йүргүзмисә, районда йәнә йүз бериш еһтимали болған қаршилиқ вәқәлириниң алдини елишниң тәсликини агаһландурди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.