қорғас наһийәсигә қарашлиқ чоң ақсу (дашиго) йезиси мәркизи мәктипиниң оқутқучиси рәһимә аблиз, бу йил 7 - айда сиясий сәвәбләр билән әйиблинип, или областлиқ оттура сот тәрипидин 15 йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилинған. сот униңға дөләтни парчилаш җинайити артқан. рәһимә аблиз, или областлиқ партком 20 - авғуст сиясий, диний сәвәбләрдин мәмури, интизам җазаси бәргән 11 нәпәр уйғур вә башқа аз санлиқ милләт асаси қатлам кадири вә кәспий хадимлар тизимликидики қануни җавабкарлиққа тартилип узун йиллиқ қамаққа һөкүм қилинған бирдин - бир киши.
бу йил 33 яшлиқ рәһимә аблизниң башқиларға қандақ учурларни йоллиғанлиқи вә униң қолға елиниш, сотлиниш җәрянидики тәпсилий әһваллар ениқ болмисиму, бирақ униң бу йил 4 - айда чәтәлдики "бөлгүнчи" күчләргә актип маслашқан, дәп қолға елинип, қисғина 2 йерим ай ичидә узун йиллиқ қамаққа мәһкум болғанлиқи мәлум.
кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң көрситишичә, уйғур илидики бу хил әйибләш билән сотлинип, узун йиллиқ қамақ җазалириға мәһкум қилиш вәқәлиридә зор қануни бошлуқ бар. германийә хәтәр астидики хәлқни қоғдаш тәшкилатиниң асия ишлириға мәсул хадими улрих делиус рәһимә аблизниң дилоси һәққидә тохтилип, хитай әдлийә тармақлириниң уйғурларға четишлиқ сиясий делоларда сотниң очуқ - ашкарилиқ принсипиға хилаплиқ қилиниватқанлиқини билдүрди.
у мундақ дәйду: бу, хитай қануниниң өзигиму очуқ хилаплиқ қилғанлиқ. биз бу нуқтини тәкитлишимиз керәк. бу, сотниң очуқ - ашкара болуш һәққидики хәлқара принсиплириға хилаплиқ қилишла әмәс, бәлки хитай қануниниң өзигиму хилаплиқ қилиш. биз бу мәсилини өзимизниң күнтәртипидә тутушимиз лазим. хитайниң һәқиқәтән бәзи яхши қанунлири болсиму, бирақ уни ишләтмәйду. шуңа, бу йәрдики мәсилә хәлқара тәнқидниң бар - йоқлуқ мәсилиси әмәс. бу тәнқид хитайниң өзиниң ичидин келиши керәк. бәзи хитай адвокатлар һәқиқәтән шәрқий түркистандики очуқ сотларни тәнқид қилип, буниң хитай җинайи ишлар қануниға нурғун җәһәтләрдин хилап икәнликини оттуриға қойди. мениңчә биз хитайниң тәрәққиятини қолллиғанда очуқ - ашкарилиқ тоғрисида шу негизлик соални соришимиз лазим. бу чақириқ пәқәт ташқи дунядин келипла қалмай, хитайниң өзиниң ичидинму келиши керәк.
или областлиқ партком елан қилған 11 кишилик тизимликтики қалған 10 кишиниң асасән һәммиси асаси қатлам хадими болуп, улар намаз оқуш, қануний той қилиш йешиға тошмиғанларға никаһ қәғизи кесип бериш, идариниң компютерида кишиләрни намаз оқушқа риғбәтләндүридиған, диний ашқунлуқ идийәси тәшвиқ қилинған нәрсиләрни көрүрш, йешиға тошмиған өсмүрләрниң мәсчидкә киришини тосиған нөвәтчи хадимға мудахилә қилиш қатарлиқ әйибләшләр билән җазаланған.
уларниң бәзилиригә қаттиқ агаһландуруш, бәзилиригә дәриҗисини төвәнлитиш, бәзилиригә партийәдин чиқириш, хизмәттин тохтитиш яки синаққа қалдуруш чариси көрүлгән. бу, или обастлиқ парткомниң йеқинқи 2 ай ичидә 2 - қетим бу тизимликни елан қилишидур. даириләр бу йил 6 - айниң 10 кишилик бир тизимлик елан қилип, бу кишиләргә охшашла сиясий позитсийәси мүҗмәл, диний хаһиши бар, дегән сәвәбләр билән чарә көргән иди.
бу қетим интизам җазаси берилгәнләрниң ичидики ғулҗа шәһри чоң көврүк аһалиләр башқармисиниң хадими әркин әхмәт, бу йил 6 вә 7 - айларда икки қетим мәқсичдкә кирип намза қоюш билән әйибләнгән. или дәря йоли аһалиләр иш башқармисиниң хадими рустәм әршиддин болса, бу йил 6 - айда мәсчит нөвәтчи хадиминиң йешиға тошмиған бир балиниң мәсчидкә кирип намаз оқушини тосушиға мудахилә қилип, җамаәт ичидә яман иҗтимаий тәсир пәйда қилиш билән әйибләнгән.
хәтәр астидики хәлқләрни қоғдаш тәшкилатидики делиус әпәндиниң көрситишичә, бу хил һөкүмәт органлиридики хадимларни етник, ирқий арқа көрүнүшигә қарап җазалаш һәрикити кишини әндишигә салидиған сәлбий йүзлиништур.
у: биз кишиләрниң етник арқа көрүнүшини алдинқи орунға чиқириштин ибарәт бу хил йеңи йүзлиништин әндишә қилимиз. мәсилән, буниң мисали һөкүмәт органлиридики вә йәрлик даириләрдики хадимлар. бурун улар бизгә изчил уйғурларниңму йәрлик һөкүмәтләрдә хизмәт қилиши зөрүр һәм еһтияҗлиқ, дәп кәлгән. лекин әмди, уйғур һөкүмәт хизмәтчилиригә қаттиқ бесим ишлитиватиду. бу биздә уйғурларниң сиясий мәвқәси вә конкрет ипадисигә қарап әмәс, ирқчилиқ вә етник тәркибини асас қилған бир һәрикәт елип бериливатқанлиқ тәсирати пәйда қилмақта. етник тәркиб вә етник арқа көрүнүшни асас қилип елип берилған җазлаш һәрикити интайин сәлбий тәрәққият, дәп көрсәтти.
делиус әпәнди йәнә рәһимә аблизниң "бөлгүнчилик" вә дөләт бихәтәрликигә хәвп йәткүзүш җинайити билән мәһкум қилинғанлиқини тәнқидләп, хитай қанунида дөләт бихәтәрлик уқуми интайин мүҗмәл икәнликини көрсәтти. униң көрситишичә, шуңа, хитайда қандақ учурларниң дөләт мәхпийәтлики, қандақ учурларниң әмәсликини пәрқләндүргили болмайду.
у: һәқиқий дөләт бихәтәрлики, дегән немә, у қандақ уқум. әгәр мән кочида намайиш қилип, күч көрситиватқан бир топ кишини көрүп, өзүмниң иҗтимаий таратқумда буни сөзлисәм, әлвәттә, мән уларниң немишқа намайиш қиливатқанлиқини билмәймән. лекин мән пәқәт шу вәқәниң өзинила хәвәр қилдим, дәйли. әгәр аманлиқ даирилири буни дөләт бихәтәрликигә хәвп йәткүзүш, дәп қариса, бу һәқиқәтән алҗиғанлиқ болиду. бүгүнки шәрқий түркистанда сиз иҗтимаий таратқуларда немә көргәнликиңиз, немә һес қилғанлиқиңиз, немә аңлиғанлиқиңизни язалмайду. чүнки, сиз дөләт бихәтәрликигә хәвп йәткүзүш яки хилаплиқ қилиш тәһдити астида яшайсиз. бу һәқиқәтән алҗиғанлиқ. әгәр бу әһвал америка вә явропада болған болса, милйонлиған адәм түрмигә кирип кәткән болатти, деди.
или обаслатлиқ парткомниң уқтурушидин мәлум болушичә, даириләр рәһимә аблизни 2 - айдин 4 - айғичә болған 2 ай вақит ичидә үндидар қатарлиқ иҗтимаий алақә васитилирини мәқсәдлик қоллинип, чегра сиртидики "бөлгүнчи" күчләргә актип маслашқан, көп қетим назук учурға игә рәсим, авазлиқ вә язма материялларни башқиларға йоллиған. бу арқилиқ дөләт бихәтәрлики вә иҗтимаий муқумлиққа еғир хәвп салған, дәп әйиблигән.
0:00 / 0:00