Хитай 2015-йили 1419 кишиниң сиясий сәвәб билән җазаланғанлиқини ашкарилиди

Хитай ахбарат васитилири 2014-йилиға селиштурғанда, хитайда һәр түрлүк җинайәт өткүзүш нисбитиниң 2015-йили зор дәриҗидә ашқанлиқини, дөләт бихәтәрликигә зиян салған вә террорлуқ билән шуғулланғанларниң саниниң бир һәссә йүксәлгәнликини Ашкарилиди.

Хитайниң “шинхуа агентлиқи”, “йәршари вақти”, “хитай һөкүмәт тори” қатарлиқ дөләт ахбарат васитилири 13-14-март күнлири елан қилған хәвәрлиридә, 2014-йилиға селиштурғанда хитайда һәр түрлүк җинайәт өткүзүш нисбитиниң 2015-йили зор дәриҗидә ашқанлиқини, буниң ичидә дөләт бихәтәрликигә зиян селиш вә зораван террорлуқ билән шуғуллиниш нисбитиниң бир һәссә өрлигәнликини ашкарилиди.

Шинхуа агентлиқи, йәршари вақти вә хитай һөкүмәт ториниң хәвәрлиридә баян қилинишичә, 13-март күни бейҗиң хәлқ сарийида чақирилған 12-нөвәтлик хәлқ қурултийи 4-йиғининиң 3-нөвәтлик омуми йиғинида хитай алий сот мәһкимисиниң башлиқи җу чяң вә хитай алий тәптиш мәһкимисиниң башлиқи сав җйәнмиң сот вә тәптиш хизмәтлиридин доклат бәргән.

Җу чяңниң доклатида тилға елинишичә, 2015-йили хитайда йүз бәргән җинайи ишлар делоси 1 милйон 99 миң қетимға йәткән болуп, 2014-йилиға селиштурғанда 7.5% Ашқан. Җазаланғанларниң сани 1 милйон 232 миң кишигә йетип, өткән йилиға селиштурғанда 4% ашқан.

Доклатта йәнә 2015-йили йүз бәргән дөләт бихәтәрликигә зиян йәткүзүш вә зораван террорлуқ әнзилириниң нисбити 2014-йилиға селиштурғанда бир һәссә өрлигәнлики тилға елинған. Җу чяңниң баян қилишичә, 2015-йили “хитай соти террорлуққа, бөлгүнчиликкә, әсәбийликкә қарши күрәшкә актип қатнишип, дөләтни парчилашқа қутратқулуқ қилиш, террор тәшкилатқа қатнишишқа тәшкиллик йетәкчилик қилиш, зораван террорлуққа даир үн-син буюмлирини тарқитиш қатарлиқ җинайәтләргә зәрбә бериш дәриҗисини йәниму күчәйткән. Һәр дәриҗилик сот мәһкимилири дөләт бихәтәрликигә зиян салған, зораван террорлуқ билән шуғулланған 1084 қетимлиқ дело үстидин сот ечип, 1419 кишини җазалиған.”

Фирансийә авазиниң “2015-йили хитайда террор түпәйли җазаланғанларниң сани бир һәссә ашқан” намлиқ хәвиридә тәкитлинишичә, бу йәрдә хитай сот мәһкимисиниң қанун бойичә адил һөкүм чиқарғанлиқи әмәс, бәлки сотниң хитай компартийиси билән һәмкарлашқанлиқи вә униң сияситини актип иҗра қилғанлиқи әкс әттүрүлгән.

Фирансийә авазиниң 13-март ройтерс агентлиқидин нәқил алған хәвиридә баян қилинишичә, “хитайда террорлуқ вә бөлгүнчилик омумән уйғур илидики зораванлиқ вәқәлиригә қаритилиду.” 2014-йили хитайда дөләт бихәтәрликигә зиян селиш вә террор билән шуғуллиниш җинайити түпәйли сот тәрипидин җазаға мәһкум қилинғанларниң сани 712 киши болуп, 2015-йили бу санниң бир һәссә артип 1419 кишигә йетиши, җу чяң ейтқандәк, “хитай сотиниң хитай компартийиси билән биргә дөләтни парчилаш вә террор билән шуғуллинишқа қарши ортақ күрәш қилғанлиқиниң нәтиҗиси.”

Д у қ иҗраийә комитети рәиси долқун әйса әпәнди бу хусуста зияритимизни қобул қилип, хитай алий сот мәһкимисиниң башлиқи җу чяң бу доклатта тилға алған 1084 қетимлиқ вәқәниң мутләқ көп қисминиң уйғур илида йүз бәргән болуш еһтималлиқини илгири сүрди.

Германийәдики “хитай демократик федирассийони”ниң рәиси, хитай зиялийси фей ляңюң бу һәқтә зияритимизни қобул қилғанда, өткән бир йилда хитайда пикир әркинлики, мәтбуат әркинлики қатарлиқ әқәллий кишилик әркинликниң зор дәриҗидә бастурушқа учриғанлиқини тилға алди. У сөзидә, ши җинпиң тәхткә чиққандин кейинки кишилик һоқуқ дәпсәндичиликиниң, җаң земин вә ху җинтав дәвридикидинму ешип чүшкәнликини, хитайниң асасий қануни бойичә һәрикәт қилған көплигән адвокатлар вә кишилик һоқуқ паалийәтчилириниң һәқсиз һалда түрмиләргә ташланғанлиқини тәкитлиди.

Фирансийә авази хәвиридә әскәртилишичә, фирансийәдики хитай әдлийә мәсилилири мутәхәссиси сусан финдер фирансийә агентлиқиға билдүргән инкасида, 2015-йили дөләт бихәтәрликигә тәһдит селиш вә террор билән шуғуллиниш җинайити билән җазаланғанларниң арисида йәнә кишилик һоқуқ паалийәтчилири вә адвокатларниңму барлиқи тилға елинған. Хәвәрдә йәнә “ши җинпиң тәхткә чиққандин кейин, компартийәни тәнқид қилғучилар үстидин бастурушниң күчәйтилгәнлики, адвокатлар, кишилик һоқуқ паалийәтчилири, тор абонтлири вә зиялийларниң түрмиләргә ташланғанлиқи, өткән бир йилда тутуп кетилгәнләрниң һәммисигила җинайәт бекитилип қолға елинғанлиқи” ейтилған.

Шинхуа агентлиқиниң хәвиридә баян қилинишичә, хитай алий тәптиш мәһкимисиниң башлиқи сав җйәнмиң “дөләт бихәтәрликигә зиян селиш, зораван террорлуқ һәрикәтлиригә қаттиқ зәрбә бериш күришиниң йәнила қаттиқ давам қилидиғанлиқи” ни билдүргән.

Хитай алий сот мәһкимисиниң башлиқи җу чяңниң доклатта тилға елишичә, 2015-йили хитайда йәнә чериклик делолиридин 34 миң қетим йүз бәргән, 49 миң адәм җазаланған, буларниң ичидә назир дәриҗиликләрниң сани 134 кишигә йәткән. Адәм өлтүрүш, булаш, от қоюш делолириниң сани 262 миң қетимға, зәһәрлик буюмларға мунасивәтлик делолар сани 139 миң қетимға йәткән.