Xitay 2015-yili 1419 kishining siyasiy seweb bilen jazalan'ghanliqini ashkarilidi
2016.03.14

Xitay axbarat wasitiliri 2014-yiligha sélishturghanda, xitayda her türlük jinayet ötküzüsh nisbitining 2015-yili zor derijide ashqanliqini, dölet bixeterlikige ziyan salghan we térrorluq bilen shughullan'ghanlarning sanining bir hesse yükselgenlikini Ashkarilidi.
Xitayning “Shinxu'a agéntliqi”, “Yershari waqti”, “Xitay hökümet tori” qatarliq dölet axbarat wasitiliri 13-14-mart künliri élan qilghan xewerliride, 2014-yiligha sélishturghanda xitayda her türlük jinayet ötküzüsh nisbitining 2015-yili zor derijide ashqanliqini, buning ichide dölet bixeterlikige ziyan sélish we zorawan térrorluq bilen shughullinish nisbitining bir hesse örligenlikini ashkarilidi.
Shinxu'a agéntliqi, yershari waqti we xitay hökümet torining xewerliride bayan qilinishiche, 13-mart küni béyjing xelq sariyida chaqirilghan 12-nöwetlik xelq qurultiyi 4-yighinining 3-nöwetlik omumi yighinida xitay aliy sot mehkimisining bashliqi ju chyang we xitay aliy teptish mehkimisining bashliqi saw jyenming sot we teptish xizmetliridin doklat bergen.
Ju chyangning doklatida tilgha élinishiche, 2015-yili xitayda yüz bergen jinayi ishlar délosi 1 milyon 99 ming qétimgha yetken bolup, 2014-yiligha sélishturghanda 7.5% Ashqan. Jazalan'ghanlarning sani 1 milyon 232 ming kishige yétip, ötken yiligha sélishturghanda 4% ashqan.
Doklatta yene 2015-yili yüz bergen dölet bixeterlikige ziyan yetküzüsh we zorawan térrorluq enzilirining nisbiti 2014-yiligha sélishturghanda bir hesse örligenliki tilgha élin'ghan. Ju chyangning bayan qilishiche, 2015-yili “Xitay soti térrorluqqa, bölgünchilikke, esebiylikke qarshi küreshke aktip qatniship, döletni parchilashqa qutratquluq qilish, térror teshkilatqa qatnishishqa teshkillik yétekchilik qilish, zorawan térrorluqqa da'ir ün-sin buyumlirini tarqitish qatarliq jinayetlerge zerbe bérish derijisini yenimu kücheytken. Her derijilik sot mehkimiliri dölet bixeterlikige ziyan salghan, zorawan térrorluq bilen shughullan'ghan 1084 qétimliq délo üstidin sot échip, 1419 kishini jazalighan.”
Firansiye awazining “2015-Yili xitayda térror tüpeyli jazalan'ghanlarning sani bir hesse ashqan” namliq xewiride tekitlinishiche, bu yerde xitay sot mehkimisining qanun boyiche adil höküm chiqarghanliqi emes, belki sotning xitay kompartiyisi bilen hemkarlashqanliqi we uning siyasitini aktip ijra qilghanliqi eks ettürülgen.
Firansiye awazining 13-mart roytérs agéntliqidin neqil alghan xewiride bayan qilinishiche, “Xitayda térrorluq we bölgünchilik omumen Uyghur ilidiki zorawanliq weqelirige qaritilidu.” 2014-yili xitayda dölet bixeterlikige ziyan sélish we térror bilen shughullinish jinayiti tüpeyli sot teripidin jazagha mehkum qilin'ghanlarning sani 712 kishi bolup, 2015-yili bu sanning bir hesse artip 1419 kishige yétishi, ju chyang éytqandek, “Xitay sotining xitay kompartiyisi bilen birge döletni parchilash we térror bilen shughullinishqa qarshi ortaq küresh qilghanliqining netijisi.”
D u q ijra'iye komitéti re'isi dolqun eysa ependi bu xususta ziyaritimizni qobul qilip, xitay aliy sot mehkimisining bashliqi ju chyang bu doklatta tilgha alghan 1084 qétimliq weqening mutleq köp qismining Uyghur ilida yüz bergen bolush éhtimalliqini ilgiri sürdi.
Gérmaniyediki “Xitay démokratik fédirassiyoni”ning re'isi, xitay ziyaliysi féy lyangyung bu heqte ziyaritimizni qobul qilghanda, ötken bir yilda xitayda pikir erkinliki, metbu'at erkinliki qatarliq eqelliy kishilik erkinlikning zor derijide basturushqa uchrighanliqini tilgha aldi. U sözide, shi jinping textke chiqqandin kéyinki kishilik hoquq depsendichilikining, jang zémin we xu jintaw dewridikidinmu éship chüshkenlikini, xitayning asasiy qanuni boyiche heriket qilghan köpligen adwokatlar we kishilik hoquq pa'aliyetchilirining heqsiz halda türmilerge tashlan'ghanliqini tekitlidi.
Firansiye awazi xewiride eskertilishiche, firansiyediki xitay edliye mesililiri mutexessisi susan findér firansiye agéntliqigha bildürgen inkasida, 2015-yili dölet bixeterlikige tehdit sélish we térror bilen shughullinish jinayiti bilen jazalan'ghanlarning arisida yene kishilik hoquq pa'aliyetchiliri we adwokatlarningmu barliqi tilgha élin'ghan. Xewerde yene “Shi jinping textke chiqqandin kéyin, kompartiyeni tenqid qilghuchilar üstidin basturushning kücheytilgenliki, adwokatlar, kishilik hoquq pa'aliyetchiliri, tor abontliri we ziyaliylarning türmilerge tashlan'ghanliqi, ötken bir yilda tutup kétilgenlerning hemmisigila jinayet békitilip qolgha élin'ghanliqi” éytilghan.
Shinxu'a agéntliqining xewiride bayan qilinishiche, xitay aliy teptish mehkimisining bashliqi saw jyenming “Dölet bixeterlikige ziyan sélish, zorawan térrorluq heriketlirige qattiq zerbe bérish kürishining yenila qattiq dawam qilidighanliqi” ni bildürgen.
Xitay aliy sot mehkimisining bashliqi ju chyangning doklatta tilgha élishiche, 2015-yili xitayda yene chériklik déloliridin 34 ming qétim yüz bergen, 49 ming adem jazalan'ghan, bularning ichide nazir derijiliklerning sani 134 kishige yetken. Adem öltürüsh, bulash, ot qoyush délolirining sani 262 ming qétimgha, zeherlik buyumlargha munasiwetlik délolar sani 139 ming qétimgha yetken.