Xitay maqullighan xongkong asasiy qanun 104-maddisigha bolghan naraziliq diqqet qozghidi

Xitay xelq qurultiyi düshenbe küni xongkong asasiy qanunining 104-maddisini maqullighanliqini élan qilghandin kéyin, yekshenbe küni xongkongda bashlan'ghan mezkur qanun layihesige qarshi naraziliq namayishi küchiyip, saqchilar bilen xongkong puqraliri arisidiki toqunushqa aylandi. Melum bolushiche, mezkur belgilimide, xongkongda hökümet xadimliri wezipe tapshuruwélish murasimida belgilen'gen qesem qa'idisige xilapliq qilsa, uning wezipisining qanun boyiche bikar qilinidighanliqining tekitlinishi, xongkongluqlarning naraziliqigha seweb bolghan. Nöwette xongkong we xelq'ara taratqularda mezkur qanun belgilimisi ijra qilinishi seweblik xongkongda démokratiye chembirikining tariyishi we buning aqiwiti munazire témisi bolmaqta.

Xongkong we xelq'ara taratqularning xewerliridin melum bolushiche, bügün yeni düshenbe etigen, xitay xelq qurultiyi xongkong asasiy qanunining 104-maddisidiki belgilimilerning toluq awaz bilen qarardin ötkenlikini élan qilghandin kéyin, xongkongning nöwettiki memuri bashliqi lyang jinying mezkur qararni qarshi alidighanliqini bildürgen. Emma yekshenbe küni xongkongdiki démokratik ammiwi teshkilatlarning teshkillishi bilen bashlan'ghan naraziliq namayishi barghanche kéngiyip, 7-noyabir küni saqchilar bilen namayishchilar arisidiki toqunush weqeliri téximu köpeygen.

B b s agéntliqining xewer qilishiche, mezkur qanun izahatigha naraziliq bildürgen xongkong ahalisi xitay xelq qurultiyining xongkonggha qarita békitken “Xongkong alahide memuriy rayon asasiy qanuni”ning 104-maddisidiki xongkong palata ezaliri we hökümet xadimliri “Junggo xongkong alahide rayonigha sadiq bolush, asasiy qanunni himaye qilish” dégendek belgilimilirini tenqidlep, “Xitay merkizi hökümiti xongkongning musteqil edliye hoquqi yürgüzüshige buzghunchiliq qildi, mezkur asasiy qanunning 104-maddisi izahati xongkongdiki démokratiye chembirikini yene taraytti” dep eyibligen.

Xewerlerdin melum bolushiche, bu xitay xelq qurultiyining xongkongni bashqurushqa qarita asasiy qanunni békitkendin buyanqi beshinchi qétim izahat chiqirishi iken. 7-Noyabir küni radiyomiz ziyaritini qobul qilghan xitay analizchiliri we Uyghur pa'aliyetchiliri öz qarashlirini otturigha qoyup, bu xil qanun layihelirining, xitay hökümiti ilgiri wede qilghan bir dölet ikki xil tüzüm siyasitidiki xongkongning aliy aptonomiye hoquqining emeliyette qeghez yüzidiki xetke ayliniwatqanliqining ipadisi ikenlikini bildürüp, xongkongdiki démokratiye chembirikining yenimu tariyishidek weziyetning, namda aptonomiye bolsimu, emeliyette 60 yildin buyan xitay hökümitining milliy basturush siyasiti qattiq ijra qiliniwatqan Uyghur, tibet rayonlirida bundin kéyinki basturushning téximu qattiq bolushidin dérek béridighanliqini ilgiri sürdi.

Xitay kishilik hoquq pa'aliyetchisi wang fajen xitay merkiziy hökümitining rayonda yürgüzüwatqan siyasetlirining xongkong xelqining naraziliqigha seweb bolghan asasiy amil ikenlikini tekitlep, “Xongkongda hazir musteqilliq telipi küchiyiwatidu. Méningche, merkiziy hökümet xongkongluqlarda néme üchün musteqil bolush arzusining küchiyishidiki sewebni awwal öz siyasitidin izdishi kérek. Meyli xongkongluqlar musteqilliq yolini tallisun yaki xitay döliti bilen bille turush yolini tallisun, bu emeliyette xongkong xelqi özi békitidighan hoquq. Shunga kishilerni qesem bérishte mejburlash wasitisini qollinishqa bolmaydu. Men elwette xongkongning musteqil bolushini teshebbus qilmaymen, lékin xongkong xelqining tallash hoquqigha hörmet qilish kérek dep qaraymen” dédi.

Chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchiliridin amérika Uyghur birlikining re'isi élshat hesen ependi öz qarishini otturigha qoyup, xongkongda démokratiye chembirikining tariyishi, 60 yildin buyan qattiq basturush dawamlishiwatqan Uyghur we tibet rayonining bundin kéyinki weziyitining téximu yamanlishishidin dérek béridighanliqini bildürdi.

Élshat hesen ependi yene, nöwettiki xongkong weziyiti heqqidimu toxtilip, xongkongda hazir xitay hökümitidin menpe'etdar lyang jénying qatarliq hökümet emeldarliri we bir türküm sodigerni asas qilghan xitay hökümitige sadiq guruh bilen xongkongda démokratiye we kishilik hoquq qimmet qarishini teshebbus qilghuchilardin ibaret ikki qutupning shekillen'genlikini, bu ehwalda xongkongning bundin kéyinki weziyitide démokratiye chembirikining barghanche tariyip mangidighanliqini bildürdi.

Élshat hesen ependi yene, 1949-yili xitay kommunist hökümitining xitay quruqluqidiki shangxey qatarliq sheherlerdiki kapitalistlargha hemde Uyghur we tibet rayonida aptonomiye qurulghanliqini deslep jakarlighan chaghda bergen wedilirini neqil élip, eger xongkong xelqi öz qanuniy heqlirini küresh yoli bilen almisa, xongkongning bundin kéyinki démokratiye we kishilik hoquq weziyitining barghanche nacharlishidighanliqini agahlandurdi.