“хитайниң қара тизимлики” норвегийәдә қаттиқ ғулғула қозғиған

2 Милйон явропалиқ, 700 нәпәр норвегийәлик “хитайниң қара тизимлики” гә киргүзүлгән.

Норвегийәдә нәшрдин чиқидиған “дагбладет” (күндилик хәвәрләр) гезити 15-сентәбир күни “хитайниң қара тизимликигә киргүзүлгәнләр” намлиқ бир доклатни елан қилған. Доклатта баян қилинишичә, норвегийәдә яшайдиған, хитайниң дөләт хәвпсизлик органлири билән алақиси бар дәп қаралған бир нәпәр хитай “тиҗарәтчи” ниң “җенхуа ширкити” 2 милйон явропалиқ, 700 нәпәр норвегийәликниң хусусий архиплирини “қара тизимлик” кә киргүзгән.

“дагбладет” гезити “хитайниң қара тизимлики” ни қандақ қолға чүшүргәнликини ейтмиған. Норвегийә дөләт хәвпсизлики хадимлири бу “қара тизимлик” кә нисбәтән һазирчә позитсийә билдүрүшни халимайдиғанлиқини әскәрткән. “хитайниң қара тизимлики” гә исми киргүзүлгән бәзи шәхсләр мәзкур гезитниң зияритини қобул қилғанда өзлириниң һәйранлиқини ипадә қилған болса, бәзилири әзәлдин “хитай қара күчлири” билән алақидә болуп бақмиғанлиқини билдүргән. Йәнә бәзи кишиләр өзлириниң намәлум телефонларни, учурларни қобул қилғанлиқини, әмма пәрва қилмиғанлиқини, җаваб бәрмигәнликини тилға елишқан.

“хитайниң қара тизимлики” гә киргүзүлгән 700 нәпәр норвегийәликниң бир қисми дөләтниң муһим органлирида вәзипә өтәватқан яки хизмитидин айрилип пенсийәгә чиққан даңлиқ кишиләр болуп, йәнә бир қисми җәмийәттә күчлүк тәсири болған шәхсләр вә чоң ширкәтләрниң хоҗайинлири икән.

Әҗәблинәрлики шуки, бу “қара тизимлик” кә 29 нәпәр сабиқ җинайәтчиниң хусусий архиплириму киргүзүлгән. Хироен чекиш, зәһәрлик чекимлик әткәсчилики билән шуғуллиниш яки зораванлиқ гуруһлирини уюштуруштәк җинайәтләр билән қолға елинип қамақ җазалириға мәһкум болған, һазир җаза муддитини тамамлап нормал һаят көчүрүватқан норвегийәликләрму бу “қара тизимлик” кә киргүзүлгән. Хитайниң вақти кәлгәндә пулниң күчигә тайинип булардин мәлум бир мәқсәттә пайдилинишни көзлигән болуш еһтимали барму-йоқ? буниси намәлум икән.

“норвегийә уйғур комитети” ниң рәиси, “уйғур әдлийәси архип амбири” ниң мәс´ули бәһтияр өмәр әпәнди бу һәқтә тохталғанда, “дагбладәт” гезитида елан қилинған бу хәвәрниң норвегийәни зил зилигә салғанлиқини тилға алди. У сөзидә, норвегийәдики уйғурларниң хитай тәһдитигә учраш мәсилисиниң норвегийә бихәтәрлик күчлиригә мәлум икәнликини, уйғурларниң өзлириниң хусусий ахриплирини сақлашта еһтиятчан бөлиши лазимлиқини тәкитлиди.

Хитайниң норвегийәдики җасуслуқ һәрикәтлири узундин буян мәтбуатларниң диққитини тартип кәлгән бир тема болсиму, һазирға қәдәр бундақ конкрет бир “қара тизимлик” қолға чүшүрүлүп елан қилинип бақмиған болғач, “дагбладет” гезитиниң “хитайниң қара тизимликигә киргүзүлгәнләр” намлиқ доклати норвегийәдә зор тәсир қозғиған.

Норвегийәдә яшаватқан уйғур зиялийси сәмәт абла әпәнди бу һәқтә тохталғанда, өзиниң бу “қара тизимлик” кә һәқиқәтән һәйран қалғанлиқини ипадә қилди. Униң билдүрүшичә, бу “қара тизимлик” кә киргүзүлгән бәзи норвегийәликләр хитайға тәнқидий позитсийә болуп кәлгән мәшһур сиясий шәхсләр икән.

Норвегийәдә яшайдиған уйғур зиялийси мухәттәр ханим бу тоғрисида тохталғанда, хитайниң “җенхуа ширкити” топлиған 700 нәпәр норвегийәликниң хусусий архиплириға мунасивәтлик бу “қара тизимлик” мәсилисиниң норвегийәдә җиддий бир қизиқ темиға айланғанлиқини тәкитлиди.