Qazaqistanda tonulghan ressam ruslan yüsüpof alemdin ötti

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2021.03.31
Qazaqistanda tonulghan ressam ruslan yüsüpof alemdin ötti Ressamliqning moy qelem saheside ijad qilip kelgen merhum ruslan yüsüpof ependi. (Waqti we orni ening emes)
RFA/Oyghan

Uyghur élidin qalsa, Uyghurlar köp olturaqlashqan ottura asiyaning qazaqistan, özbékistan, qirghizistan jumhuriyetliride bolupmu ötken esirning 70-90-yilliri Uyghur milliy teswiriy sen'itining xéli tereqqiy etkenliki melum. Mezkur jumhuriyetler ichide qazaqistan Uyghur ressamliri eng köp yétilip chiqqan memliket bolup hésablinidu. Awakri shemsi, zeynidin yüsüpof, reshit yoldashéf, peyziraxman ibrahimof, maris hétaxunof, küresh zulpiqarof, emetjan ehetbaqiyéf, hashimjan qurbanof, abdukérim isayéf we bashqilar qazaqistandiki Uyghur teswiriy sen'itining rawajlinishigha asasliq töhpe qoshqanidi. Waqitning ötüshi bilen qazaqistan Uyghurlirimu özlirining ataqliq ressamliridin juda bolmaqta. Yéqinda ene shularning biri, sabiq sowét ittipaqi we qazaqistan jumhuriyitining ressamlar ittipaqining ezasi, qazaqistanning almuta shehiride yashawatqan tonulghan ressam ruslan yüsüpof 71 yéshida alemdin ötti.

Ressamliqning moy qelem saheside ijad qilip kelgen ruslan yüsüpofning eserliri qazaqistan medeniyet ministirliqi ressamlar körgezmilirining bashqarmisida, gérmaniye, firansiye, amérika, yaponiye, xitay, jenubiy koréye, türkiye qatarliq döletlerning shexsiy toplamlirida orun alghan. Uning emgekliri shundaqla qazaqistanning teswiriy sen'et tarixini eks ettüridighan köpligen kitab we albomlargha kirgüzülgen.

Ressamliqning moy qelem saheside ijad qilip kelgen merhum ruslan yüsüpof ependi (soldin ikkinchi) kesipdashliri bilen. 2018-Yili, almuta.

“Dunya art” hazirqi zaman sen'et körgezmixanisining mudiri, sen'etshunasliq penlirining namzat doktori hakimjan guliyéf ependining éytishiche, ruslan yüsüpof öz ijadiyitini Uyghur xelqining tarixigha béghishlighan, uzun yillar dawamida köpligen mawzulargha muraji'et qilip, mezmunluq eserlerni yaratqan hemde omumen qazaqistan teswiriy sen'itining rawajlinishigha salmaqliq ülüsh qoshqaniken.

U ruslan yüsüpofning kélechek ijadiyitige bolupmu uning Uyghur élige qilghan sepirining qattiq tesir qilghanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Sözsizki, sherqiy türkistan xelqining medeniy mirasi barliq ressamlar üchün énérgiye menbesi boldi we hélimu bolup qalghusi. Ressamlarning tarixiy wetinimizdiki tarixiy we medeniy chaylirigha ammiwi seperge atlinish dewri bashlandi. 1992-1994-Yillar ariliqida mahir ressam sherqiy türkistanning qedimiy sheherlirige ijadiy seperge atlinidu. Mushu waqitta u moy qelem we kompozitsiye penliri boyiche ürümchi sen'et institutida ustazliq qilidu. Tarixiy chaylarni ziyaret qilish ressamgha bir qatar emgekler türkümini yaritishqa türtke bolupla qalmay, belki uning dunya tonushtiki jiddiy özgirishlerge élip keldi. Ressamning qelbide ana weten'ge, öz xelqining medeniyitige bolghan semimiy minnetdarliq we hörmet tuyghusi oyghinidu. U qedimiy danaliqni eks ettürüsh idiyesini birinchi pilan'gha qoyidu. Ruslan yüsüpof tarixiy wetendin qaytip kelgendin kéyin bir qatar emgekler türkümini yaritidu.”

Hakimjan guliyéf ressamning ene shu seper yekünliri boyiche 1998-1999-yilliri almuta shehiride “Muqeddime”, “Ehwal” namliq ikki körgezme uyushturup, bu weqening ressam hayatida chong burulush hasil qilghanliqini tekitlidi.

Igilishimizche, ruslan zeynidin oghli yüsüpof 1950-yili Uyghur élining ghulja shehiride dunyagha kelgen. Uning a'ilisi 1955-yili qazaqistan'gha köchüp chiqqan bolup, dadisi zeynidin yüsüpof qazaqistanda ataqliq ressamlarning biri bolghanken. Uning ikki oghli ata yolini bésip, ruslan ressamliq, shöhret mémarchiliq kespini tallap alghan. Ruslan yüsüpof 1970-yili gogol namidiki almuta ressamlar mektipini, andin 1979-yili ostrowskiy namidiki tashkent dölet tiyatir-ressamliq institutini tamamlighan. Andin u zhürgénof namidiki sen'et akadémiyeside oqutquchi bolup ishligen.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan gérmaniyening myunxén shehiride yashawatqan tonulghan ressam merwayit hapiz xanim mundaq dédi: “Men ruslan akamni tonughili 30 yilgha yéqin waqit boldi. Adimiylikimu nahayiti yüksek, ésil peziletlik bir sen'etkarimiz idi. Manga tesir qilghini ruslan akam ghuljida tughulup, besh yéshida almutagha kelgen iken. Gerche Uyghur medeniyitining qaynimida chong bolmighan bolsimu, rus medeniyitining tesiride chong bolghan bolsimu, özining Uyghurluqini yoqatmighan hem, eksiche, küchlük rohqa ige bolghan ijadkar”.

Merwayit hapiz xanim yene ruslan yüsüpof bilen bolghan axirqi söhbitini eslidi.

Ressamning ömür bayanidin melum bolushiche, uning körgezmiliri 1994-yili portugaliyede, 1998-yili amérikada, 1999-yili rusiyede we bashqimu memliketlerde ötken bolup, her xil mawzulargha béghishlan'ghan eserliri teswiriy sen'et mutexessisliride küchlük inkas peyda qilghanken. Ularning ichide Uyghurlarning tarixi we hayatigha béghishlan'ghan “Chaqiriq”, “Tinchliq asmini”, “Ejdadlar yéri”, “Örük néme üchün chécheklidi” qatarliq emgeklirimu bolghan.

Ziyaritimizni qobul qilghan qazaqistanning xizmet körsetken erbabi, ressam hashim qurbanof yüsüpoflar a'ilisi bilen ötken esirning 70-yilliridin bashlap ariliship kelgenlikini bildürüp, mundaq dédi: “Ruslan bilen 72-yilliri tonushqan. Shu waqitlarda men ruslanni tonumayttim, shöhretni yaxshi tonuyttim, arilishattim. Men 1972-yili ressam mektipige oqushqa chüshken. Shu yerde shöhret bilen ariliship yürettim. Öylirige barghanda zeynidin akam bizge jiq yaxshi paranglarni dep bergen. Zeynidin akamning resimlirini körüp, men nahayiti pexirlen'gen idim. Men 1976-yili tashkentke tiyatir-ressamliq institutigha oqushqa kettim. Shu yerde ruslan yüsüpof bilen uchrashtim hem arilashtim. U peqetla aghine emes, bizge ustazmu bolghan. Shu waqitta ruslan akining may boyaq eserliri biz üchün nahayiti küchlük idi. Uning shagirtliri pütkül qazaqistanda nahayiti köp, hemmisi uni yaxshi köretti. U kespiy sen'etni nahayiti chongqur chüshinidighan ademlerning biri bolghan.”

Hashim qurbanof yüsüpoflar a'ilisining küchlük sen'etkarlar bolghanliqini, bolupmu shöhret yüsüpofning qazaqistanda ataqliq mémarchi bolup, uning layihesi boyiche astana, almuta we atiraw sheherliride chong binalarning sélin'ghanliqini we qayta yasalghanliqini otturigha qoydi.

Ruslan yüsüpofning eserliri 2012-yili qazaqistan medeniyet ministirliqining qollap-quwwetlishi bilen ayrim albomi bolup yoruq körgenidi. Uning emgiki yuqiri bahalinip, qazaqistan ressamlar ittipaqining médali, jumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizining “Saxawet” médali bilen teqdirlen'gen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.