Qazaqistan parlaménti aliy mejlisige Uyghur wekilimu saylandi

Qazaqistan xelqi assambilyesining yighinigha qatnashqan Uyghur wekillirining bir guruppisi. 2021-Yil 11-yanwar nursultan.

Qazaqistan ammiwi axbarat wasitilirining xewerlirige qarighanda, 10-yanwarda memlikette qazaqistan parlaménti aliy kéngishining we yerlik aliy kéngeshlirining saylamliri bolup ötken idi.

“Litér” yéngiliqlar agéntliqida élan qilin'ghan “Parlamént saylamlirining axirqi yekünliri chiqirildi” namliq maqalidin melum bolushiche, parlamént aliy kéngishi saylimigha siyasiy partiyelerdin “Nur otan”, “A'ul”, “Adal”, “Aq jol” we qazaqistan xelq partiyesi” oxshash besh partiye qatnashqan bolup, ulardin peqet üch partiye, yeni “Nur otan” 76, “Aq jol” 12 we “Qazaqistan xelq partiyesi” 10 ezaliq bileti bilen parlaméntqa ötken.

Merkiziy saylam komitétining melumatliri boyiche qazaqistan parlaménti aliy kéngishining nöwettiki saylimigha 11 919 241 saylighuchi tizimgha élin'ghan bolup, ularning 7 539 280 saylam béliti élip qatnashqan. Partiyeler ichidin “Nur otan” eng köp 5 148 74 awazni, yeni saylighuchilarning 71, 09 pirsentini igiligen.

Melum bolushiche, parlamént qazaqistan memlikitining qanunlarni emelge ashuridighan aliy organi bolup, u ikki palatidin, yeni sénat we aliy kéngeshtin terkip tapidiken. Sénat 49 orun'gha ige bolup, her bir wilayettin we jumhuriyet derijisidiki sheherlerdin ikki ademdin, shundaqla 15 adem shexsen memliket prézidénti teripidin saylinidiken. Ularning yérimining ezaliq qereli 6 yilni, qalghan yérimi 3 yilni teshkil qilidu. Emdi aliy kéngeshke 107 orun ajritilip, ularning 98 xelq teripidin, qalghan 9 qazaqistan xelqi assambléyesi teripidin saylinidu. Bu ezalarning qereli 5 yilgha sozulidu.

11-Yanwarda qazaqistan paytexti nursultan shehiride qazaqistan xelqi assambléyesining nöwettiki 28-yighini ötüp, uninggha 351 adem qatnashqan. Mezkur mejliste qazaqistan parlaménti aliy kéngishining ezaliqigha 9 adem saylan'ghan.

Biz qazaqistan xelqi assambléyesining nöwettiki 28-yighinigha qatnashqan qazaqistan Uyghurlirining jumhuriyetlik étno-medeniyet merkizi re'isining orunbasari, jumhuriyetlik “Uyghur awazi” gézitining bash muherriri érshat esmetofni ziyaret qilduq.

Érshat esmetof ependi mezkur yighinda dunyagha taralghan korona wirusi wabasi munasiwiti bilen bixeterlik chariliri körülgenliktin yighin qatnashquchiliri sanining ilgirikidin azraq bolghanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Mezkur yighin'gha Uyghurlardin 10din oshuq adem qatniship, uninggha öz ülüshimizni qoshtuq. Bu yighinda 9 ezaning teqdiri yéshildi. Her xil millet wekilliridin terkip tapqan 9 eza ichidin Uyghurlardin wladimir hémitaxun oghli toxtasunof qazaqistan jumhuriyiti parlaménti aliy mejlisining ezasi bolup saylandi. Shahimerdan nurumof 6-qétimliq parlaméntining ezasi süpitide nurghun ishlarni emelge ashurup, köpligen mesililerni yéshishke küch chiqarghanliqini tekitlep ötti. Shuning üchün bu qétimqi yighinmu tarixiy ehmiyetke ige. Yene bir nerse, jumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizi yénidiki yigit bashliri kéngishining re'isi yarmuhemmet kibirof qazaqistan xelqi assambléyesining ezasi boldi. Kélechekte mushundaq Uyghurlardin chiqqan wekiller élimizdiki xelqler dostluqini, milletler ara razimenlikni mustehkemlesh we téximu kücheytish yolida emgek qilidu, dep ishendürimen.”

Melum bolushiche, qazaqistan parlaménti aliy kéngishining saylimida 277 awazgha, yeni saylighuchilarning 78, 91pirsentige ige bolghan wladimir toxtasunof 1953-yili almuta wilayitining Uyghur nahiyesige qarashliq ketmen yézisida tughulghanken. U politéxnika institutining inzhénér-qurulushchi mutexessislikini tamamlap, köpligen mehkimilerde we her xil sahelerde emgek qilip kelgen. Axirqi yillarda u Uyghur nahiyesining hakimi lawazimida ishligen. Hazir wladimir toxtasunof “Jétisu'oblgaz” shirkitining bash diréktori.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan zhumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizi yénidiki yigit bashliri kéngishining re'isi yarmuhemmet kibirof ependi mundaq dédi: “2018-Yildin tartip yigit bashlirining re'isi bolup ishlewatimen. Burun biz jumhuriyetlik medeniyet merkizining re'isi shahimerdan nurumof bilen ishligen. Nahayiti jiq ishlarni qilip kelduq. Emdi nurumof shahimerdanning ornigha toxtusunof wladimir dégen qérindishimiz ötti. Buningdin kéyin shahimerdan nurumof merkezning re'isi bolup qaliwéridu. Hazir biz saylighan toxtasunof wladimir bilenmu ishleymiz, dep oylaymen.”

Yarmuhemmet kibirof yene qazaqistanning tunzha prézidénti nursultan nazarbayéf bashquruwatqan xelq assambléyesining memlikette yashawatqan barliq milletler üchün ehmiyitining chong ikenlikini tekitlidi.

Qazaqistan parlaméntining aliy kéngishige eza bolghan Uyghurlar omumen Uyghurlar hayatida qandaq rol oynishi mumkin?

Ziyaritimizni qobul qilghan qazaqistan Uyghur milliy birleshmisining heyyet ezasi na'ilem tursun xanim mundaq dédi: “Nöwettiki saylam démokratik prinsiplargha ri'aye qilghan halda ötküzülüp, parlamént aliy kéngishige köp milletlik qazaqistanda yashawatqan xelqler arisida Uyghurlardin wladimir toxtasunofning saylan'ghanliqi bizni bek xush qildi we ümidlendürdi. Buningdin ilgirimu murat exmediyéf, shahimerdan nurumof qatarliq ezalirimiz qazaqistanning tereqqiyatigha we Uyghur xelqining medeniyitining, metbu'atining yaxshilinishi we tereqqiyatigha öz ülüshini qoshup kelgen idi. Uyghur xelqining dunyada murekkep bir dewirge duch kelgen mezgilide, biz ishinimizki, parlamént ezamiz xelqimizning mushu müshkülatini bir az bolsimu yéniklitish üchün öz awazini béridu, dep ishinimiz.”

Na'ilem tursun yene dunyaning her qaysi memliketliride yashawatqan Uyghurlarning bolupmu milliy kimlikini saqlap qélish üchün tiriship kéliwatqan qazaqistan Uyghurlirigha bolghan ümid-ishenchisining zor ikenlikini, shuning üchün qazaqistandiki Uyghur jama'etchilikining ene shu yönilishte téximu tirishchanliq körsitish zörürlikini bildürdi.

Igilishimizche, qazaqistanning yerlik aliy kéngeshlirige körsitilgen namzatlar ichidimu Uyghur wekilliri bolup, 14-yanwarda ularning tizimi élan qilin'ghanken. Shularning ichide, mesilen, almuta sheherlik aliy kéngishige eza bolghan “Almuta tömür insha'atliri zawuti” ning bash diréktori shöhret shardinofmu barken.