Qazaqistanning almuta shehiride Uyghur mektepliri bilen hemkarlishish shtabi quruldi

Qazaqistandiki Uyghurlarning her xil yollar arqiliq özlirining ana tilini, milliy ma'aripini saqlap, medeniyitini, metbu'atini, edebiyatini, sen'itini rawajlandurup kéliwatqanliqi melum. Igilishimizche, hazir memlikette Uyghur tilida mektepler, gézit-zhurnallar, milliy tiyatir, jem'iyetlik teshkilatlar pa'aliyet élip barmaqtiken. Xewerlerge qarighanda, yéqinda almutadiki jumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizi qarmiqida Uyghur mektepliri bilen hemkarlishish shtabi qurulghaniken. Mezkur shtabni qurush teklipi Uyghur medeniyet merkizide bolup ötken yighinda otturigha qoyulup, uning re'islikige bir éghizdin “Turan dunyasi” türkiy xelqler medeniyiti jem'iyetlik fondining mudiri karlin mexpirof saylan'ghan.

Biz Uyghur mektepliri bilen hemkarlishish shtabining ezasi, “Méktép” neshriyati Uyghur tehriratining bashliqi rexmetjan ghojamberdiyéfni ziyaret qilip, mezkur shtabning meqsiti we wezipiliri heqqide melumatlarni igiliduq.

Rexmetjan ghojamberdiyéf ependining éytishiche, jumhuriyetlik Uyghur medeniyet merkizining jay-jaylardiki sheherlik, wilayetlik, nahiyelik, yéziliq shöbiliride ma'arip komitétliri mewjut bolup turghanda mundaq shtabni qurushning haji'iti barmu dégen so'alning tughulushi tebi'iy.

U mundaq dédi: “Ma'arip komitétliri mushu kemgiche özlirining chamisi yetküche ana tilliq mekteplirimiz bilen hemkarliship, birliship ishlidi we hazirmu shuni dawamlashturup kelmekte. Ikki yilgha sozulghan karantin tüpeyli köpchilikning ana tilliq mekteplirimiz bilen bolghan alaqisi sel susliship qaldi. Shtabni qurushtiki eng asasiy meqset mekteplirimizni qollash, ulargha bala toplash mesiliside hemkarlishish hem shulargha yardemde bolush, ana tilida oqush ewzelliklirini köpchilik arisida terghib qilish oxshash ishlarni janlandurush bolup hésablinidu. Yeni ana tilida oqughan mekteplerning, Uyghur tilida oqughan balilarning, mektepni tügetken uchumkarlarning kélechiki yoq dégen selbiy köz qarash bezi ata-anilarda mushu kemgiche mewjut hem téximu kücheymekte. Buning türlük sewebliri bar. Balilirimiz ana tilliq mektepni tamamlighandin kéyin özliri tallighan kesip boyiche aliy oqush orunlirigha chüshken waqitta döletlik, yeni qazaq tilida ya rus tilida bilim alidu. Mana mushuni bahane qilidu. Biraq bu shtabning eng asasiy meqsetlirining biri shuki, shundaq köz qarashtiki ata-anilargha ana tilida oqushning ewzellikini chüshendürüsh bolup hésablinidu.”

Rexmetjan ghojamberdiyéfning éytishiche, Uyghur tilidiki mektepler döletlik mehkimiler bolup hésablinip, ulardiki barliq jeryanlar hökümetning, yeni bilim we pen ministirliqining testiqlighan programmisi asasida yürgüzülidiken. Yeni qazaq we rus tillirida qandaq yürgüzülse, neq shundaq yürgüzülidiken. Ularning programmilirida perq yoqken. Bu yerdiki asasiy mesile bilim süpitini ashurush bolup hésablinidiken.

U yene mundaq dédi: “Elwette, hemme ustazlarni bir tayaqta heydeshke bolmaydu. Nahayiti tiriship, özining ishini estayidil qiliwatqan ustazlar köp. Biraq mu'ellimlik-oqutquchiliq kespini jan béqish kespige aylanduruwalghan oqutquchi-mu'ellimlermu yoq emes. Mushundaq weziyette mektep memuriyetlirige, ustazlirigha bala toplash hem oqughuchilargha kesip tallash mesililiride hemdem bolush hemkarlishish shtabining eng chong meqset-muddi'asi bolup hésablinidu. Némishqa? köpchilik ata-anilarmu, mektep memuriyitimu özlirining yaxshi oqughan oqughuchilirining muwapiq halda aliy oqush orunlirini, u yerde alidighan kesip-mutexessislikni toghra tallap, shu yerlerge chüshüp oqushini we muweppeqiyetlik tamamlap, musteqil qazaqistan élige xizmet qilishini xalaydu.”

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan abay namidiki qazaq milliy uniwérsitétining filologiye we köp tilliq bilim bérish instituti sherq filologiyesi we terjime bölümining oqutquchisi, filologiye penlirining kandidat doktori sha'irem baratowa xanim Uyghur mektepliri bilen hemkarlishish shtabi qurulup, köp waqit ötmeyla u özining deslepki ish-pa'aliyitini almuta shehiridiki Uyghur mektepliridin bashlighanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Shtab ezaliri we almuta shehiridiki aliy oqush orunlirining proféssorliri we oqutquchiliri bilen birlikte 17-may küni taza Uyghur tilliq mekteplerdin sheherning dostluq mehellisidiki abdulla rozibaqiyéf namidiki 153-mektep-gimnaziyade, zarya wostoka mehelliside orunlashqan murat hemrayéf namidiki 150-ottura mektepte, sultanqorghan mehellisidiki mesim yaqupof namidiki 101-mektep-gimnaziyade, höjet mehellisidiki156-rus-qazaq-Uyghur ottura mektipide, shundaqla türksib nahiyesidiki 89-rus-Uyghur ottura mektipide bolup, mezkur mekteplerning mudirliri we oqush hem terbiye ishliri boyiche mudir orunbasarliri bilen uchrashti. Qazaqistan musteqilliqining 30 yilliqigha da'ir‚musteqilliq ewladliri‛mawzusi da'iriside bashlan'ghan bu heriket korona wirusi wabasi sewebidin karantin qa'idilirige emel qilghan halda ötküzüldi. Mektepler memuriyetliri bilen bolghan bash qoshushta alimlar özliri ishlewatqan aliy oqush orunlirini tonushturup, mekteptin kéyin oqushqa qobul qilish shertliri, oqughuchilargha körsitilidighan imtiyazlar, her xil saheler boyiche teyyarlinidighan mutexessislerning artuqchiliqi we alahidilikliri üstide toxtaldi”.

Sha'irem baratowa uchrishish dawamida Uyghur mektepliride oquwatqan balilar sanini köpeytish, sapaliq bilim bérishning amallirini qilish, mu'ellimlerni we yaxshi oquydighan balilarni righbetlendürüsh we bashqimu muhim mesililerning qaralghanliqini, shuningdek jay-jaylarda mu'ellimlerdin we yurt-jama'etchilik aktipliridin terkib tapqan shtablarni qurush mesilisiningmu muhakime qilin'ghanliqini bildürdi.

Igilishimizche, mezkur shtab herikitige “Turan” uniwérsitéti, sulayman demirel uniwérsitéti, asféndiyarof namidiki qazaq milliy tébbiy uniwérsitéti, abay namidiki qazaq milliy pédagogika uniwérsitétining proféssorliri we oqutquchiliri qatnashqaniken. Shundaqla Uyghur mektepliri bilen hemkarlishish shtabining bu xildiki ish-pa'aliyetliri pat yéqinda Uyghurlar zich olturaqlashqan almuta wilayitige qarashliq nahiyelerdimu dawamlishidiken.