Сабиқ совет иттипақидин қалған “коллектип бихәтәрлик шәртнамиси” тәшкилати қазақистанға қошун киргүзди

Москваниң сиртидики айродромда һәрбий айропиланға чиқиватқан, “тинчлиқ сақлаш қисимлири” намида қазақистанға маңған русийә һәрбийлири. 2022-Йили 6-январ, русийә.

Қазақистандики мәмликәт характерлик наразилиқ һәрикитиниң тоқунушқа айлиниши билән сабиқ совет и‍ттипақидин қелип қалған русийә башчилиқидики 6 дөләтниң “коллектип бихәтәрлик шәртнамиси” тәшкилати қазақистан вәзийитигә арилашти. “коллектип бихәтәрлик шәртнамиси” тәшкилати қораллиқ қисимлири 6-январ таң сәһәрдин башлап “тинчлиқ сақлаш қисимлири” намида қазақистанға киргән. Мәлум болушичә, “тинчлиқ сақлаш қисимлири” алмута шәһиридики муһим һөкүмәт органлирини вә истратегийәлик нуқтиларни игилигән.

6-январ күнидики хәвәрләрдә, тоқунуш вә милтиқ авазлириниң қазақистанниң әң чоң сода мәркизи болған алмута шәһирини қаплиғанлиқи, қазақистан сақчилириниң русийә башчилиқидики һәрбий иттипақ қораллиқ қисимлириниң түрткисидә қазақистан мустәқил болған 30 йилдин буянқи мәзкур оттура асия җумһурийитидә партлиған әң зор көләмлик наразилиқ һәрикитини бесиқтурушқа киришкәнлики билдүрүлгән. Мәлум болушичә, қазақистан аманлиқ күчлири 6-январ күни җумһурийәт мәйданида намайишчиларға оқ чиқарған.

Бирақ қанчә адәмниң ‍өлгәнликини дәлилләш мумкин болмиди. Сақчи тәрәп онлиған намайишчиниң өлгәнлики, бирақ намайишчиларниңму 13 сақчини ‍өлтүргәнлики, 350 дин артуқ сақчини яриландурғанлиқини ейтқан. Сақчи тәрәп баянатчиси салтанәт азирбекниң ейтишичә, “радикал күчләр” алмута шәһиридики һөкүмәт бинасиға вә сақчи идарисигә бесим кирмәкчи болған болуп, “онлиған һуҗумчи йоқитилған вә уларниң кимлики ениқланған”.

2-январ күни қазақистанниң ғәрбий-җәнубидики җанаузендин башланған наразилиқ һәрикити пүтүн қазақистанға кеңийип, наразилиқ һәрикитиниң тоқунушқа айлиниши билән президент тоқайеф 5-январ “коллектип бихәтәрлик шәртнамиси” тәшкилатини ярдәмгә чақирған. “коллектип бихәтәрлик шәртнамиси” тәшкилати тоқайефниң тәклипини дәрһал қобул қилип, қошун йоллиған. Бу мәзкур һәрбий иттипақниң тарихида тунҗи әза дөлитини қоғдаш үчүн қошун чиқиришидур.

Нөвәттә, қазақистанға русийәниң қошун чиқарғанлиқи, әрменийәниң 70 тәк әскәр йоллиғанлиқи мәлум болсиму, әмма җәмий қанчилик әскәр чиқарғанлиқи мәлум әмәс. Қирғизистан парламенти қазақистанға қошун чиқириш қарарини 7-январ авазға қойидикән. Қирғизистан парламентиниң рәиси таланбек мамитоф 6-январ радиийомизниң зияритини қобул қилип, қирғизистанниң коллектип бихәтәрлик келишимидики мәҗбурийитигә әмәл қилидиғанлиқини билдүрди.

Таланбек мамитоф мундақ деди: “юқири кеңәш йәни бизниң мәҗлис бу мәсилини көрүп чиқиду. Рухсәт қошун киргүзүш тоғрисида. Биздә бу қарар әтә (7-январ) қарап чиқилиду. Шундақ биз буни әтә қарап чиқимиз. Биздә бу бир адәмниң қарари билән әмәс, юқири кеңәштики барлиқимизниң көп қисминиң қарари билән болиду. Биз ундақ кирмәймиз. Биз келишимгә қол қойған, униңда имзайимиз бар. Шу түпәйли биз униңға әмәл қилимиз. Бирақ биз буниңға әмәл қилишта ички сиясий мәсилиләргә арлиашқимиз йоқ. Биз пәқәт хәвпсизлик вәзипсини атқуримиз”.

Таланбек мамитоф икки күн аввал мутләқ көп аваз билән қирғизистан парламенти йәни алий кеңәшниң рәисликигә сайланған. Әгәр парламент қошун чиқиришни тәстиқлиса, бу қирғизистанниң тунҗи қетим коллектип бихәтәрлики күнлүки астида башқа дөләткә қошун чиқириши болиду. Таланбек мамитоф “коллектип бихәтәрлик шәртнамиси” тәшкилати қисимлириниң қазақистанға истратегийәлик орунларни қоғдаш үчүн киридиғанлиқи, ички сиясәткә арилашмайдиғанлиқини билдүрди.

Таланбек мамитоф: “бу қорал ишлитип бастурушни мәқсәт қилмайду. Йәни бизниң коллектип бихәтәрлик ортақ гәвдиси қошун киргүзүп, ички мәсилиләрни һәрбий йол билән һәл қилишни көзлимәйду. Буниң қилмақчи болғини ички сиясий мәсилиләрдики ихтилапларға қаритилған әмәс. Бәлки қанун бойичә истратегийәлик нуқтиларни йәни қораллиқ күчләрниң әслиһәлирини, дохтурхана, газ понкитлирини, ‍ситратегийәлик орунларни қоғдаштур. Ички сиясәткә арилишип, униңға қол тиқиш бу коллектип бихәтәрлик һәрикитиниң вәзиписи әмәс”, деди.

Русийә өзиниң украинадики кеңәймичилики түпәйли ғәрб билән болған ихтилапи өткүрлишип кәткән, шундақла хитай өзиниң уйғур “ирқий қирғинчилиқ” сияситигә қарита қазақистанниң битәрәп турушини сақлашқа тиришиватқан бир қазақистанға қошун киргүзди. Бәзи мутәхәссисләрниң ейтишичә, русийәниң қошун киргүзүши қазақистандики мурәккәп вәзийәтни техиму мурәккәпләштүриветиши мумкин икән.

Германийәлик сиясий пәнләр мутәхәссиси, германийә “тәһдит астидики хәлқләр” тәшкилатиниң баш мәслиһәтчиси һано шәдлер 6-январ бу һәқтики зияритимизни қобул қилип мундақ деди: “чәтәл күчлириниң болупму қазақистанниң әң муһим қошнилиридин хитайдәк дөләтләрниң, болупму бу қетим униң әң қудрәтлик һәрбий қошниси болған русийәниң һәрбий арилишиши әслидинла мурәккәп болған вәзийәтни техиму мурәккәпләштүрүветиши мумкин. Мениң билишимчә намайишчилар җавабкарлиқни, техиму баравәрликни, парихорлуқни азайтишни тәләп қилған. Әлвәттә биз наразилиқ һәрикитиниң зораванлиққа айлинишини үмид қилмаймиз. Бирақ зораванлиқ қазақистан һөкүмитиниң русийәдин қошун киргүзүшини тәләп қилишиға баһанә болди. Лекин русийәниң һәрбий арилишиши қазақистан намайишичилирини қоғдамду яки қораллиқ, қанунсиз бастурамду, буниңға бир һазир немә дейәлмәймән”.

Һано шәдлерниң ейтишичә, русийәниң қазақистанға қошун чиқиришидики сәвәбләрниң бири, у өзиниң қошна дөләтлиридә “рәңлик инқилаб” йүз берип, демократийәгә көчүшини халимайдикән. У, хитайниңму қазақистанниң нәзәрбайеф дәвридики мәвҗут һалитини сақлап қелишни ойлайдиғанлиқини билдүрди.

Һано шәдлер: “шуңлашқа, улар қошна дөләтләрдә ‍өзлири халайдиған бир хил тинчлиқни диктатор рәһбәрләр арқилиқ сақлап, уларниң русийә билән биргә болушиға капаләтлик қилиш үчүн тиришип кәлди. Мениңчә мана бу русийә һөкүмитиниң қазақистанға қошун чиқиришни қарар қилишидики сәвәбләрниң биридур. Хитай мәсилисигә кәлсәк, хитай һөкүмити сабиқ қазақистан президент нәзәрбайеф билән йеқин. Униң билән нурғун келишимләрни имзалиған. У бу һөкүмәтниң давамлиқ һоқуқта қелишини ‍мит қилиду. У қазақистанға демократийә вә җавабкарлиқниң келишини, болупму шәрқий түркистан яки шинҗаңда зиянкәшликкә учраватқан қазақларниң һәқ-һоқуқини қоғдайдиған бир һөкүмәтни халимайду.”

Лекин тоқайеф 6-январ әтигәндә сөзлигән телевизийә нутқида русийә, әрменийә, беларусийә, қирғизистан, таҗикистан вә қазақистанни өз ичигә алған “коллектип бихәтәрлик шәртнамиси” тәшкилатиға илтимас қилғанлиқини билдүрүп, чәтәлдә тәрбийәләнгән “террорчи” гуруһлириниң бина, ул әслиһәләр вә қорал-ярағларни қолға чүшүргәнлики, алмута айродромида бәш айропиланни тартивалғанлиқини ейтқан.

Тоқайеф йәнә “дөләтниң пүтүнлүкигә бузғунчилиқ қилинғанлиқи”, “алмута һуҗумға учриғанлиқи, вәйран қилинғанлиқи, бузғунчилиққа” учриғанлиқи, алмута аһалисиниң “террорчилар, бандитларниң һуҗумиға учриғанлиқи” ни тәкитләп: “шуңа дөлитимизни қоғдаш үчүн барлиқ тәдбирләрни елип дөлитимизни қоғдаш бизниң мәҗбурийитимиз” дегән.

Мәлум болушичә, русийә йеқин иттипақдиши болған қазақистанниң ички мәсилисини тез һәл қилишини күтидиғанлиқини билдүрүп, башқа дөләтләрниң арилишишиға қарши икәнликини ейтқан. Бирақ ақсарай баянатчиси җен саки русийәниң қазақистандики наразилиқниң арқисида “америка бар” дегән сөзигә рәддийә берип, буни “русийәниң сараңларчә пикири” дәп әйиблигән.

Җен саки: “биз қазақистандики намайишқа даир хәвәрләрни көзитиватимиз. Биз ‍өзини тутувелиш тоғрисидики чақириқларни, намайишчиларниң өзини тинч ипадилиши, даириләрниң өзини тутувелиши тоғрисидики мураҗиәтләрни қоллаймиз” дегән.