Sabiq sowét ittipaqidin qalghan “Kolléktip bixeterlik shertnamisi” teshkilati qazaqistan'gha qoshun kirgüzdi

Moskwaning sirtidiki ayrodromda herbiy ayropilan'gha chiqiwatqan, “Tinchliq saqlash qisimliri” namida qazaqistan'gha mangghan rusiye herbiyliri. 2022-Yili 6-yanwar, rusiye.

Qazaqistandiki memliket xaraktérlik naraziliq herikitining toqunushqa aylinishi bilen sabiq sowét i‍ttipaqidin qélip qalghan rusiye bashchiliqidiki 6 döletning “Kolléktip bixeterlik shertnamisi” teshkilati qazaqistan weziyitige arilashti. “Kolléktip bixeterlik shertnamisi” teshkilati qoralliq qisimliri 6-yanwar tang seherdin bashlap “Tinchliq saqlash qisimliri” namida qazaqistan'gha kirgen. Melum bolushiche, “Tinchliq saqlash qisimliri” almuta shehiridiki muhim hökümet organlirini we istratégiyelik nuqtilarni igiligen.

6-Yanwar künidiki xewerlerde, toqunush we miltiq awazlirining qazaqistanning eng chong soda merkizi bolghan almuta shehirini qaplighanliqi, qazaqistan saqchilirining rusiye bashchiliqidiki herbiy ittipaq qoralliq qisimlirining türtkiside qazaqistan musteqil bolghan 30 yildin buyanqi mezkur ottura asiya jumhuriyitide partlighan eng zor kölemlik naraziliq herikitini bésiqturushqa kirishkenliki bildürülgen. Melum bolushiche, qazaqistan amanliq küchliri 6-yanwar küni jumhuriyet meydanida namayishchilargha oq chiqarghan.

Biraq qanche ademning ‍ölgenlikini delillesh mumkin bolmidi. Saqchi terep onlighan namayishchining ölgenliki, biraq namayishchilarningmu 13 saqchini ‍öltürgenliki, 350 din artuq saqchini yarilandurghanliqini éytqan. Saqchi terep bayanatchisi saltanet azirbékning éytishiche, “Radikal küchler” almuta shehiridiki hökümet binasigha we saqchi idarisige bésim kirmekchi bolghan bolup, “Onlighan hujumchi yoqitilghan we ularning kimliki éniqlan'ghan”.

2-Yanwar küni qazaqistanning gherbiy-jenubidiki jana'uzéndin bashlan'ghan naraziliq herikiti pütün qazaqistan'gha kéngiyip, naraziliq herikitining toqunushqa aylinishi bilen prézidént toqayéf 5-yanwar “Kolléktip bixeterlik shertnamisi” teshkilatini yardemge chaqirghan. “Kolléktip bixeterlik shertnamisi” teshkilati toqayéfning teklipini derhal qobul qilip, qoshun yollighan. Bu mezkur herbiy ittipaqning tarixida tunji eza dölitini qoghdash üchün qoshun chiqirishidur.

Nöwette, qazaqistan'gha rusiyening qoshun chiqarghanliqi, erméniyening 70 tek esker yollighanliqi melum bolsimu, emma jem'iy qanchilik esker chiqarghanliqi melum emes. Qirghizistan parlaménti qazaqistan'gha qoshun chiqirish qararini 7-yanwar awazgha qoyidiken. Qirghizistan parlaméntining re'isi talanbék mamitof 6-yanwar radi'iyomizning ziyaritini qobul qilip, qirghizistanning kolléktip bixeterlik kélishimidiki mejburiyitige emel qilidighanliqini bildürdi.

Talanbék mamitof mundaq dédi: “Yuqiri kéngesh yeni bizning mejlis bu mesilini körüp chiqidu. Ruxset qoshun kirgüzüsh toghrisida. Bizde bu qarar ete (7-yanwar) qarap chiqilidu. Shundaq biz buni ete qarap chiqimiz. Bizde bu bir ademning qarari bilen emes, yuqiri kéngeshtiki barliqimizning köp qismining qarari bilen bolidu. Biz undaq kirmeymiz. Biz kélishimge qol qoyghan, uningda imzayimiz bar. Shu tüpeyli biz uninggha emel qilimiz. Biraq biz buninggha emel qilishta ichki siyasiy mesililerge arli'ashqimiz yoq. Biz peqet xewpsizlik wezipsini atqurimiz”.

Talanbék mamitof ikki kün awwal mutleq köp awaz bilen qirghizistan parlaménti yeni aliy kéngeshning re'islikige saylan'ghan. Eger parlamént qoshun chiqirishni testiqlisa, bu qirghizistanning tunji qétim kolléktip bixeterliki künlüki astida bashqa döletke qoshun chiqirishi bolidu. Talanbék mamitof “Kolléktip bixeterlik shertnamisi” teshkilati qisimlirining qazaqistan'gha istratégiyelik orunlarni qoghdash üchün kiridighanliqi, ichki siyasetke arilashmaydighanliqini bildürdi.

Talanbék mamitof: “Bu qoral ishlitip basturushni meqset qilmaydu. Yeni bizning kolléktip bixeterlik ortaq gewdisi qoshun kirgüzüp, ichki mesililerni herbiy yol bilen hel qilishni közlimeydu. Buning qilmaqchi bolghini ichki siyasiy mesililerdiki ixtilaplargha qaritilghan emes. Belki qanun boyiche istratégiyelik nuqtilarni yeni qoralliq küchlerning eslihelirini, doxturxana, gaz ponkitlirini, ‍sitratégiyelik orunlarni qoghdashtur. Ichki siyasetke ariliship, uninggha qol tiqish bu kolléktip bixeterlik herikitining wezipisi emes”, dédi.

Rusiye özining ukra'inadiki kéngeymichiliki tüpeyli gherb bilen bolghan ixtilapi ötkürliship ketken, shundaqla xitay özining Uyghur “Irqiy qirghinchiliq” siyasitige qarita qazaqistanning biterep turushini saqlashqa tirishiwatqan bir qazaqistan'gha qoshun kirgüzdi. Bezi mutexessislerning éytishiche, rusiyening qoshun kirgüzüshi qazaqistandiki murekkep weziyetni téximu murekkepleshtüriwétishi mumkin iken.

Gérmaniyelik siyasiy penler mutexessisi, gérmaniye “Tehdit astidiki xelqler” teshkilatining bash meslihetchisi hano shedlér 6-yanwar bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Chet'el küchlirining bolupmu qazaqistanning eng muhim qoshniliridin xitaydek döletlerning, bolupmu bu qétim uning eng qudretlik herbiy qoshnisi bolghan rusiyening herbiy arilishishi eslidinla murekkep bolghan weziyetni téximu murekkepleshtürüwétishi mumkin. Méning bilishimche namayishchilar jawabkarliqni, téximu barawerlikni, parixorluqni azaytishni telep qilghan. Elwette biz naraziliq herikitining zorawanliqqa aylinishini ümid qilmaymiz. Biraq zorawanliq qazaqistan hökümitining rusiyedin qoshun kirgüzüshini telep qilishigha bahane boldi. Lékin rusiyening herbiy arilishishi qazaqistan namayishichilirini qoghdamdu yaki qoralliq, qanunsiz basturamdu, buninggha bir hazir néme déyelmeymen”.

Hano shedlérning éytishiche, rusiyening qazaqistan'gha qoshun chiqirishidiki seweblerning biri, u özining qoshna döletliride “Renglik inqilab” yüz bérip, démokratiyege köchüshini xalimaydiken. U, xitayningmu qazaqistanning nezerbayéf dewridiki mewjut halitini saqlap qélishni oylaydighanliqini bildürdi.

Hano shedlér: “Shunglashqa, ular qoshna döletlerde ‍özliri xalaydighan bir xil tinchliqni diktator rehberler arqiliq saqlap, ularning rusiye bilen birge bolushigha kapaletlik qilish üchün tiriship keldi. Méningche mana bu rusiye hökümitining qazaqistan'gha qoshun chiqirishni qarar qilishidiki seweblerning biridur. Xitay mesilisige kelsek, xitay hökümiti sabiq qazaqistan prézidént nezerbayéf bilen yéqin. Uning bilen nurghun kélishimlerni imzalighan. U bu hökümetning dawamliq hoquqta qélishini ‍mit qilidu. U qazaqistan'gha démokratiye we jawabkarliqning kélishini, bolupmu sherqiy türkistan yaki shinjangda ziyankeshlikke uchrawatqan qazaqlarning heq-hoquqini qoghdaydighan bir hökümetni xalimaydu.”

Lékin toqayéf 6-yanwar etigende sözligen téléwiziye nutqida rusiye, erméniye, bélarusiye, qirghizistan, tajikistan we qazaqistanni öz ichige alghan “Kolléktip bixeterlik shertnamisi” teshkilatigha iltimas qilghanliqini bildürüp, chet'elde terbiyelen'gen “Térrorchi” guruhlirining bina, ul esliheler we qoral-yaraghlarni qolgha chüshürgenliki, almuta ayrodromida besh ayropilanni tartiwalghanliqini éytqan.

Toqayéf yene “Döletning pütünlükige buzghunchiliq qilin'ghanliqi”, “Almuta hujumgha uchrighanliqi, weyran qilin'ghanliqi, buzghunchiliqqa” uchrighanliqi, almuta ahalisining “Térrorchilar, banditlarning hujumigha uchrighanliqi” ni tekitlep: “Shunga dölitimizni qoghdash üchün barliq tedbirlerni élip dölitimizni qoghdash bizning mejburiyitimiz” dégen.

Melum bolushiche, rusiye yéqin ittipaqdishi bolghan qazaqistanning ichki mesilisini téz hel qilishini kütidighanliqini bildürüp, bashqa döletlerning arilishishigha qarshi ikenlikini éytqan. Biraq aqsaray bayanatchisi jén saki rusiyening qazaqistandiki naraziliqning arqisida “Amérika bar” dégen sözige reddiye bérip, buni “Rusiyening saranglarche pikiri” dep eyibligen.

Jén saki: “Biz qazaqistandiki namayishqa da'ir xewerlerni közitiwatimiz. Biz ‍özini tutuwélish toghrisidiki chaqiriqlarni, namayishchilarning özini tinch ipadilishi, da'irilerning özini tutuwélishi toghrisidiki muraji'etlerni qollaymiz” dégen.