Qazaqistanning qoshna memliketler bilen öz ara yardemliri rawajlanmaqta

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2020.04.10
qazaqistan-virus-almuta-ayrodrom-tekshurush.jpg Qazaq tébbiy xadimlar almuta xelq'araliq ayrodromida ukra'inadin kelgen yoluchilarning korona wirus alametlirini tekshürmekte. 2020-Yili 27-mart, almuta.
AP

Melumki, dunyagha tarqalghan korona wirusi köpligen memliketlerning iqtisadiy ehwaligha ziyan yetküzgen. Shu munasiwet bilen bezi memliketler bashqa ellerge yardem bilen muraji'et qilishqa mejbur bolsa, yene bir tereptin, özlirimu yardem qolini sozmaqta. Bu ehwalni bolupmu ottura asiya jumhuriyetliri arisida, shu jümlidin qazaqistanning qoshna memliketler bilen bolghan alaqiliridimu roshen körüshke bolidu.

“Qazaq axbarat agéntliqi” élan qilghan “Qazaqistan tajikistan'gha insanperwerlik yardimi süpitide 5 ming tonna un berdi” namliq maqalida éytilishiche, tajikistan hökümiti qazaqistan'gha yardem körsitish iltimasi bilen muraji'et qilghan bolup, köp waqit ötmeyla qazaqistan 5 ming tonna un yetküzgen. Qazaqistan prézidénti qasim-jomart toqayéf we tajikistan prézidénti imam'ali raxmon öz ara téléfon söhbiti yürgüzgen. Ular merkiziy asiya rayonidiki yuqumluq késel we iqtisadiy bixeterlik mesililirini muhakime qilghan hem korona wirusigha qarshi qolliniliwatqan chariler boyiche öz-ara tejribe almashturghan. Tajikistan prézidénti qazaqistanning ikkinchi soda shériki ikenlikini tekitlep, minnetdarliq bildürgen.

Öz nöwitide qazaqistanmu rusiyege muraji'et qilip, yardem sorighan idi. “Sputnik” agéntliqida bérilgen “Korona wirusi munasiwiti bilen qazaqistan rusiyedin insanperwerlik yardimi soridi” namliq maqalida körsitilishiche, “Musteqil döletler hemkarliqi” teshkilatigha kirgen memliketlerdin ukra'ina we türkmenistandin bashqilarning barliqi rusiyedin insanperwerlik yardimi sorighan.

Igilishimizche, qazaqistan'gha yéqindin yardem körsitiwatqan memliketlerning biri xitay bolmaqtiken. Qazaqistanning “K t k” téléwiziye qanili élan qilghan “Almuta ayrodromigha xitaydin insanperwerlik yardimi yétip keldi” namliq maqalida éytilishiche, mart éyining axirlirida Uyghur aptonom rayoni hökümitidin qazaqistan'gha 50 ming maska, aprél éyining béshida xitaydin 65 koropka tébbiy eswablar kelgen.

Buningdin tashqiri, “Forbés” agéntliqida élan qilin'ghan “Qazaqistan xitaydin besh tonna insanperwerlik yardimi élip keldi” namliq maqalida 10-aprélda qazaqistan paytexti nursultan shehirige tébbiy mehsulatlar, dora-dermekler bilen bir qatarda bir guruppa xitay doxturlirining yétip kelgenliki éytilghan. Qazaqistan salametlikni saqlash ministirining orunbasari kamaljan nadirof öz waqtida qazaqistanning xitaygha tébbiy maskilar bilen yardem körsetkenlikini, hazir qazaqistan üchün eng lazim bolghan maska, bir qétimliq kiyim we köz'eyneklerning xitaydin yétip kelgenlikini tekitligen.

Axbarat wasitiliridin igilishimizche, xitay mundaq yardemni yéqinda qirghizistan'ghimu körsetken. Shundaqla özbékistan qirghizistan'gha ming tonna un we bashqimu ozuq-tülük mehsulatliri, tajikistan'gha bolsa 18 wagon un we maska, peley qatarliq tébbiy mehsulatlar bilen yardem qilghan.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan qazaqistan prézidént mehkimisi qarmiqidiki istratégiyelik tetqiqatlar institutining bash mutexessisi bolat awulbayéf ependi mundaq dédi: “Hazir hemme eller bir-birige yardem bériwatidu. Emdi qazaqistanning qanchilik mundaq yardemge mohtaj ikenlikini bilmeymen. Qazaqistan özi buning höddisidin chiqalaydu, dep oylaymen. Qazaqistan özimu bashqa memliketlerge yardem bérishqa teyyar ikenlikini bildürdi. Bizde bu késelni dawalash wasitiliri yoq. Shuning üchün qazaqistan bu késelge özi yalghuz qarshi turalmaydu. Uninggha qarshi turushta qazaqistan xitay usulini tallap aldi, yeni pewqul'adde halet élan qilip, qattiq charilerni körüwatidu. Shuninggha qarimay, yuqumlan'ghanlar sani élimizde barghanséri ösmekte. Mushundaqla dawam qilsa, kélechekte qazaqistan bashqa memliketlerning yardimige qattiq mohtaj bolushi mumkin. Hazir qoshna memliketlerdin özbékistanmu bashqilargha yardem körsitiwatidu. Korona wirusi tügel toxtimighuche, mundaq öz-ara yardemler yenimu dawam qilidu, dep oylaymen.”

Igilinishiche, ammiwi axbarat wasitiliride xitayning bashqa memliketlerge ewetken mehsulatliri sapasining töwenliki ilgiri sürülmektiken. “lenta.ru” agéntliqida élan qilin'ghan “Bir nechche el korona wirusi bilen bolghan küreshte xitayning yardimidin bash tartti” namliq maqalida éytilishiche, ispaniye, türkiye we gollandiye xitayning yardimidin bash tartip, minglighan maska we bashqimu mehsulatlarni qayturghan. Ispaniye hökümiti xitay ewetken késelni éniqlash eswablirini 60 ming ademning ishletken bolsimu, bu wirusning bar-yoqluqini éniqlash mumkin bolmighanliqini bildürgen. Maqalida éytilishiche, bezi mutexessisler xitayning öz tesirini kücheytish meqsitide korona wirusidin paydilinish éhtimalliqini ilgiri sürmektiken.

“Firansiye axbarat agéntliqi” da bérilgen tanya woytyukning “Gollandiye xitaydin alghan milyon tébbiy maska ichide 600 mingi sapasiz bolup chiqti” namliq maqaliside éytilishiche, bu sapasiz maskilar gollandiyening bir nechche aghriqxanilirigha bölünüp bérilgen iken. Hazir salametlikni saqlash ministirliqi bashqa maskilarni tarqitishni toxtatqan.

Siyasetshunas risbék sarsénbay qazaqistanning xitaydin éliwatqan yardimini qollimaydighanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Mundaq eldin bashqilargha qandaq yardem bolushi mumkin dégen so'al tughulidu. Méning bir anglighinim, xitay italiyegimu özining doxturlirini ewetken oxshaydu. Xitay doxturliri barghandin kéyin bu késel eksiche téximu küchiyip ketkendek körünidu. Shuning üchün shexsen men ularning bizge yardemge kélishini qollimaymen. Hazir amérika xitayni bu wirusni dunyagha tarqatqan dep eyiblewatidu. Biz, mesilen, köpligen xitay oyunchuqliridin ademlerning zeherlen'genliki heqqidimu angliduq. Xitaygha ishenmeslik heqqidimu köp sözler boluwatidu. Bezi memliketlerning xitay maskiliridin bash tartqanliqimu bikar emes. Hazir xitayning xelqlerge qanchilik zulum qiliwatqanliqini bilip turup, yene uningdin yardem élish, méningche, durus emes. Uyghur, qazaq we bashqimu türk-musulmanlarni éziwatqan xitaydin qandaq yaxshiliq kütüsh mumkin?”

Qazaqistanliq wirus ilmi mutexessisi, akadémik mesimjan wilyamof ependi qazaqistanda korona wirusining tarqilishining aldini élish üchün köpligen ishlarning qiliniwatqanliqini, shularning biri sirttin kéliwatqan yardem ikenlikini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Xitay xelq jumhuriyitidin maskilar, késelni éniqlash doriliri keldi. Biraq italiye, gérmaniyege ewetilgen yardemlerde ularning süpitining anche yuqiri emesliki ispatlanmaqta. Qazaqistanning chet'ellerge bolghan yardimi qazaqistan iqtisadining yuqiri derijide bolup, karantindin durus chiqidighinimizning ispati bolidu dep ishinimen.”

Axirqi melumatlargha qarighanda, qazaqistanda korona wirusi bilen yuqumlan'ghanlarning sani 800 din ashqan. Ilgiri qazaqistan prézidénti elde 15-aprélghiche pewqul'adde halet élan qilghan idi. Pewqul'adde halet boyiche dölet komissiyesining 10-apréldiki qarari boyiche pewqul'adde halet qereli yene 30-aprélghiche uzartilghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.