Қәшқәр хам базири чеқилиш давамида бир қисим дукандарлар тәһдит вә аваричлиққа учриған

Қәшқәр хам базирини “әлалаштуруш” үчүн елип бериливатқан чеқиш һәққидә йәниму илгириләп ениқлашлиримиз давамида, бу чеқишни елип барған қурулуш хадимлириниң сақчи хадимлири тәрипидин қоғдалғанлиқи, базардики дукандар вә аһалиләрниң сиясий-қанун кадирлири тәрипидин назарәт қилинғанлиқи ашкариланди. Мәлум болушичә, аталмиш “әлалаштуруш” тин кейин дуканлиридин айрилип қелиштин әндшиә қилған базардики бир қисим дукандарлар өзлириниң бу қетимлиқ чеқишқа қарита наразилиқини йошуралмиған. Нәтиҗидә бирқанчә дукандар қатарида 16 яшлиқ бәхтияр исимлик бир балиму тутқун қилинған.

Уйғур елида елип берилған қурулуш вә чеқиш һәркәтлири, һазирға қәдәр бәзи аһалиләрни олтурақ өйидин; бәзилирини дукан вә терилғу йәрлиридин; йәнә бәзи җамаәтләрни болса мәсчит яки қәдимий базарлардин айрип ташлиған. Бу нөвәт қәшқәр хам базириниң чеқилиши, гәрчә “әлалаштуруш” нами билән елип берилған болсиму, әмма бир қисим кишиләргә йәнила әндшә елип кәлгән вә уларниң наразилиқини қозғиған. Вәзийәттин хәвәрдар әмма өзини ашкарилашни халимиған бир кишиниң ашкарилишичә, хам базиридики бәзи аһалиләр базарниң миллий қияпитиниң бузулушидин әндишә қилса, йәнә бәзилири ремонт һәққини төлийәлмәй дуканни қолдин берип қоюштин әндишә қилған.

Телефонимизни қобул қилған бир алақидар хадим, базар қурулуши ремонт қилиниш давамида миллий посуниниң сақлинип қалидиған яки қалмайдиғанлиқини сориғинимизда, у базарниң қурулушиниң миллий посуниға һечқачан дәхли қилинмиғанлиқи, буниңдин кейинму шундақ болидиғанлиқини илгири сүрди. Бу хадим алдинқи күники зияритимиз давамида, базар қурулуши конирап кәткәнлики үчүн, ремонт қилиниватқанлиқи, йәни “әлалаштурулуватқанлиқи” ни илгири сүргән иди.

Қәшқәрдә туғулуп чоң болған вә нөвәттә америкада яшаватқан қасимҗан абдуреһим әпәндиниң баян қилишичә, мәзкур базар бирқанчә йил бурун бир қетим ремонт қилинған болуп, базардики қурулушлар сүпәт вә бихәтәрлик җәһәттин әндишилинәрлик вәзийәттә әмәс икән. Униң йәнә әскәртишичә, бу базар, 1980‏-йиллардин кейин бир қанчә қетим ремонт қилинған вә һәр қетимлиқ ремонттин кейин, бир түркүм аһалиләр чиқимини көтүрәлмигәнлики үчүн өй вә дуканлиридин айрилип қалған икән.

Вәзийәттин хәвәрдар кишиниң инкас қилишичә, худди қасимҗан абдуреһим дегәндәк, иқтисадий күчи аҗиз, болупму аилә әзалири түрмә-лагерларға соланған бир қисим аилиләр, мәзкур базар “әлаллаштурулған” дин кейин өй вә дуканлиридин айрилип қелишидин әндишә қилған. Улар бу әндишисини чеқиш һәққидә уқтуруш тарқатқан вә идийәвий хизмәт ишлигән кадирларға охшимиған шәкилдә баян қилған. Улар, нөвәттики сиясий вәзийәт сәвәблик әндишилирини алаһидә еһтиятчанлиқ билән билдүргән болсиму, әмма бу инкаслар сиясий-қанун тармақлириниң диққитини тартқан. Нәтиҗидә алдинқи һәптә чеқиш башланған күни, тәвәликтики сақчи хадимлири нәқ мәйданда пәйда болған қурулуш ишчилирини қоғдиған болса, сиясий-қанун вә аһалиләр кометити хадимлири нәқ мәйданда дукандар вә өй игилириниң сөз һәркәтлирини назарәт қилған.

Телефонимизни қобул қилған бир сақчи хадими, аһалиләрни әндишигә селип қоймаслиқ үчүн өзлириниң қурулуш мәйданиға бармиғанлиқини илгири сүрди. Әмма йәнә бир сақчи хадими, өзлириниң сиясий-қанун кометити, базар башқуруш вә аһалиләр кометити хадимлири билән бирликтә, чеқиш елип бериливатқан мәйданда аһалә вә дукандарларға “җәмийәт аманлиқи” ға диққәт қилиш һәққидә идийәвий хизмәт ишлигәнликини йошурмиди.

Вәзийәттин хәвәрдар кишиниң йәнә инкас қилишичә, дуканлири чеқиливатқан мәзгилидә наразилиқини йошуралмиған вә һөкүмәт хадимлири билән такаллишип қалған бирқанчә киши сақчиханиға елип кетилгән; булардин бири дадиси түрмидә җаза муддитини өтәватқан, өзи һәптә ахирлири анисиға һәмкарлишип дуканни ечиватқан 16 яшлиқ бир бала икән. Телефонимизни қобул қилған аһалиләр комитетиниң бир хадими, өз тәвәликидин 30 нәччә кишиниң бу базарда дукини барлиқини баян қилса, бу комитеттики йәнә бир хадим, бу 30 нәччә киши ичидин бәхтияр исимлик 16 яшлиқ бир оттура мәктәп оқуғучисиниң нөвәттә тутқунда икәнликини дәлиллиди.

Қасимҗан абдуреһим әпәнди, кишиләрниң әндишисиниң тоғра икәнликини, чүнки илгирики көп қетимлиқ чеқилишлардин қәшқәр хәлқиниң көплигән паракәндичиликләрни чәккәнликини, бу қетимқи чеқишниң мәқситиму маһийәттә уйғурларни мәзкур базардин, йәни шәһәр мәркизидин сиқип чиқириш икәнликини илгири сүрди.