Qirghizistan bilen özbékistan dölet chégrasida “Dostluq” ponkiti échildi

Özbékistandiki “Merkiziy asiya yéngiliqlar xizmiti” torining xewer qilishiche, 6-séntebirde qirghizistan bilen özbékistanning osh we enjan wilayetliri arisidiki dölet chégrasida “Dostluq” ponkitini échish murasimi bolup ötken.

Igilinishiche, ikki tereptin mezkur ponkitning échilish murasimigha minglighan ademler qatnashqan. Qirghizistan terepte yasalghan sehnide wekiller söz qilip, arqidin konsért programmiliri körsitilgen. Qirghiz wekiller ömikini qirghizistan bash ministirining orunbasari düyshénbék zilaliyéf, özbékistan wekillirini enjan wilayitining hakimi shöhretbek abduraxmanof bashqurghan.

Rusiyening “Kommérsant” gézitide élan qilin'ghan “Özbékistan we qirghizistan kélechekke nezer tashlidi” namliq maqalide déyilishiche, ikki memliket rehberliri yéqinda bishkekte uchrashqan. Ikki terep chégra mesilisi toghriliq kélishim imzalighan bolsimu, emma bügün'ge qeder mezkur chégra mesilisining téxi 15 pirsentimu hel qilinmighanliqi ilgiri sürülmekte.

Maqale aptori kiril kriwoshéyéf özbékistanni islam kerimof bashqurghan mezgilde ikki memliket otturisidiki chégra mesilisining hel bolmighanliqini, shawket mirzayéf textke chiqqandin kéyin, bu mesilide ilgirileshler körülgenlikini tilgha alghan. Igilinishiche, ikki terep chégra mesilisi shawket mirzayéf bilen qirghizistan prézidénti almasbék atambayéfning tunji qétim semerqentte körüshüshide muhakime qilin'ghanliqi melum. Maqalida éytilishiche, ikki memliket chégrasidiki 40 qa yéqin jay eng keskin talash-tartish boluwatqan nuqtilar bolup, bu heqte téxiche birer kélishim imzalanmighan iken.

“Azadliq” radiyosining qirghizche anglitishigha qarighanda, bu chégra nuqtiliri memliketning üch wilayitige jaylashqan bolup, ularning ichide “Kémpir-abad” su ambiri, batkén wilayitidiki sox we jalal-abad wilayitidiki kawasay rayonliri bar iken.

Qirghizistan aliy kéngishining sabiq ezasi ulughbék qochqarofning bildürüshiche, hazirche kélishim hasil qilinmighan rayonlar ichide ikki terepning milliy menpe'etlirige biwasite munasiwetlik istratégiyilik ehmiyiti zor bolghan rayonlar mewjut iken. U, bu mesilini hel qilishta aldiraqsanliq qilishqa bolmaydighanliqini, bolmisa, ahalilerde qattiq naraziliq peyda bolidighanliqini eskertken.

“Azadliq” radiyosi élan qilghan “Dostluq kontrol-ötküzüsh ponkitidin bir kün ichide 25 minggha yéqin adem ötti” namliq maqalida munular tekitlen'gen: “Bu rayondiki weziyet 2010-yilidiki qanliq étnik toqunushtin kéyin murekkepliship ketken idi. Melumatlargha qarighanda, shu yili bahar peslide qirghizistanda yüz bergen siyasiy özgirishler netijiside memliketning jenubigha jaylashqan osh wilayitide qirghiz we özbékler arisida toqunush yüz bérip, köpligen kishilerning ölüshini keltürüp chiqarghan.”

Qazaqistandiki Uyghur siyasetshunas qehriman ghojamberdining éytishiche, qirghizistan we özbékistan munasiwetliri kéyinki yillarda nahayiti nacharliship ketken. Hetta ikki dölet chégrasida bir nechche qétim oq étishishlarmu yüz bergen. Shawket mirzayéfning prézidéntliqqa kélishi bilen özbékistanning qoshna jumhuriyetler bilen munasiwetliri normallishishqa bashlighan.

Qehriman ghojamberdi, ikki terep arisidiki chégra mesililirining peydin-pey hel qilinishining pütünley ottura asiyadiki türkiy tilliq memliketlerning öz-ara hemkarliqini yenimu kücheytidighanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Ular öz-ara munasiwetlirini yaxshilisa, biz orta asiyadiki Uyghurlar üchün nahayiti yaxshi bolidu. Sewebi medeniyet-ma'arip alaqiliri, tijariy munasiwetler küchiyidu. Öz-ara bérip-kélish yaxshi bolsa, qalghan mesililerning hemmisini hel qilishqa bolidu”.

Qehriman ghojamberdi orta asiya jumhuriyetliri birleshken teqdirde bu rayondiki siyasiy, iqtisadiy, medeniyet, ijtima'iy we bashqa sahelerdiki mesililerni hel qilish mumkinchiliklirining peyda bolidighanliqini alahide tekitlidi.

Qirghizistandiki “Ittipaq” géziti bash muherririning orunbasari rehim hapizi sowét ittipaqi höküm sürgen 70 yil mabeynide orta asiya jumhuriyetliride yashawatqan türkiy xelqlerning öz ara bérip-kélish we medeniyet alaqilirining nahayiti qoyuq bolghanliqini, emma kéyinki yillarda ular arisidiki munasiwetlerning soghuqliship, awam xelqning köp zerdab chekkenlikini ilgiri sürdi.

U mundaq dédi: “Türkiy xelqler arisidiki munasiwetler buningdin kéyin yaxshi rawajlinidu, dep oylaymen. Buningdin tashqiri bu biz Uyghurlar üchünmu bu yaxshi netije. Uyghurlar orta asiyada burundin yashap kéliwatidu we bir-biri bilen qoyuq alaqisini saqlap kéliwatidu. Epsuski, axirqi 10-20 yil ichide bu alaqiler qisqirashqa bashlidi. Özbékistan prézidénti mirzayéfning aridiki tonglarni éritishi qirghizistan bilen özbékistanda yashawatqan milletlerge qulayliq purset yaritidu, dep oymaymen”.

Rehim hapizi, “Orta asiya xelqlirining kélechiki rayondiki herqaysi jumhuriyetlerning öz-ara munasiwetlirining yaxshilinishigha hemde ularning birlik-ittipaqliqigha baghliq,” dédi.