Илһам тохти: 'ачқучлуқ нуқта шинҗаңда һәқиқий аптономийини йолға қоюштин ибарәт'

Хәвәрдә нәқил қилишичә, илһам тохти бундин кейин қилидиған ишлири һәққидә тохтилип, "мән уйғурларниң қанун вә қанун билән идарә қилишқа болған чүшәнчисини өстүрүшкә тиришчанлиқ көрситимән" дегән.

У йәнә, өзиниң мустәқиллиқ тәрәпдари әмәсликини билдүргән. У, мундақ дегән: "җуңго алға қарап илгириләватиду. Уйғурларму җуңгониң тәрәққиятиға төһпә қошалайду вә буниңдин нәп алалайду. Буниңдики әң ачқучлуқ нуқта шинҗаңда һәқиқий аптономийини йолға қоюштин ибарәт."

Илһам тохти йәнә, йеқинда бейҗиңда ечилған "шинҗаң хизмәт йиғини" һәққидә тохтилип, уйғур елидә пәқәт иқтисадни тәрәққий қилдуруш биләнла иш пүтмәйдиғанлиқини, хитай даирилириниң уйғур хәлқи йолуқуватқан қисмәтләр вә уларниң дәрд әләмлиригә қулақ селиши лазимлиқини билдүргән.

У, хитайларниң уйғур хәлқни чүшиниш мәсилисидә тохтилип, уйғурларниң өз дини, тили, мәдәнийити вә тарихи барлиқини, әмма уйғур тилини билидиған вә уйғурларни чүшинишкә тиришқан хитай алимларниң интайин азлиқини илгири сүргән.
 
Мәлум болушичә, илһам тохтини чәтәлләрдики бир нәччә университет хели обдан имтиязлар билән өзлиридә ишләшкә тәклип қилған, илһам тохти уйғур хәлқи үчүн көврүклүк рол ойнаш мәқситидә йәнила хитайда қелишни таллиған. У мундақ дегән: "пәқәт бу йәрдила мән өз хәлқимгә йеқинлишалаймән вә уларниң авази болалаймән."
 
Илһам тохти бейҗиңда "уйғур биз" торини тәсис қилип, уйғурларға аит һәрхил хәвәрләрни хитай тилида елан қилип кәлмәктә иди. 2009 - Йилидики "5 - июл вәқәси" дин кейин, хитай даирилири униң тор бекитини тақивәткән вә уни нәзәр бәнд астиға алған иди. Мәлум болушичә, униң аилисиму бу хил бесимларниң дәрдини тартмақта икән.

Илһам тохти бу һәқтә тохтилип, "аиләмниң бәдәл төләватқанлиқи мени бәкму азаблайду. Әмма мән пушайман қилмаймән. Әгәр тарихқа қарайдиған болсиңиз, башқиларниң даим өз вәтини үчүн бәдәл төлигәнликини көрисиз. Бәлким тарих мени таллиғанду. Мән аиләмдикиләргә шундақ дәймән," дегән.

Илһам тохти хитай мәркизий университетиниң дотсенти. У, мәзкур университетта 1991 - йилидин буян ишләп кәлмәктә иди.

Хитай бихәтәрлик даирилири илһам тохти устидин назарәт қилишини күчәйткән болсиму, илһам тохти һазир милләтләр университетида лексийә сөзләш паалийәтлирини давамлиқ уюштуруп кәлмәктә икән.