Rabiye qadir: “Xitayning dégini rast bolsa qalghan balilirimni we tughqanlirimni körsetsun”

Muxbirimiz irade
2020.01.13
rabiye-tutulghan-perzentlir-1.jpg “Xelq'ara Uyghur kishilik hoquq-démokratiye fondi” ning re'isi rabiye qadir xanimning 4 perzenti.
Photo: RFA

10-Yanwar küni xitayning hökümet géziti bolghan “Yershari waqti géziti” teripidin “Shinjang bölgünchilirining tughqanliri ularning yalghanchiliqini eyiblidi” mawzuluq bir parche maqale élan qilindi. Ularning bu qétimliq nishani Uyghur rehberliridin “Xelq'ara Uyghur kishilik hoquq-démokratiye fondi” ning re'isi rabiye qadir xanim we dunya Uyghur qurultiyi re'isi dolqun eysa ependiler idi. Xewer töwendiki jümliler bilen bashlan'ghan: “Shinjang Uyghur aptonom rayonining bir neper xadimi dolqun eysa we rabiye qadirdin ibaret ikki bölgünchining tughqanliri bilen ötküzülgen ziyaret xatirisining widiyosini jüme künidiki axbarat élan qilish yighinida körsitip, ularning yalghanchiliqlirini ashkarilidi”.

Xewerdin melum bolushiche, 10-yanwar jüme küni Uyghur aptonom rayonluq axbarat-uchur ishxanisining bayanatchisi güli ablim mexsus axbarat élan qilish yighini ötküzüsh arqiliq rabiye qadir xanim we dolqun eysalarning a'ililiri sözlitilgen widiyoni körsetken. Emma “Yershari waqti géziti” shu küni ispat süpitide peqetla rabiye qadir xanimning a'ilisi sözlitilgen widiyoni tiwittir arqiliq xelq'aragha tarqatqan. Mezkur widiyoda rabiye qadir xanimning chong oghli qahar abduréhim we ikki newre qizi sözlitilgen, shundaqla ularning öyide usul oynawatqan körünüshliri körsitilgen.

Rabiye qadir xanim radiyomizning ziyaritini qobul qilip, xitayning widiyoda aran ikki newrisi we ikki balisini körsitish arqiliq amérika hökümiti we xelq'araning közini boyashni meqset qilghanliqini bildürdi.

Rabiye qadir xanim heqqide tarqitilghan widiyoda uning aydin qahar dégen newrisi: “Hazir ürümchide métro bar, biz ishik aldidila bélet alalaymiz. Dunyagha dangliq markilarning kiyimlirini xalighanche alalaymiz, mana mushu tereqqiyat emesmu? moma, bu yer hazir siz anglatqandek emes” dégen. Uning chong oghli qahar abduréhim bir meschittiki tebligh anglawatqan kishiler körsitilgen yerde söz qilip: “Hökümetning meschitlerge köngül bölidighanliqini, meschitlerde qishta par, yazda soghuq hawa tengshigüch barliqini, meschitlerning intayin yéngi we azadliqini, bu yerde bésim yoqluqini” éytqan.

Amérikadiki Uyghur ziyaliysi élshat hesen ependi bolsa xitay hökümitining hazirghiche meniwi qimmetlerni hésabqa almay, meniwi qimmetlerni maddiy bayliq arqiliq ölchimekchi bolushi tolimu külkilik, dep körsetti.

Rabiye qadir xanim bolsa bu widiyoda a'ilisidikilerdin bir qanchisiningla körsitilgenliki, qalghan 31 kishining iz-dériki yoqluqini, buningdin sirt yoldishi sidiq haji rozi ependining a'ilisi we uruq-tughqanliridin 66 kishini öz ichige alghan kuchar, xoten, ürümchi, qatarliq jaylardiki uruq-tughqanliridin jem'iy 206 ademning iz-dériki yoqlighini bildürdi.

Xitay hökümiti Uyghur élide kishilerni lagérgha solashni bashlighan 2017‏-yilidin buyan 1 milyondin 3 milyon'ghiche Uyghur, qazaq qatarliq millet kishilirining lagérgha qamalghanliqi mölcherlenmekte. Chet'ellerdiki nurghun kishiler özlirining lagérlargha qamalghan uruq-tughqanliri heqqide guwahliq bérip, ularning aqiwitini sürüshte qilghan we bu heriketler xelq'araliq axbarat wasitilirining zor diqqitini qozghighanidi. Xitay hökümiti bolsa yéqindin buyan mushu xil heriketlerde sürüshte qilin'ghan xalnur, xénimxan turdi, éziz niyaz qatarliq kishilerni ékran'gha chiqirish arqiliq bu guwahliq heriketlirining yalghanchiliqini ilgiri sürmekchi bolghan. Halbuki élshat hesen ependi xitayning bundaq teshwiqatliri xitay ichidiki körürmenlerni aldiyalisimu, emma chet'ellerde kargha kelmeydighanliqini eskertti.

Rabiye qadir xanimmu sözide: “Eger xitay hökümiti uning a'ile ezalirining we uruq-tughqanlirining sirtta ikenlikini ispatlaymen dése, chet'ellik muxbirlargha ularning aqsu kona sheher, kuchar, xoten, ürümchi we qarimayda turuwatqan yerlirini körsitishi kérek”, dédi. Rabiye qadir xanimning qeyt qilishiche, u bir qisim perzentlirining shekli özgergen qullar emgikige séliniwatqanliqini anglighanliqini eskertip: “Méning balilirim qullar emgikidin azad qilinishi kérek” dédi.

Rabiye qadir xanim 11-yanwar küni bu heqte yene yazma bayanatmu élan qilip, xitay hökümitidin gunahsiz halda türmide yétip chiqqan oghulliri ablikim we alimni hem singlisi xelchem qadirni körsitishni telep qildi. U yazma bayanatida, xitayning hélihem dunyani aldashqa tirishiwatqanliqini eskertip: “Eger, xitayning dégenliri rast bolsa, némishqa méning balilirim manga téléfon qilip bir ehwalmu soriyalmaydu?” dep sorighan.

Diqqet qozghaydighini, ”yershari waqti géziti“ Xewiride yene, shu kündiki axbarat élan qilish yighinida qoyulghan dolqun eysa heqqidiki widiyoda uning achisi arzugül eysaning inisini eyiblep ”: bizning ata - animiz qériliqtin we késelliktin ölüp ketken, biraq méning inim uni chet'elde turup shinjangni qarilash üchün qolliniptu“ Dégenlikini bayan qilghan, emma bu heqtiki widiyoni tarqatmighan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.