Proféssor rahile dawutning késilip ketkenliki we türmide jaza mudditini ötewatqanliqi ashkarilandi
2021.06.30

Uyghur folklori tetqiqati saheside xelq'araliq shan-sherepke ige bolghan we 2017-yilining axiri iz-dériki ghayib bolghandin kéyin xelq'ara jama'etning téximu diqqet-étibarini qozghighan proféssor rahile dawut heqqide 4 yildin buyan xitay da'iriliri teripidin héchqandaq uchur bérilmey kelgen idi. Muxbirimizning ötken hepte shinjang uniwérsitétigha qarita élip barghan téléfon ziyaretliri dawamida uning késilip bolghanliqi we nöwette türmide jaza mudditini ötewatqanliqi, shundaqla bu toghriliq shinjang uniwérsitétida mexsus uqturush qilin'ghanliqi ashkarilandi.
Melum bolushiche, yalghuz oqutush we tetqiqat sahesidiki netijiliri bilenla emes, belki yene küchlük heqqaniyet tuyghusi bilenmu dostliri we xizmetdashliri arisida yüksek inawet tapqan proféssor, doktor rahile dawut, 2017-yiligha kelgende xitay da'iriliri teripidin awazi öchürülüshke, qelimi sundurulush bashlighan, shundaqla zerbe bérilidighan Uyghur ziyaliylar qara tizimlikige kirgüzülgen. U 2017-yilining axiri shinjang uniwérsitétidiki proféssor tashpolat téyip, arslan abdulla we bashqa dangliq oqutquchilar qatarida ushtumtut munberdin ghayib bolghan.
Shinjang uniwérsitéti filologiye institutining bir xadimi mezkur institutta nöwette rahile dawut isimlik bir oqutquchining yoq ikenlikini bayan qildi.
Rahile dawutning amérikadiki qizi eqide polatning radiyomizgha ashkarilishiche, u 2017-yilning axiri atalmish “Béyjinggha yighin'gha mangghanliqi” ni bildürgendin kéyin, téléfoni qayta élinmighan. Bu chagh Uyghur rayonida keng-kölemlik tutqun dawam qiliwatqan mezgil bolghachqa, eqidening köngli apisining bu “Yighin” gha méngishidin bir shumluqni tuyghan bolsimu, emma apisining tutulushida bir uqushmasliq bolghanliqini perez qilip özige teselli bergen we bir yilche waqitni uningdin uchur kütüsh bilen ötküzgen.
Téléfonimizni qobul qilghan shinjang uniwérsitéti teshkilat bölümining bir xadimi rahile dawutning qachandin béri ishqa kelmeywatqanliqi heqqidiki so'alimizgha jawaben özlirining bu heqte melumat bérelmeydighanliqini bayan qildi. U bu arqiliq rahile dawutning xéli burunla xizmettin toxtighanliqini wasitilik halda delillidi.
Eqide polat 2018-yilning axirigha kelgende anisining tutqunda ikenliki heqqide munasiwetlik kishiler arqiliq uchur alghan. Bir yilliq sükütining héchqandaq ishqa yarimighanliqini tonup yetken eqide polat ehwalni dunyagha ashkarilash qararigha kelgen we amérikadiki Uyghur herikiti teshkilatigha eza bolup, aktip bir pa'aliyetchige aylan'ghan. Netijide rahile dawutning ghayibliqi heqqide “Nyu york waqit géziti”, “Washin'gton pochtisi”, “Diplomat” qatarliq dunyawi nopuzluq axbarat organlirida xewerler bérilgen. Emma xitay terep meyli eqide polatning özige we yaki xelq'ara jama'etke rahile dawut heqqide héchqandaq uchur bermigen.
Shinjang uniwérsitéti teshwiqat bölümining jaw famililik bashliqi rahile dawutning qanche yilliq késilgenliki heqqidiki so'alimizgha jawaben “Bu délo heqqide melumat bérishke bolmaydighanliqi” ni tilgha aldi. Biz uningdin, “Rahile dawutning tutqunda ikenliki toghrimu?” dep sorighinimizda, u: “Toghra” dep jawab berdi.
Xitay da'iriliri yéqinqi 2 yil ichide achqan birqanche qétimliq axbarat élan qilish yighinlirida, chet eldiki bir qisim Uyghur guwahchilarning guwahliq bayanatlirini inkar qilip, ularning ghayib a'ile ezaliri heqqide qismen melumatlarni ashkarilighan bolsimu, bu yighinlarda rahile dawut heqqide héchqandaq éghiz achmighan. Bezi jem'iyet xewerliride rahile dawutning türmidiki qéyin-qistaq we yaki rohiy bésim sewebidin salametlikide éghir mesile körülgenliki, da'irilerning mushu sewebtin uning ehwalini jem'iyettin sir tutuwatqanliqi bayan qilin'ghan. Emma shinjang uniwérsitéti xadimliri bu heqtiki so'alimiznimu jawabsiz qaldurdi.
Xitay da'irilirining rahile dawut heqqide héchqandaq éghiz achmay turuwélishi, xelq'ara jama'ette rahile dawutning teqdirige qarita téximu küchlük diqqet we étibar qozghighan. Rahile dawut iz-déreksiz ghayib bolghandin kéyin, xelq'aradiki ilmiy organlar u toghriliq mexsus bayanatlar élan qilghan. Rahile dawut köp qétim xelq'araliq ilmiy mukapatlargha namzatliqqa körsitilgen. “Amérika ochuq jem'iyet uniwérsitétlar tori” 2019-yili uninggha pexriy proféssorluq unwani bergen bolsa؛, bash shtabi nyu-yorktiki “Tehdit astidiki alimlar teshkilati” 2020-yili uninggha “Tepekkur jasariti” mukapati bergen. Bu teshkilatlar xitay hökümitige xitaben bayanat élan qilip, rahile dawutning aqiwiti heqqide melumat sorighan we uni derhal qoyup bérishke chaqirip kelmekte. Emma xitay terep yenila bu chaqiriqlargha qulaq yopurup kelmekte.
Shinjang uniwérsitéti memuriyiti siyasiy bölümining bir xadimi rahile dawutning türmide ikenliki we bu heqte uniwérsitétta mexsus uqturush qilin'ghanliqini bayan qilish arqiliq rahile dawutning késilip bolghanliqi we nöwette türmide jaza mudditini ötewatqanliqini ashkarilidi.
Yuqirida shinjang uniwérsitéti filologiye institutining proféssori, xelq'araliq ilmiy nopuzgha ige tetqiqatchi rahile dawutning türmide ikenlikining delillen'genliki toghriliq melumat berduq.