Rahile dawut 2023-yilliq “Xelq'araliq jasaretlik yazghuchi” bolup bahalandi

Washin'gtondin muxbirimiz jewlan teyyarlidi
2023.10.14
Proféssor rahile dawutning késilip ketkenliki we türmide jaza mudditini ötewatqanliqi ashkarilandi Medeniyet insanshunasliqi we Uyghur folklori saheside xelq'arada étirap qilin'ghan yuqiri derijilik tetqiqatchi proféssor rahile dawut mazar tetqiqati qiliwatqan mezgilliride yerlik ahalilerdin uchur toplawatqan körünüshlerning biri.
Lisa Ross

Piroféssor, xelq'aragha tonulghan Uyghur folklorshunas rahile dawut en'gliye qelemkeshler jem'iyiti (English PEN) teripidin 2023-yilliq “Xelq'araliq jasaretlik yazghuchi” bolup bahalan'ghan.

11-Öktebir küni, en'gliye “Muhapizetchi” gézitining bu heqte bergen xewiride éytilishiche, en'gliye qelemkeshler jem'iyitining 2023-yilliq “Pintér mukapati” gha érishken yazghuchi maykol rozén (Michael Rosen) rahile dawutni “Xelq'araliq jasaretlik yazghuchi” dep tallighan؛ mukapat namzatliri tizimlikige kirgenler asasen öz hayatining xewpke uchrishigha qarimay, pikir erkinlikini qoghdighan yazghuchilar iken.

En'gliye qelemkeshler jem'iyitining bu heqte öz tor bétide xewer bérishiche, 2023-yilliq “Pintér mukapati” gha érishken en'gliye yazghuchisi maykél rozén rahile dawutning “Jasaretlik yazghuchi” mukapatigha érishkenlikini élan qilghan hemde mukapatni élish murasimida söz qilip: ““Shu tapta men büyük biritaniye kutupxanisida turup, özüm ige bolghan erkinlik yaki bashqa insanlar normal dep bilidighan erkinlik bilen, ashu eqelliy erkinlikimu tartiwélin'ghanlarning arisidiki chong perqni toluq hés qilmaqtimen. Menmu köp waqtimni folklorgha-xelq chöchekliri we naxshilirini toplap ularni tetqiq qilishqa serp qildim, ulardin zoqlandim, ularning qimmitini, ularda ipadilen'gen idiye we héssiyatni chüshinishke tirishtim. Amérika sha'iri karl sandburg éytqandek, ‛eger bir kim men yaxshi körgen ishni qilghanliqi sewebidin qamalghan bolsa, men buninggha échinimen hem ghezeplinimen‚. Shunga men folkorshunas rahile dawutni bu yilqi ‛jasaretlik yazghuchi‚ bolushqa tallidim” dégen.

Maykol rozén en'gliyening dangliq balilar yazghuchisi bolup, u rahile dawutqa bolghan qayilliqini bildürüsh bilen birge, uning rohiy we jismaniy jehettin dawamliq küchlük bolushini tileydighanliqini, uning üchün qiliniwatqan bu ishlarning uninggha azraq bolsimu yardimi bolushini ümid qilidighanliqini bildürgen.

Doktor rahile dawutning amérikada yashawatqan qizi eqide polat radiyomizning ziyaritini qobul qilip, apisining bu mukapatqa érishkenlikini bilgendin kéyin murekkep héssiyatqa kelgenlikini bildürdi.

2017-Yilning axirida tutulup, 6 yil iz-dériki bolmighan rahile dawutning xitay hökümiti teripidin “Bölgünchilik” we “Dölet xewpsizlikige zerer yetküzüsh jinayiti” dégen qarilash bilen ömürlük qamaqqa höküm qilin'ghanliqi aldinqi ayda melum bolghanidi.

Maykol rozén X (tiwittér) da yazghan inkasida, en'gliyediki Uyghurshunas, medeniyet tetqiqatchisi rachél harrisning “Xitay hökümiti rahile dawutni ömürlük qamaqqa höküm qilish arqiliq uni tamamen untuldurushqa urunuwatidu, emma biz qet'iy unutmaymiz” dégen sözini neqil keltürüp, “Bu pikirni tamamen qollaymen” dep yazghan.

Doktor rahile dawutning “Xelq'araliq jasaretlik yazghuchi” mukapatini london uniwérsitéti sherqshunasliq we afriqa tetqiqati institutining piroféssori rachél harris rahile dawutqa wakaliten tapshuruwalghan we söz qilghan. U radiyomizgha qilghan sözide bu heqte uchur bérip mundaq dédi:

“En'gliye qelemkeshler jem'iyiti, yazghan eserliri yaki sözligen nutuqliri sewebidin ziyankeshlikke uchrighan yazghuchilarning hoquqini qoghdaydighan muhim kishilik hoquq orgini. Ularning bu mukapat tarqitish murasimigha köp kishiler qatnashti we neq meydandin tarqatti. Biz u yerde Uyghurlarning hazirqi ehwalini bilip ketmeydighan méhmanlarnimu körduq, men ulargha rahile dawutning ehwalini éytip bersem, heyran qaldi hem tesirlendi. Ular rahile dawutning 2016-yildin ilgiri xitay da'irilirining qollishigha érishken akadémik tetqiqatchi ikenlikini, siyasetning tosattin özgirishi bilen xitay hökümitining basturush obyéktigha aylinip qalghanliqi hem shu tüpeyli ömürlük qamaqqa höküm qilin'ghanliqini bildi. Rahile dawut hazir öz diyarida basturulghan Uyghur ser xillirining küchlük simwoligha aylinip qaldi”.

“Muhapizetchi” gézitining xewiride éytilishiche, rahile dawut xelq'ara qelemkeshler jem'iyiti we en'gliye qelemkeshler jem'iyiti diqqet qilip kéliwatqan yazghuchilarning tizimlikidin orun alghan bolup, mezkur jem'iyetning pa'aliyet nishani dunyaning her qaysi jaylirida türmige solan'ghan we xeterge duch kelgen yazghuchilarni qollash iken. Bu yazghuchilar teshkilatliri “Rahile dawutning qamaqqa élinishi uning pikir erkinlikige qilin'ghan ziyankeshlik” dep qarighan we uni derhal shertsiz qoyup bérishni telep qilghan.

Doktor rahile dawutning qizi eqide polat bu mukapatning ehmiyiti heqqide toxtilip: “Bu mukapat xitay hökümitining nechche yüzligen Uyghur ziyaliylirini türmige solap ziyankeshlik qiliwatqanliqini xelq'aragha bildürüshte belgilik rol oynighusi” dédi.

Munasiwetlik uchurlargha asaslan'ghanda, en'gliye qelemkeshler jem'iyiti 1921-yil qurulghan bolup, dunyadiki tunji hökümetsiz teshkilatlardin biri, shundaqla kishilik hoquqni teshebbus qilghuchi xelq'ara organlarning biri hésablinidiken. En'gliye qelemkeshler jem'iyiti yene xelq'ara qelemkeshler jem'iyitini qurghan bolup, bu jem'iyetning 100 din artuq dölette 145 merkizi bar iken. En'gliye qelemkeshler jem'iyiti 2009-yil tesis qilghan “Pintér mukapati” bilen “Xelq'araliq jasaretlik yazghuchi” mukapati edebiyattiki pikir erkinlikige béghishlan'ghan yilliq mukapat bolup, 2005-yil nobél edebiyat mukapatigha érishken en'gliye yazghuchisi harold pintér (Harold Pinter) ning namida tesis qilin'ghan؛ bu mukapatqa pikir erkinlikini qoghdashta körünerlik töhpe qoshqan, jasaretlik yazghuchilar ériship kelgen.

Biz rahile dawutqa bu sherepni bergen en'gliye qelemkeshler jem'iyiti we rahile dawutni tallighan en'gliye yazghuchisi maykol rozén bilen alaqilishishke tirishqan bolsaqmu, waqtinche jawab alalmiduq.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.