Lagér shahidliri xitayning “Musulman ayallar xitayda erkinlik we barawerliktin toluq behrimen boliwatidu” dégen sepsetilirini inkar qildi

Xitay chet elge qaratqan teshwiqat wastilirida Uyghur musulmanlirining diniy étiqad erkinlikining toluq kapaletke ige ikenlikini dawrang qilishni dawamlashturmaqta.

Qisqiche CIIC dep atilidighan “Xitay intérnét uchurliri merkizi” ning biwaste béyjingdin bashqurulidighan “China.org.cn” tor béti 2015-yilidin itibaren chet elge qarita teshwiqatlirini qanat yaydurushqa bashlighan bolup, bu tor béti xitayche, gérmanche, fransuzche, ispanche, erebche qatarliq 10 xil chet el til-yéziqida xewerler tarqitidiken. Mexsus xitay hakimiyitining teshwiqatliri üchün xizmet qilidighan bu tor betlerde, Uyghur diyarida jaza lagérliri qurulghan 2016-yilidin buyan Uyghurlargha da'ir köpligen saxta uchurlar üzülmey élan qilinip turghan. Bularning biri, bu torbetning gérmanche sehipiside 23-april élan qilin'ghan “Xitay tordashlar shinjangdiki méxanikiliq paxta térishni neq meydandin kördi” namliq xewerdur.

Mezkur xewer xelq'ara jem'iyetning Uyghur mejburiy emgikige qarshi bésimlirigha taqabil turushni nishan qilghan bolup, uningda Uyghur diyaridiki paxta térishning mashinilashqanliqini köz-köz qilip: “Amérika bashliq xitaygha qarshi gherb küchliri éytqandek, shinjangda ‛mejburiy emgek‚ deydighan nerse mewjut emes” dégen qarashni ilgiri sürgen hemde xitay hakimiyiti 23-april qobul qilghan b d t ning “Mejburiy emgekni emeldin qaldurush ehdinamisi” gha chapan yapqan.

24-April bu torbéti gérmanche sehipiside yene “Xitaydiki musulman ayallar barliq xitay ayallirigha oxshash barawerliktin teng behrimen bolidu” namliq bir ziyaret xatirisi élan qilin'ghan. Buningda pütkül xitay teweside Uyghur, qazaq, tunggan qatarliq 10 din artuq musulman millet barliqi, yalghuz bu “Musulmanlarning erliri diniy étiqad erkinlikidin keng behrimen bolupla qalmay, belki yene ayalliriningmu diniy étiqad erkinlikidin toluq behrimen boluwatqanliqi” bayan qilin'ghan.

Mezkur maqalide elwette Uyghurlarning bügünki paji'elik hayatigha orun bérilmigen, Uyghur diyarida jaza lagérliri tesis qilinip, milyondin artuq Uyghurlarning qamalghanliqi, meschitlerning chéqilip, “Qur'an kerim” ning köydürülgenliki, Uyghurlarning diniy-étiqad erkinlikining 2016-yilidin bashlapla omumiyyüzlük cheklen'genliki tilgha élinmighan. Emma “Xitayda musulmanlar, buddistlar, xiristiyan murtliri we katolik muxlisliri öz dinigha erkin-azade étiqad qilip yashiyalaydu” dégenler alahide tekitlen'gen, hetta “Uyghur, qazaq ayalliriningmu diniy-étiqad erkinliki toluq kapaletke ige bolghandin sirt, ularning xitay ayallirigha oxshashla barliq erkinlik we kishilik hoquqlardin teng behrimen bolidighanliqi” ilgiri sürülgen.

Halbuki, Uyghur diyaridiki heqiqiy ré'alliqning shahidliri xitayning bu bayanlirining pütünley sepsete ikenlikini tilgha élishmaqta. Lagir shahidi gulbahar jélilowa qazaqistan puqrasi bolup, u qolgha élinishtin ilgiri Uyghur diyari bilen qazaqistan otturisida tijaret bilen shughullinip kelgen. 2017-Yili 5-ayning 22-küni u “Térorchilargha yardem qildi” dégen betnam bilen qolgha élin'ghan. Gulbahar jélilowa bu heqte toxtalghanda: “Méning qolgha élinishimgha peqet Uyghur bolghanliqim we musulman bolghanliqim seweb boldi,” dédi.

Lagir shahidi qelbinur sidiq xitayning “Uyghur, qazaq ayalliriningmu diniy itiqad erkinliki toluq kapaletke ige bolghandin sirt, ular xitay ayallirigha oxshashla barliq erkinlik we kishilik hoquqlardin teng behrimen bolidu” dégen bayanlirining uchigha chiqqan yalghanchiliq ikenlikini, lagérlargha tunji bolup qamalghan Uyghurlarning mutleq köp qismining emeliyette diniy sahege mensup kishiler ikenlikini tilgha aldi.

Lagir shahidi gulbahar xatiwaji xitayning Uyghurlar toghrisida chet elge qarita üzlüksiz yalghan teshwiqatlarni yürgüzüp kéliwatqanliqini, eyni chaghda özi yatqan ikki jaza lagérida körgenlirige bina'en éyitqanda, lagérgha qamalghan ayallarning köp qismining namaz oqighan, romal artqan, balilirini diniy mekteplerge bergen yaki haraq-sharapsiz toylargha qatnashqan dégendek atalmish “Gunah” lar bilen tutqun qilin'ghan addiy mezlumlar ikenlikini eskertip: “Xitayda erkinlik, kishilik hoquq dégenler mewjut emes, xitay özi tüzgen ‛her kim din'gha itiqad qilish yaki qilmasliq erkinlikige ige‚ dégen qanun maddisinimu aliqachan depsende qilip boldi,” dégenlerni bayan qildi.

Közetküchilerning qarishiche, xitay hakimiyiti Uyghur diyaridiki jaza lagérlirini perdazlap körsitish, özining atalmish “Milliy siyasiti” ni aqlash, kélichekte jinayi jawabkarliqqa tartilishtin qutulush üchün chet ellerge qaritilghan saxta teshwiqatigha zor derijide ehmiyet bérip kelmektiken. Xitay hetta dunyaning közini boyash üchün birqisim chet elliklernimu yallap ishqa sélip, Uyghurlarning “Tarixtiki herqandaq zaman'gha qarighanda xatirjem, bextiyar yashawatqan” liqini ispatlashqa urunmaqtiken. Halbuki, Uyghur diyarining “Tipik saqchi döliti” ge we “Üsti ochuq türme” ge aylinip bolghanliqimu dunyagha sir emesken.