Xitay hökümiti sayragül sawutbaygha qarshi hujum bashlidi

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2020.03.12
sayragul-savatbaykizi.jpg “Qazaqistan chégrasidin qanunsiz ötken” dep eyiplengen qazaq xanim sayragül sa'utbay. 2018-Yili. Qazaqistan.
Social Media

Yéqinda amérika tashqi ishlar ministirliqi 2020-yilliq “Jesur ayallar xelq'ara mukapati” tarqatqan idi. Mezkur mukapatqa érishken 12 ayalning arisida Uyghur élidiki lagérlar heqqide gherb dunyasigha guwahliq bergen shahit sayragül sawutbaymu bar bolup, bu weqe ijtima'iy taratqularda küchlük inkas qozghidi.

Aridin bir nechche kün ötüp, xitayning qazaqistandiki elchisi jang shyawning féysbuk bétide buninggha nisbeten qilghan pikri ammiwi axbarat wasitiliride bir qatar maqalilerning élan qilinishigha seweb boldi. Bu shundaqla ijtima'iy taratqulardimu küchlük ghulghula qozghidi.

“Qazaqistan bügün” agéntliqida élan qilin'ghan “Tutash sérk-xitay elchisining sayragül sawutbayning amérikada mukapatlinishi heqqidiki pikri” namliq maqalidin melum bolushiche, xitay elchisi, birinchidin, lagér shahiti sayragül sawutbayni, ikkinchidin, uninggha yuqiri derijilik mukapat bergen amérika hökümitini eyibligen.

“Perghane” agéntliqida bérilgen “Xitay elchisi eldin qachqan qazaq qizini satqunluqta we töhmette eyiblidi” namliq maqalida éytilishiche, xitay elchisi sayragül sawutbayni “Jinayetchi” dep atighan. U mundaq dégen: “Qandaqmu jesurluq heqqide söz bolushi mumkin? uning jesurluqi - bu öz wetinini sétish, uni hem uning a'ilisini baqqan döletni eng qebih we pes sözler bilen qarilashtur.”

Xitay elchisi bu mukapatni xitayning ichki ishlirigha arilishishqa qaritilghan chong ighwa dep qarap, lagérlar orunlashqan Uyghur élining bixeter we güllen'gen rayon ikenlikini tekitligen.

Maqalida yene kéyinki bir nechche yil dawamida Uyghur élide diniy we milliy eyibleshlerning yürgüzülüp, milyonlighan Uyghur, qazaq hem qirghizlarning azab chékiwatqanliqi éytilghan.

“Qazaqistan zakon” axbarat agéntliqida élan qilin'ghan “Xitay elchisi qazaq qizining jesurluq mukapati alghanliqi heqqide pikir bildürdi” dégen maqalida körsitilishiche, jang shyaw xitay da'irilirining Uyghur élidiki siyasitini her tereplime aqlashqa tirishqan. U Uyghur élidiki barliq milletlerning tinch ömür sürüwatqanliqini, “Kespiy bilim bérish merkezlirini” püttürgüchilerning ish orunlirigha bimalal orunlishiwatqanliqini, elde térrorluq we diniy ashqunluqqa qarshi küreshning ünümlük kétiwatqanliqini ilgiri sürgen.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan siyasetshunas dos köshim ependining pikriche, xitayning hazir az sanliq milletlerge qarshi yürgüzüwatqan barliq heriketlirini her türlük yollar arqiliq aqlashqa, yoshurushqa tirishiwatqanliqini roshen körüshke bolidiken. U mundaq dédi: “Sayragülning axirghiche yetküzgini shuki, u öz a'ilisi bilen qoshulghan bolsa, yene bir tereptin, xitayning az sanliq milletlerge qaritilghan siyasitini pash qildi. Méning oyumche, bu hörmetleshke layiq bir ish. Bu yerde u özining hem puqraliq perzini hem aniliq burchini körsetti. Shuning üchün men uning munchilik yuqiri derijige kötürülgenlikini toluq qollaymen. Bu elwette, amérika üchünmu yaxshi. Amérika xitay bilen riqabetlishiwatqan memliket bolghanliqtin amérikaning sayragülni mukapatlashqa tallishi hem sayragülning qilghan ishlirining bir-birige mas kélishi xitayni bi'aram qiliwatidu. Emdi qazaqistan hökümiti bolsa buninggha héch qandaq bir mewqe bildürelmeydu.”

Dos köshim bu mesilide qazaqistanning biterep pozitsiye qolliniwatqanliqini, sayragül sawutbay qazaqistan puqrasi bolmighanliqtin qazaqistanning bu ishqa arilishalmaydighanliqini texmin qildi.

“Jas alash” gézitide élan qilin'ghan “Batur sayragül xitayning oghisini qaynatti” namliq maqalida xitay elchisining diplomatqa xas sipayliqni qayrip qoyup, féysbuktiki öz hésabatida amérika we sayragülge qarita hujumgha ötkenliki éytilghan. Maqalida yene bularning héchqaysisining sayragül sawutbayning shexsiyitige kölengge chüshürelmeydighanliqi tekitlen'gen. Uningda mundaq déyilgen: “Qazaqistan hökümitining sayragül sawutbaygha panahliq bermesliki xitayning meylige béqip, shinjangdiki qazaqlar hem Uyghurlargha we bashqimu az sanliq milletlerge qiliniwatqan teqibleshlerni, shundaqla yighiwélish lagérlarning mewjutluqini yoshurup qélishni közleydighan siyasiy qarar idi. Shunglashqa uninggha panahliq bérilmidi, sayragül sawutbay bala-chaqisini yétilep, qazaqistandin kétishke mejbur boldi.”

“Atayurt pida'iyliri” teshkilatining ezasi qayrat baytolla ependining éytishiche, sayragül sawutbaygha mukapatning bérilishi xitayni qattiq bi'aram qilghan hem shuning üchün xitay naraziliq bildürgen. U mundaq dédi: “Shuning bilen birge xitayning tashqi ishlar ministirliqi muxbirlarning so'allirigha jawab bergen. Sherqiy türkistandiki sayragül sawutbayning hedisi bisara sawutbay, singlisi panargül sawutbay shundaqla sayragül ilgiri ishligen chaghansu bashlan'ghuch mektipining mudiri qadanur taji, monggholküre nahiyelik qerz kopératipining bashliqi ti'en shilin qatarliqlar ‛sayragül sawutbay axcha élip ketti, siyasiy terbiyilesh lagérida mu'ellim bolmighan‚ dégen'ge oxshash qarilash, yala yépish sözlirini qilishqa bashlidi. Biz elwette, ularni bésim astida qildi, dep chüshinimiz. Öz waqtida rabiye qadirning uruq-tughqanlirini shundaq qildurghan idi. Kim xitaygha qarshi bolsa, xitay terep shularni ‛öz yéghida özi göshini qorush‚ taktikisi arqiliq qarilaydu, yala yapidu. Sayragül sawutbay xitayning sherqiy türkistandiki yighiwélish lagérlirini pash qilghan deslepki shahit. Shuning üchün biz xitayning sayragül sawutbayni her qandaq shekilde qarilishigha qarshi.”

Tonulghan qazaqistanliq pa'aliyetchilerning biri, zhurnalist janbolat mamay yutubtiki nutqida xitay elchisi jang shyawning sayragül sawutbay mesilisige a'it éytqan pikri heqqide mundaq dégen: “Qandaqla bolmisun, bashelchi diplomat bolushi kérek. U birinchi nöwette özi turuwatqan elning örp-aditini, jem'iyetlik pikrini hörmetlishi, shuning bilen hésablishishi kérek. U bu elning méhmini. U memliket rehbiri emes, peqet wekili.”

Janbolat mamay xitay elchisining qilghan pikrini qattiq eyiblep, qazaqistanda sayragül sawutbayni türmige olturghuzup sotlighan bolsa, amérika qoshma shtatliri uninggha dölet mukapati bergenlikini, buni pütkül qazaqistan üchün chong abruy, hörmet süpitide qobul qilish kéreklikini tekitligen.

Qazaqistandiki Uyghur pa'aliyetchilirining biri sheherbanum seydullayéwa xanim qazaq qizi sayragül sawutbayning “Jesur ayallar xelq'ara mukapati” gha érishkenlikining muhajirettiki, shu jümlidin qazaqistandiki Uyghurlarni qattiq xushal qilghanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Sayragül xitay fashistlirining wetinimizde Uyghur, qazaq we bashqa türkiy milletlerge qarshi élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqining guwahchisi süpitide xitayning bu qirghinchiliqini pütkül dunyagha yetküzdi. Xitay kéyinki waqitlarda héch qandaq lagérlarning mewjut emeslikini sözlitip kéliwatidu. Elwette, biz muhajirettiki Uyghurlar xitayning bu rezil siyasitige héch qachan ishenmeymiz.”

Sheherbanum seydullaéwa ruqiye perhat, méhrigül tursun, gülbahar jélilowa qatarliq köpligen lagér shahitlirinimu xelq'aragha guwahchi süpitide élip chiqishning muhimliqini, bu jehette barliq Uyghur teshkilatlirining birliship heriket qilish lazimliqini otturigha qoydi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.