Сайрагүл: “дуня ойғанмиса, шәрқий түркистандики трагедийә әтрапқа ямрайду”

21-Декабир шветсарийәдә нәшрдин чиқидиған “зофингер” күндилик гезити “шинҗаңдики лагердин қечип чиққан сайрагүл савутбай ‛дуня хитайниң һәқиқий әпти-бәширисини көрүши керәк‚ дәп агаһландурди” намлиқ бир мақалә елан қилди. Мақалидә шиветсийәдә яшайдиған лагер шаһити сайрагүл савутбай зиярәт обйекти қилинған болуп, униң хитайниң җаза лагерлирида өз бешидин көчүргән қисмәтлиригә һәмдә униң дуняға қарита қилған кәскин агаһландурушлириға кәң орун бәргән иди.

Мақалә мундақ башлиниду: “халиғанчә тутқун қилишлар, вәһшийләрчә қийнашлар вә үзлүксиз назарәтләр: хитайниң ғәрбий шималидики шинҗаңда мусулман хәлқләргә қандақ рәһимсизлик билән зулум селиватқанлиқиға у йәрдә һаят кәчүргән сайрагүл савутбай гуваһидур. У қазақ миллитидин болуп, 2018-йили апрелда қечип чиқиштин илгири сабиқ шәрқий түркистанда яшиған, бу тупрақ уйғурлар, қазақлар вә башқа түркий хәлқләрниң вәтини иди”.

Аптор мақалидә сайрагүл савутбайниң җаза лагеридики кәчмишлири баян қилип өткәндин кейин, униңға “сиз шиветсийәдә өзиңизни бихәтәр һес қиламсиз?” дегән соални қойиду. Сайрагүл савутбай болса “шәрқий түркистандин қечип чиққан һечбир адәм өзини бихәтәр һес қилалмайду. Хитай һөкүмити бизни бу йәрдиму назарәт қилиду, бизниң немә ишларни қиливатқанлиқимизни билип туриду. Мән давамлиқ мени сүкүт қилишқа мәҗбурлап һаятимға тәһдит салидиған телефонларни тапшуруп алимән” дәп җаваб бериду.

“шундақ болушиға қаримай, сиз кәчмишлириңизни ашкарилап келиватисиз?” дегән соалға сайрагүл мундақ җаваб бериду: “шаһит болуш сүпитим билән, дуняниң диққитини хитайдики зиянкәшликләргә тартиш мәҗбурийитим бар дәп қараймән. Мениңчә, маңа қаритилған тәһдитләр барғансери көпийиватиду. Әмма бу дуня хитайниң һәқиқий әпти-бәширисини көрүп йетиши керәк, гәрчә кечиккән болсиму. Мән һәқиқәт йолида күрәш қилимән. Шәрқий түркистан мәсилиси ялғуз униң шәхсий мәсилиси әмәс, бу ақивәттә дуня тинчлиқи билән мунасивәтлик мәсилидур. Чүнки, хитайниң дуняни өзиниң дөләт чеграсиға қошувелиш пилани бар. Хитай ‛бир бәлвағ, бир йол‚, йәни ‛йеңи йипәк йоли‚ қурулуши арқилиқ кәлгүси он нәччә йилда өзиниң һоқуқ даирисини кеңәйтиш нийитидә болмақта. Ғәрб әллири буни чоқум билишлири керәк”.

Мақалидә “һәммә йәрни сақчи тәһдити, нарәсидә балиларниң ечинишлиқ йиғиси қаплиған, һечким өзиниң бүгүн кечә тутуп кетилидиғанлиқини, сорақ қилинидиғанлиқини, нәләргидур қамилидиғанлиқини билмәйду. Мән бу күнләрдә ухлаш кийими билән әмәс, нормал иш кийими билән ухлайттим. Даим өзүмгә ‛маңа нөвәт қачан келиду?‚ дегән соални сорайттим” дәп баян қилған лагер шаһити сайрагүл савутбай 23-декабир мәзкур мақалә мунасивити билән зияритимизни қобул қилди. У, өзиниң “пүтүн дуняни хитай тәһдитидин агаһландуруш” үчүн тиришчанлиқ көрсәткәнликини баян қилди. У сөзидә йәнә “шәрқий түркистанға қилинған ярдәм, пүтүн дуняға қилинған ярдәмдур” дегәнләрни тилға алди.

Мақалидә хитай һакимийитиниң 2016-йилидин буян уйғур елидики уйғур вә башқа түркий милләтләрниң дини, мәдәнийити, миллий кимликини йоқитиш үчүн йолға қоюп кәлгән вәһший сиясәтлири әтраплиқ шәрһләнгән болуп, буларниң бир җүмлиси: бир аилидики вә бир мәһәллидики инсанларни бир биригә дүшмән вә җасусқа айландуруш болған.

Сайрагүл савутбай германийәлик язғучи аликсандер кавилиюс билән биргә йезип чиққан “таҗдар гуваһчи” намлиқ китабида бу мәсилә үстидә әтраплиқ тохталған. Мақалидә “сиз китабиңизда ‛мәңгүлүк роһий қирғинчилиқ‚ дегән ибарини қоллинипсиз. Бу қандақ мәнигә игә?” дегән соал қоюлиду. Сайрагүл савутбай буни мундақ изаһлайду: “хитай һакимийити әтрапимиздики һәммә инсан бир биригә мутләқ ишәнмәйдиған бир муһитни бәрпа қилип чиқти. Җасуслар һәммила йәрдә бар, барлиқ паалийәтләр из қоғлап назарәт қилиниду, бир аилидики кишиләр арисидики ишәнчиму йоқалди, инсанлар һечкимгә ишәнмәс болуп қалди. Хитай һакимийити һәтта бир туғқан қериндашларниму бир биригә ишпийонлуқ қилишқа салди”.

Мақалидә сайрагүл савутбайниң тили арқилиқ җаза лагерлиридики җинсий зораванлиқларға кәң орун берилгән болуп, шивейитсарийә уйғур җәмийитиниң рәиси андели мәмәткәримниң билдүрүшичә, бу мақалидин йәр алған ечинишлиқ вәқәләр шивейитсарийә хәлқиниң ғәзәплирини қозғиши мумкин икән.