Sayragül: “Dunya oyghanmisa, sherqiy türkistandiki tragédiye etrapqa yamraydu”
2022.12.27
21-Dékabir shwétsariyede neshrdin chiqidighan “Zofin'gér” kündilik géziti “Shinjangdiki lagérdin qéchip chiqqan sayragül sawutbay ‛dunya xitayning heqiqiy epti-beshirisini körüshi kérek‚ dep agahlandurdi” namliq bir maqale élan qildi. Maqalide shiwétsiyede yashaydighan lagér shahiti sayragül sawutbay ziyaret obyékti qilin'ghan bolup, uning xitayning jaza lagérlirida öz béshidin köchürgen qismetlirige hemde uning dunyagha qarita qilghan keskin agahlandurushlirigha keng orun bergen idi.
Maqale mundaq bashlinidu: “Xalighanche tutqun qilishlar, wehshiylerche qiynashlar we üzlüksiz nazaretler: xitayning gherbiy shimalidiki shinjangda musulman xelqlerge qandaq rehimsizlik bilen zulum séliwatqanliqigha u yerde hayat kechürgen sayragül sawutbay guwahidur. U qazaq millitidin bolup, 2018-yili aprélda qéchip chiqishtin ilgiri sabiq sherqiy türkistanda yashighan, bu tupraq Uyghurlar, qazaqlar we bashqa türkiy xelqlerning wetini idi”.
Aptor maqalide sayragül sawutbayning jaza lagéridiki kechmishliri bayan qilip ötkendin kéyin, uninggha “Siz shiwétsiyede özingizni bixeter hés qilamsiz?” dégen so'alni qoyidu. Sayragül sawutbay bolsa “Sherqiy türkistandin qéchip chiqqan héchbir adem özini bixeter hés qilalmaydu. Xitay hökümiti bizni bu yerdimu nazaret qilidu, bizning néme ishlarni qiliwatqanliqimizni bilip turidu. Men dawamliq méni süküt qilishqa mejburlap hayatimgha tehdit salidighan téléfonlarni tapshurup alimen” dep jawab béridu.
“Shundaq bolushigha qarimay, siz kechmishliringizni ashkarilap kéliwatisiz?” dégen so'algha sayragül mundaq jawab béridu: “Shahit bolush süpitim bilen, dunyaning diqqitini xitaydiki ziyankeshliklerge tartish mejburiyitim bar dep qaraymen. Méningche, manga qaritilghan tehditler barghanséri köpiyiwatidu. Emma bu dunya xitayning heqiqiy epti-beshirisini körüp yétishi kérek, gerche kéchikken bolsimu. Men heqiqet yolida küresh qilimen. Sherqiy türkistan mesilisi yalghuz uning shexsiy mesilisi emes, bu aqiwette dunya tinchliqi bilen munasiwetlik mesilidur. Chünki, xitayning dunyani özining dölet chégrasigha qoshuwélish pilani bar. Xitay ‛bir belwagh, bir yol‚, yeni ‛yéngi yipek yoli‚ qurulushi arqiliq kelgüsi on nechche yilda özining hoquq da'irisini kéngeytish niyitide bolmaqta. Gherb elliri buni choqum bilishliri kérek”.
Maqalide “Hemme yerni saqchi tehditi, nareside balilarning échinishliq yighisi qaplighan, héchkim özining bügün kéche tutup kétilidighanliqini, soraq qilinidighanliqini, nelergidur qamilidighanliqini bilmeydu. Men bu künlerde uxlash kiyimi bilen emes, normal ish kiyimi bilen uxlayttim. Da'im özümge ‛manga nöwet qachan kélidu?‚ dégen so'alni sorayttim” dep bayan qilghan lagér shahiti sayragül sawutbay 23-dékabir mezkur maqale munasiwiti bilen ziyaritimizni qobul qildi. U, özining “Pütün dunyani xitay tehditidin agahlandurush” üchün tirishchanliq körsetkenlikini bayan qildi. U sözide yene “Sherqiy türkistan'gha qilin'ghan yardem, pütün dunyagha qilin'ghan yardemdur” dégenlerni tilgha aldi.
Maqalide xitay hakimiyitining 2016-yilidin buyan Uyghur élidiki Uyghur we bashqa türkiy milletlerning dini, medeniyiti, milliy kimlikini yoqitish üchün yolgha qoyup kelgen wehshiy siyasetliri etrapliq sherhlen'gen bolup, bularning bir jümlisi: bir a'ilidiki we bir mehellidiki insanlarni bir birige düshmen we jasusqa aylandurush bolghan.
Sayragül sawutbay gérmaniyelik yazghuchi aliksandér kawiliyus bilen birge yézip chiqqan “Tajdar guwahchi” namliq kitabida bu mesile üstide etrapliq toxtalghan. Maqalide “Siz kitabingizda ‛menggülük rohiy qirghinchiliq‚ dégen ibarini qollinipsiz. Bu qandaq menige ige?” dégen so'al qoyulidu. Sayragül sawutbay buni mundaq izahlaydu: “Xitay hakimiyiti etrapimizdiki hemme insan bir birige mutleq ishenmeydighan bir muhitni berpa qilip chiqti. Jasuslar hemmila yerde bar, barliq pa'aliyetler iz qoghlap nazaret qilinidu, bir a'ilidiki kishiler arisidiki ishenchimu yoqaldi, insanlar héchkimge ishenmes bolup qaldi. Xitay hakimiyiti hetta bir tughqan qérindashlarnimu bir birige ishpiyonluq qilishqa saldi”.
Maqalide sayragül sawutbayning tili arqiliq jaza lagérliridiki jinsiy zorawanliqlargha keng orun bérilgen bolup, shiwéyitsariye Uyghur jem'iyitining re'isi andéli memetkerimning bildürüshiche, bu maqalidin yer alghan échinishliq weqeler shiwéyitsariye xelqining ghezeplirini qozghishi mumkin iken.