REUTERS
Қазақистан пайтәхти нурсултандики бир сот мәһкимиси өткән һәптә «атаюрт пидаийлири» ниң рәһбири серикҗан билашоғлиниң сотини кечиктүрүп, униң мирзақамиқини 10-июлға қәдәр узартқан. Сот мәһкимиси мирзақамақни узартишта тәптиш органлириниң униң «җинайити» гә алақидар дәлилләрни йетәрлик топлап болалмиғанлиқи, шуниңдәк 9-июн күни өткүзүлгән қазақистан президентлиқ сайлимини сәвәб қилип көрсәткән. Бу қазақистан сот мәһкимисиниң билашоғлини мираза қамақта тутуп турушни 2-қетим узартиши иди.
Бу йил 3-айда алмутада қолға елинип, нурсултан шәһиригә елип кетилгән билашоғли уйғур аптоном районида йиғивелиш лагерлириға қамалған қазақ тутқунлириниң қазақистандики аилә әзалирини гуваһлиқ бериш паалийәтлиригә тәшкилләп, хәлқара таратқуларда зор ғулғула қозғиған. Қазақистан тәптиш даирилири уни қолға алғанда униңға «миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш», «қанунсиз тәшкилат қуруш җинайити» артқаниди. Лекин билашоғлиниң адвокати айман өмәрованиң мухбиримизға билдүрүшичә, нөвәттә қазақистан тәптиш даирилири бурун униңға артқан «җинайәтләр» ни бикар қилип, уни «җиһадқа қутратқулуқ қилиш» билән әйибләшкә интилмәктикән.
Айман өмәрова 11-июн күни зияритимизни қобул қилғанда мундақ деди: «билашоғли етник өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш билән әйибләнгәниди. Лекин тәптиш әмәлдари униңға артилған бурунқи әйибләшниң өзгиридиғанлиқини ейтипту. Билашоғлиниң маңқа билдүрүшичә, у йеңи әйибләшниң тәпсилатлиридин хәвири йоқ икән. Бу делоға мәсул тәптиш әмәлдари униңға буниң тәпсилатлирини чүшәндүрмәпту. Шуңа, у мениң униңға артилған йеңи әйибнаминиң қануни һөҗҗәтлирини илтимас қилишимни һавалә қилди. Мән җүмә күни йәни 14-июн күни билашоғли билән көрүшимән. Шундақла тәптиш әмәлдари билән учришип, униңға артилған йеңи әйибләшниң тәпсилатлирини игиләймән».
Айман өмәрованиң билдүрүшичә, тәптиш әмәлдари билашоғлиға йеңи әйибнамә һазирлашта униң бу йил 2-айда алмута шәһиридики бир ресторанда қазақистандики қазақ, уйғур, қирғиз вә башқа етник аммиви тәшкилатларниң мәсуллирини йиғинға чақирип, уларға қилған сөзини дәлил қилип көрсәткән. Тәптиш әмәлдари билашоғлиниң шу қетимқи сөзидә башқиларни хитайға қарши «җиһат» қа чақирғанлиқини илгири сүргән. Лекин, айман өмәрова билашоғлиниң кишиләрни «җиһат» қа чақирғанлиқини рәт қилди. Униң қәйт қилишичә, билашоғли йиғинда хәлқара ахбарат вә иҗтимаий таратқуларни толуқ қоллинип, хитайниң кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә қарши «ахбарат җиһати» елип беришни тәкитлигән икән.
Айман өмәрова билашоғлиниң бу йәрдә учур васитилирини толуқ сәпәрвәр қилишни көздә тутқанлиқини билдүрүп: «униң бу йәрдә җиһат дегини учурни көздә тутқан. У һәргиз қораллиқ җиһатни көздә тутқан әмәс. У бу пәқәт учур күриши елип беришни тәкитлигән. Униң сөзиниң башқа яққа бурмилиниши бәк ғәлитә. У бу йәрдә ахбарат җиһати дейиш арқилиқ учур технологийәсидин пайдилинишни илгири сүргән. Шуңа, мән нурсултанға берип, улар билән дәрһал көрүшүшүм керәк. У бурун худди сиз ейтип өткәндәк етник өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш билән әйибләнгәнлики сәвәблик түрмидин мирза қамаққа йөткәлгән.»
Блашоғлиниң 7-июн күни ечилған соти дәл қазақистан президент сайлиминиң һарписиға тоғра кәлгән. Бу, қазақистанниң нурсултан назарбайеф намзат болмиған тунҗи президент сайлими болуп, қасим җүмәрт тоқайеф мутләқ көп санлиқ аваз билән президентлиққа сайланғаниди. Қазақистандики уйғур сиясий анализчи қәһриман ғоҗамбәрдиниң 11-июн күни мухбиримизға билдүрүшичә, билашоғлиға мирза қамақниң узартилиши вәзийәтниң мурәккәплишиватқанлиқини көрситидикән. Қәһриман ғоҗамбәрди: «миң әпсус, қазақистан хитай билән болған иқтисади мәнпәәтини 1-орунға қоюп, өзиниң пуқралириниң инсан һәқлирини һимайә қилмиди. Әмма ‹атаюрт'ниң бәргән тизимлик вә пакитлар асасида хитай билән һәр хил сөһбәтләрни өткүзүш җәрянида 2 миңдәк қазақни бошатти. Әмди мәйли атаюрт болсун, мәйли уйғурлар болсун уларниң хитайниң дәһшәтлик миллий сияситигә қарши һәрикәтләрни чәкләш күчийиду. Буни биз сайлам җәрянида көрдуқ. Серикҗан билашоғлиға мана 2-қетим мирза қамақни узартиватиду. Шуниңға қариғанда мәсилә хели мурәккәплишиватиду»
Қәһриман ғоҗамбәрдиниң қаришичә, қазақистанниң хитайға қаратқан сиясити йеқин арида өзгәрмәйдикән. У, президент тоқайефниң хитайға қаратқан сияситини йәнә 2-3 йил көзитидиғанлиқи, униң қазақистан мәнпәәтигә бәргән пайда-зийиниға қарап, өзгәртиш яки өзгәртмәсликни қарар қилидиғанлиқини билдүрди.
Айман өмәрованиң илгири сүрүшичә, өткән һәптидики сотта у мирзақамақниң бикар қилинип, билашоғлиниң капаләткә қоюп берилишини, һечболмиса униң алмутаға йөткилип, аилисидә мирзақамаққа елишини тәләп қилған болсиму, әмма сот униң тәлипини рәт қилип, тәптиш әмәлдариниң мирзақамақни узартиш һәққидики тәлипини қобул қилған. Айман өмәрова мундақ деди: «сотта тәптиш әмәлдари тәкшүрүш вақти вә мирзақамақниң узартилишини тәләп қилди. Лекин тәптиш әмәлдариниң тәлипини рәт қилинишини тәләп қилдим. Шуниң йәнә билашоғлиниң қоюп берилиши керәкликини, униң һечболмиса аилисидә мирзақамаққа елинишини тәвсийә қилдим. Чүнки сотчи уни қоюп бәрмигән тәқдирдиму, нурсултандин алмутаға йөткилип, аилиси билән биргә турушиға рухсәт қилалайтти. Чүнки, билашоғлиниң аяли билән униң икки балиси алмутада туратти.».
Айман өмәрованиң қаришичә, нөвәттә қазақистан тәптиш даирилири серикҗан билашоғлини қоюп бәрмәсликниң баһанисини издимәктикән. У, буниң арқисида хитайниң қоли барлиқини, хитай һөкүмитиниң қазақистанға бесим ишлитиватқанлиқиға ишинидиғанлиқини билдүрди. Серикиҗан билашоғлиниң «атаюрт пидаийлар» кишилик һоқуқ тәшкилатини қуруп, уйғур аптоном районидики лагерларға қамалған қазақ тутқунларниң аилә әзалирини гуваһлиқ беришкә тәшкиллиши қазақистан даирилирини оңайсиз әһвалға чүшүрүп қойған. У бу йил 3-айда қолға елинишниң сәл алдида алмутадики бир сот мәһкимисидә «қанунсиз тәшкилатқа рәһбәрлик қилиш» билән әйиблинип, 670 доллар җәриманә төлигәниди.
