Уйғур мәҗбурий әмгики билән әйиблиниватқан шейн ширкити образ йеңилаш тәшвиқатини күчәйтмәктә

Хитайниң тез мода маркиси шеин (Shein) ниң париж дукини, 2023-йили 4-май, париж

Хитайниң әрзан баһалиқ мода кийим-кечәк парчә сетиш ширкити болған шейн (Shein) гуруһи уйғур мәҗбурий әмгики билән четишлиқ дәп әйиблиниватқан бир ширкәт.

Шейн маркиси билән дуняниң һәрқайси җайлирида, болупму оттура шәрқ дөләтлиридә кәң сетиливатқан мода кийим-кечәкләрниң хәлқарада “шинҗаң пахтиси” дәп тонулидиған пахтада ишләпчиқирилғанлиқи, бу пахтиларниң болса уйғурларниң мәҗбурий әмгики асасида терилидиғанлиқини “блумберг гезити” тәкшүрүп ениқлиған иди. Униң үстигә шейн гуруһи өзиниң интайин тез сүрәтлик ишләпчиқириши түпәйлидин муһитқа селиватқан зиянлири түпәйлидин сиҗил ишләпчиқиришни тәшәббус қилидиған муһит тәшкилатлириниң тәнқидлишигә учримақта. Мушундақ бир мәзгилдә шейн ширкити өзиниң екологийә системисини күчләндүрүш пирограммисиға мәбләғ салидиғанлиқини җакарлиған.

 “тәминләш журнили” (“Sourcing”) ниң хәвиригә қариғанда, шейнниң иҗраийә рәиси доналд таң ширкәтниң кәлгүси бәш йил ичидә 70 милйон доллар мәбләғ селип, 3-ишләпчиқарғучи ширкәтләр, җүмлидин тәминлигүчиләр вә ишчиларниң екологийә системисини күчләндүридиғанлиқини, буниң муһит асрашқа пайдилиқ икәнликини оттуриға қойған.

Һалбуки, мутәхәссисләр шейнниң “тәминләш зәнҗирлири вә ишчилирини күчләндүрүш” дегән сөзиниң мәнисизликини билдүрүшмәктә. Кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилатиниң хитай ишлири тәтқиқатчиси ваң ячю(王亚秋)  Радийомизға қилған сөзидә шейнниң “ишчиларни күчләндүрүш” дегән сөзи чүшиниксиз, дәйду. У елхетидә мундақ дегән:

 “иҗраийә рәиси таңниң шейн ширкитигә қарашлиқ тәминлигүчиләр вә ишчиларни ‛күчләндүрмәкчи‚ болушиниң немилики ениқ әмәс. Шейнниң һәқиқий һәл қилишқа тегишлик мәсилиси болса, униң һазир дунядики әң еғир кишилик һоқуқ киризисиға четишлиқ болушидур.”

“тәминләш журнили” ниң дейишичә, доналд таң өзиниң екологийә системисини күчләндүрүш пилани һәққидә тохталғанда “әгәр исрапчилиқ болмиса риқабәтләшкили, теҗилип қалған енергийәни херидарларға йәткүзүш арқилиқ тәрәққий қилғили болиду... Буниң билән херидарлар ғәлибә қилиду, артуқчә ишләпчиқиришни тохтатқили болиду. Нәтиҗидә йәршари ғәлибә қилиду” дегәндәк сөзләрни қилған болуп, униң бу сөзлири бу саһәдики мутәхәссисләрни ишәндүрәлмигән. Коломбийә университети мода сиясити пирофессори, пирофессор елизабет л.Клейн “тәминләш” журнилиға қилған сөзидә “шейинниң екологийәлик системиға аит пирограммисиниң образ йеңилаш тәшвиқати икәнликини, униң сиҗил ишләпчиқиришни гәвдиләндүрмәйдиғанлиқини” дегән. У буни “йешил тәшвиқат” йәни карханиларниң өзини муһитни қоғдаш хизмәтлиригә әһмийәт бериватқандәк, мәһсулатлирини екологийәлик системини бузмай туруп ишләпчиқарғандәк көрситиш тәшвиқати, дәп баһалиған.

Кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилатидин ваң ячю(王亚秋) болса шейинниң нийити дурус болса униң алди билән уйғур елидики һәрқандақ тәминләш зәнҗиридин мунасивитини үзүши лазимлиқини ейтти. У бу һәқтә мундақ дегән:

 “әгәр шейин тәминләш зәнҗирлиридики ишчиларни ‛күчләндүримән‚ дәйдикән, у һалда у өз мәһсулатлирида шинҗаңдин кәлгән һәрқандақ материялни ишлитишни дәрһал тохтитиши керәк. Бу интайин аддий” .

 “яху” хәвәрләр ториниң дейишичә, 2022-йили қиммити 100 милярд доллар болған шейин ширкитиниң кийим-кечәк ишләпчиқириш әндизиси вә истемалчиларниң еһтияҗи түпәйлидин күнигә он миң йеңи мәһсулат ишләпчиқарғанлиқи тәхмин қилинмақтикән. Б д т ниң сиҗил модачилиқ һәққидики доклатиға қариғанда “мода санаити йәр шаридики иккинчи чоң су истемалчиси һәмдә икки пирсәнттин сәккиз пирсәнткичә болған карбон булғинишиниң җавабкари” икән. Шуңа бу нуқтидин қариғанда күнигә 10 миң йеңи мәһсулат ишләпчиқиридиған шейинниң екологийә системисини күчләндүрүшни илгири сүрүши техиму мумкин әмәскән.

Уйғур һәрикити тәшкилати рошән аббас ханимниң дейишичә, хитай һөкүмити нөвәттә америка қатарлиқ ғәрб демократик әллириниң килимат мәсилисини түзәш тиришчанлиқиға аваз қошмайватқан бир шараитта, шейн ширкитиниң муһитни нәзәрдә тутуп тиҗарәт қилиши анчә мумкин әмәскән.

Шейин дәриҗидин ташқири мода кийим-кечәк ширкити болуп, у асаслиқ әрзан баһалиқ вә тез кийим-кечәк ишләпчиқиришқа тайинидикән. Линколин университетиниң мода саһәлири бойичә оқутқучиси викторийә белландни BBC радийосиға қилған сөзидә “яхши хизмәт шараитида ясалған кийимләрни бундақ әрзан баһада сетивелиш мумкин әмәс” дәп көрсәткән.

Бу йил 5-айда, америка дөләт мәҗлиси әзалиридин җеннефир векстон (Jennifer Wexton) , җон рос (John Rose) қатарлиқ 20 нәччә киши бирликтә имза қоюп, америка “аксийә вә сода комитети” (SEC) дин “шейн гуруһи америка тәвәсидики мәһсулатлириниң уйғур мәҗбурий әмгикигә бағлинишлиқ әмәсликини испатлисун” дегән иди. Мәлум болушичә, уйғур мәҗбурий әмгикини тәкшүрүш һәққидики бесимниң артишиға әгишип шейн ширкити америкадики лобичилиқ хизмәтлиригә салидиған сәрмайисини көпәйткән. Бундин башқа йәнә, шейн вә темуға охшаш мәҗбурий әмгәккә четилған ширкәтләр мәһсулатлириниң америка базириға почта посулкилиридики 800 доллардин төвән малларни тәкшүрмәслик қаидисидин пайдилинип кириватқанлиқидәк йочуқларни етип ташлайдиған қанунму тонуштурулған иди.

 Блумберг ториниң хәвиридин мәлум болушичә, америка һөкүмәт архипидин шейн шеркитиниң бу йил 1-апрелдин 30-июнғичә болған арилиқта лобичилиқ паалийәтлиригә 600 миң доллар хәҗлигәнлики ашкариланған. Бу униң бу йилниң биринчи пәслидә вашингтондики икки даңлиқ лобичилиқ қурулушиға төлигән 230 миң долларни өз ичигә алмайдикән.

 “блумберг тори” ниң дейишичә, шейн шеркитиниң апрелдин июнғичә болған мәзгилдики лобичилиқ чиқимниң ешиши бу ширкәтниң вашингтонда узунға созулған җәңгә тәйярлиқ қиливатқанлиқини көрситип беридикән. Чүнки шейн гуруһи америкадики IPO пай базириға кириш үчүн һәм вашингтондики һәм җамаәт алдидики мәҗбурий әмгәк мәсилиси вә муһит мәсилиси сәвәблик бузулған образини оңшиши керәккән.

Америкадики әркинлик сарийиниң тәтқиқатчиси сараһ кук (Sarah Cook) бүгүн радийомизға қилған сөзидә американиң җаза тәдбирлиригә учриған вә тәнқидлиниватқан, болупму уйғур мәҗбурий әмгики билән четишлиқ дәп әйиблиниватқан хитай ширкәтлириниң мушуниңдәк лобичилиқ һәрикәтлириниң һазир омумйүзлүк көпийиватқанлиқини тилға алди. У мундақ деди:

 “мән буниңдин һәйран қалмидим. Демәк шейн ширкитиму һазир худди илгири хуавей қатарлиқ ширкәтләр ойниған оюнни ойнашқа башлапту. Қисқиси шейн бундақ тәнқидләрдин диққәтни бураш үчүн пул хәҗләш йолини таллиған” .

Сараһ кук ханим йәнә буниң әпсуслинарлиқ икәнликини тәкитләп “әслидә ширкәтләр сәрмайисини мустәқил тәкшүрүшкә вә иҗабий өзгиришләр пәйда қилидиған ишларға салған болса, у һалда улар әсли көзләнгән образ йеңилаш мәқситини ишқа ашуралиған болатти. Бирақ униң мәсилини оңшаш орниға диққәт бурашқа мәбләғ селиши толиму әпсуслинарлиқ” деди.