Uyghur mejburiy emgiki bilen eyibliniwatqan shéyn shirkiti obraz yéngilash teshwiqatini kücheytmekte

Xitayning téz moda markisi shé'in (Shein) ning parizh dukini, 2023-yili 4-may, parizh

Xitayning erzan bahaliq moda kiyim-kéchek parche sétish shirkiti bolghan shéyn (Shein) guruhi Uyghur mejburiy emgiki bilen chétishliq dep eyibliniwatqan bir shirket.

Shéyn markisi bilen dunyaning herqaysi jaylirida, bolupmu ottura sherq döletliride keng sétiliwatqan moda kiyim-kécheklerning xelq'arada “Shinjang paxtisi” dep tonulidighan paxtada ishlepchiqirilghanliqi, bu paxtilarning bolsa Uyghurlarning mejburiy emgiki asasida térilidighanliqini “Blumbérg géziti” tekshürüp éniqlighan idi. Uning üstige shéyn guruhi özining intayin téz sür'etlik ishlepchiqirishi tüpeylidin muhitqa séliwatqan ziyanliri tüpeylidin sijil ishlepchiqirishni teshebbus qilidighan muhit teshkilatlirining tenqidlishige uchrimaqta. Mushundaq bir mezgilde shéyn shirkiti özining ékologiye sistémisini küchlendürüsh pirogrammisigha meblegh salidighanliqini jakarlighan.

 “Teminlesh zhurnili” (“Sourcing”) ning xewirige qarighanda, shéynning ijra'iye re'isi donald tang shirketning kelgüsi besh yil ichide 70 milyon dollar meblegh sélip, 3-ishlepchiqarghuchi shirketler, jümlidin teminligüchiler we ishchilarning ékologiye sistémisini küchlendüridighanliqini, buning muhit asrashqa paydiliq ikenlikini otturigha qoyghan.

Halbuki, mutexessisler shéynning “Teminlesh zenjirliri we ishchilirini küchlendürüsh” dégen sözining menisizlikini bildürüshmekte. Kishilik hoquqni közitish teshkilatining xitay ishliri tetqiqatchisi wang yachyu(王亚秋)  Radiyomizgha qilghan sözide shéynning “Ishchilarni küchlendürüsh” dégen sözi chüshiniksiz, deydu. U élxétide mundaq dégen:

 “Ijra'iye re'isi tangning shéyn shirkitige qarashliq teminligüchiler we ishchilarni ‛küchlendürmekchi‚ bolushining némiliki éniq emes. Shéynning heqiqiy hel qilishqa tégishlik mesilisi bolsa, uning hazir dunyadiki eng éghir kishilik hoquq kirizisigha chétishliq bolushidur.”

“Teminlesh zhurnili” ning déyishiche, donald tang özining ékologiye sistémisini küchlendürüsh pilani heqqide toxtalghanda “Eger israpchiliq bolmisa riqabetleshkili, téjilip qalghan énérgiyeni xéridarlargha yetküzüsh arqiliq tereqqiy qilghili bolidu... Buning bilen xéridarlar ghelibe qilidu, artuqche ishlepchiqirishni toxtatqili bolidu. Netijide yershari ghelibe qilidu” dégendek sözlerni qilghan bolup, uning bu sözliri bu sahediki mutexessislerni ishendürelmigen. Kolombiye uniwérsitéti moda siyasiti piroféssori, piroféssor élizabét l.Kléyn “Teminlesh” zhurniligha qilghan sözide “Shéyinning ékologiyelik sistémigha a'it pirogrammisining obraz yéngilash teshwiqati ikenlikini, uning sijil ishlepchiqirishni gewdilendürmeydighanliqini” dégen. U buni “Yéshil teshwiqat” yeni karxanilarning özini muhitni qoghdash xizmetlirige ehmiyet bériwatqandek, mehsulatlirini ékologiyelik sistémini buzmay turup ishlepchiqarghandek körsitish teshwiqati, dep bahalighan.

Kishilik hoquqni közitish teshkilatidin wang yachyu(王亚秋) bolsa shéyinning niyiti durus bolsa uning aldi bilen Uyghur élidiki herqandaq teminlesh zenjiridin munasiwitini üzüshi lazimliqini éytti. U bu heqte mundaq dégen:

 “Eger shéyin teminlesh zenjirliridiki ishchilarni ‛küchlendürimen‚ deydiken, u halda u öz mehsulatlirida shinjangdin kelgen herqandaq matériyalni ishlitishni derhal toxtitishi kérek. Bu intayin addiy” .

 “Yaxu” xewerler torining déyishiche, 2022-yili qimmiti 100 milyard dollar bolghan shéyin shirkitining kiyim-kéchek ishlepchiqirish endizisi we istémalchilarning éhtiyaji tüpeylidin künige on ming yéngi mehsulat ishlepchiqarghanliqi texmin qilinmaqtiken. B d t ning sijil modachiliq heqqidiki doklatigha qarighanda “Moda sana'iti yer sharidiki ikkinchi chong su istémalchisi hemde ikki pirsenttin sekkiz pirsentkiche bolghan karbon bulghinishining jawabkari” iken. Shunga bu nuqtidin qarighanda künige 10 ming yéngi mehsulat ishlepchiqiridighan shéyinning ékologiye sistémisini küchlendürüshni ilgiri sürüshi téximu mumkin emesken.

Uyghur herikiti teshkilati roshen abbas xanimning déyishiche, xitay hökümiti nöwette amérika qatarliq gherb démokratik ellirining kilimat mesilisini tüzesh tirishchanliqigha awaz qoshmaywatqan bir shara'itta, shéyn shirkitining muhitni nezerde tutup tijaret qilishi anche mumkin emesken.

Shéyin derijidin tashqiri moda kiyim-kéchek shirkiti bolup, u asasliq erzan bahaliq we téz kiyim-kéchek ishlepchiqirishqa tayinidiken. Linkolin uniwérsitétining moda saheliri boyiche oqutquchisi wiktoriye béllandni BBC radiyosigha qilghan sözide “Yaxshi xizmet shara'itida yasalghan kiyimlerni bundaq erzan bahada sétiwélish mumkin emes” dep körsetken.

Bu yil 5-ayda, amérika dölet mejlisi ezaliridin jénnéfir wékston (Jennifer Wexton) , jon ros (John Rose) qatarliq 20 nechche kishi birlikte imza qoyup, amérika “Aksiye we soda komitéti” (SEC) din “Shéyn guruhi amérika tewesidiki mehsulatlirining Uyghur mejburiy emgikige baghlinishliq emeslikini ispatlisun” dégen idi. Melum bolushiche, Uyghur mejburiy emgikini tekshürüsh heqqidiki bésimning artishigha egiship shéyn shirkiti amérikadiki lobichiliq xizmetlirige salidighan sermayisini köpeytken. Bundin bashqa yene, shéyn we témugha oxshash mejburiy emgekke chétilghan shirketler mehsulatlirining amérika bazirigha pochta posulkiliridiki 800 dollardin töwen mallarni tekshürmeslik qa'idisidin paydilinip kiriwatqanliqidek yochuqlarni étip tashlaydighan qanunmu tonushturulghan idi.

 Blumbérg torining xewiridin melum bolushiche, amérika hökümet arxipidin shéyn shérkitining bu yil 1-apréldin 30-iyun'ghiche bolghan ariliqta lobichiliq pa'aliyetlirige 600 ming dollar xejligenliki ashkarilan'ghan. Bu uning bu yilning birinchi peslide washin'gtondiki ikki dangliq lobichiliq qurulushigha töligen 230 ming dollarni öz ichige almaydiken.

 “Blumbérg tori” ning déyishiche, shéyn shérkitining apréldin iyun'ghiche bolghan mezgildiki lobichiliq chiqimning éshishi bu shirketning washin'gtonda uzun'gha sozulghan jengge teyyarliq qiliwatqanliqini körsitip béridiken. Chünki shéyn guruhi amérikadiki IPO pay bazirigha kirish üchün hem washin'gtondiki hem jama'et aldidiki mejburiy emgek mesilisi we muhit mesilisi seweblik buzulghan obrazini ongshishi kérekken.

Amérikadiki erkinlik sariyining tetqiqatchisi sarah kuk (Sarah Cook) bügün radiyomizgha qilghan sözide amérikaning jaza tedbirlirige uchrighan we tenqidliniwatqan, bolupmu Uyghur mejburiy emgiki bilen chétishliq dep eyibliniwatqan xitay shirketlirining mushuningdek lobichiliq heriketlirining hazir omumyüzlük köpiyiwatqanliqini tilgha aldi. U mundaq dédi:

 “Men buningdin heyran qalmidim. Démek shéyn shirkitimu hazir xuddi ilgiri xu'awéy qatarliq shirketler oynighan oyunni oynashqa bashlaptu. Qisqisi shéyn bundaq tenqidlerdin diqqetni burash üchün pul xejlesh yolini tallighan” .

Sarah kuk xanim yene buning epsuslinarliq ikenlikini tekitlep “Eslide shirketler sermayisini musteqil tekshürüshke we ijabiy özgirishler peyda qilidighan ishlargha salghan bolsa, u halda ular esli közlen'gen obraz yéngilash meqsitini ishqa ashuralighan bolatti. Biraq uning mesilini ongshash ornigha diqqet burashqa meblegh sélishi tolimu epsuslinarliq” dédi.