Хитай дөләт рәиси ши җинпиңниң бүгүнки сиясәтлириниң арқа көрүнүши һәққидә мулаһизиләр

Хитай рәиси ши җинпиң дуня интернет йиғинида сөзләватқан көрүнүш. 2015-Йили 16-декабир, вухән.

Вал-ситрит жорнили: “америка қандақ қилип ши җинпиңни хата мөлчәрлиди-арзу қилинған глобалист вә оттуриға чиққан дектатор”

Америка вә явропада хитай тәһдити дәйдиған тонушниң зорийишиға әгишип, кеңәймичилик сияситини қопаллиқ билән иҗра қиливатқан, у йәрдики 2 милйон әтрапида уйғурни җаза лагерлириға қамиған вә хоңкоңда зораванлиқ сиясити йүргүзүватқан ши җинпиңниң арқа көрүнүши һәққидики мулаһизиләрму күчәймәктә.

Йеқинда “вал-ситрит жорнили” да елан қилинған “америка қандақ қилип ши җинпиңни хата мөлчәрлиди-арзу қилинған глобалист вә оттуриға чиққан дектатор” мавзулуқ мақалидә дәл американиң ши җинпиңни хата пәрәз қилиши вә шундақла униң бүгүнкидәк бир һакиммутләқ, мустәбит рәһбәр болуп чиқишиниң сәвәблири мулаһизә қилинған.

Мақалидә көрситилишичә, америка ши җинпиң 2012-йили һоқуқни елиштин бурун бу кишиниң қандақ бир лидир болидиғанлиқини мөлчәрләп беқиш үчүн уни бир қанчә қетим “йоқлап” баққан. Хитайдики вә америкадики бир қанчә қетимлиқ учришишлар нәтиҗисидә америка уни биз билән яхши мунасивәт қурушни вә дуня тәртипигә маслишишни халайдиған бири болуши мумкин, дәп хуласә чиқарған. Бәзиләр һәтта ши җинпиңниң хитайда кәң көләмлик иқтисадий ислаһатларни қилишини үмид қилишқан.

Бирақ аптор мақалисидә бу йәкүнләрни “соғуқ мунасивәтләр урушидин кейинки дәврдики әң чоң истратегийилик хата пәрәзләрниң бири” дәп баһалиған. Апторниң баян қилишичә, ши җинпиң пәрәз қилинғанниң дәл әксичә һәрикәтләрдә болған. Аптор мундақ дегән:

“кейинки сәккиз йилда ши җинпиң хитайниң кәлгүсигә қарита кәң даирилик вә ашқун милләтчилик роһи билән хитайниң кәлгүсини бәлгиләшни қарар қилди. У өзиниң контрол қилиш истикини вә сиясий иқтидарини намаян қилди. У өзини мав зедуңға селиштуруп тәнқидчиләрни вә йошурун рәқиблирини тармар қилди, компартийини җанландурди, һәтта дөләт рәисиниң вәзипә өтәш муддитини бикар қилди. У халиса өмүр бойи һөкүмранлиқ қилиш һоқуқиға игә болди. У дөләтниң йеңилиниши үчүн ‛хитай арзуси‚ ни вәдә қилип, хитай армийисини хитайниң земин дәталашлирини иҗра қилишқа сәпәрвәр қилди, хитайдики бир милйонға йеқин мусулманни җаза лагерлириға солап, хоңкоңдики сиясий әркинликни чәклиди. Һазир таҗисиман вирус хитайда тезгинләнгән болсиму, америкида кәң тарқалғанлиқтин, у өзиниң услубини йәни пән-техника билән қудрәтләндүрүлгән маркисизмни әркин базар демократийәсиниң әвзәл таллиши сүпитидә йәр шари характерлик мәсилиләрниң ‛хитайчә һәл қилиш чариси‚ сүпитидә тәшвиқ қилмақта.”

Ундақта ши җинпиңниң бундақ бир рәһбәр болуп чиқишидики сәвәб немә?

Мақалә аптори җеримий пейҗниң қаришичә, бу ши җинпиңниң балилиқ вә яшлиқ чағлирида баштин кәчүргәнлири билән зич бағлинишлиқ. Йәни ши җинпиңниң дадисиниң юқири дәриҗилик партийә рәһбәрликидин қалдурулуши, униң йезиларда өткән өсмүрлүк дәври, армийәгә кириши вә партийә сәрхиллиридики милләтчи вә “йеңи сол” еқими билән учришишлирини өз ичигә алиду.

Ши җинпиңни йеқиндин билидиған кишиләрниң “вал-ситрит журнили” гезитиға ейтип беришичә, униң дадиси ши җуңшүн 1962-йили партийә рәһбәрликидин қоғлап чиқирилғандин кейин хитайниң оттура қисмиға паланған вә шу йәрдә бир трактор завутида ишлигән вә бу аилә 13 йил җапалиқ һаятни баштин кәчүргән. Ши җоңшүн һәққидә китаб йезиватқан америка университетиниң профессори җосеф торигянниң “вал-ситрит журнили” гезитигә ши җинпиңниң дадиси ши җуңшүнни йәнә “пәвқуладдә интизамчан вә рәһимсиз дада” дәп тәсвирлигән. 1966-Йили “мәдәнийәт инқилаби” қозғалғандин кейин бу аилә “қизил қоғдиғучилар” ниң қаттиқ тәһдитлиригә дуч кәлгән. Бу йилларда ши җинпиң мәктәпкә баралмиған.

Бу һәқтә түркийәдики хитай ишлири мутәхәсси, тарих оқутқучиси доктор әркин әкрәм пикир баян қилип, ши җинпиңниң мустәбит болуп чиқишидики сәвәбләрниң бири униң мунтизим маарип тәрбийәси алмиғанлиқида дәп көрсәтти. Әркин әкрәм йәнә ши җинпиң һакимийәткә олтурғанда сиясий арқа көрүнүши күчлүк лидер әмәсликини, шуңа униң өз орнини мустәһкәмләш үчүн мушундақ йолға маңғанлиқини билдүрди.

“вал-ситрит жорнили” дики мақалиниң аптори җеримий пейҗниң қаришичә, 2012-йилидики бо шиләй вәқәсиму ши җинпиңниң мустәбит бурулушини тезләштүрүшигә сәвәб болған. Бу вәқә күчлүк вә һоқуқни мәркәзләштүргән бир рәһбәрликниң тәшәббусчилирини җасарәтләтдүргән, ши җинпиңни болса рәқиблирини йоқитиши, партийәни қайтидин қуруши вә партийә идеологийәсини өзгәртиши үчүн керәклик баһанә билән тәминлигән.

Мақалидә баян қилинишичә, ши җинпиңниң дадисиниң партийәдики рәһбәрлик вәзиписидин қоғлап чиқирилип сүргүн һаятиға мәһкум қилиниши ши җинпиңниң залим вә мустәбит характириниң йетилишигә асас салған болса, йәнә шу дадисиниң кимлики хитай ичи вә чәтәлләрдикиләрниң ши җинпиң һәққидә хам хиялларни сүрүшигә сәвәб болған. Мақалидә аптор мундақ дегән:

“хитай ичи вә чәтәлдики нурғун кишиләрниң хитайниң бу йеңи рәһбири һәққидики бир хаталиқи болса уни хитайдики иқтисадий ислаһатниң башламчиси вә мавзидуң өлгәндин кейин бир кишилик һакимийәткә қарши турған дадиси ши җуңшүнниң изидин маңиду, дәп қараш болди. . . Бу аилини билидиған кишиләрниң сөзигә қариғанда, у дадисиға охшаш, партийигә болған ишәнчисини давамлиқ сақлап, аилисиниң бешиға кәлгән бәхтсизликни мавзидуңниң йенида хизмәт қилидиғанлардин көргән, дадисиниң бәхтсизликидин савақ алған.”

Ши җинпиңниң дадисиниң ши җуңшүн болуши әйни чағда уйғурларниңму униң уйғурларға нисбәтән кәңчил сиясәт йүргүзүши мумкин, дәп пәрәз қилишиға сәвәб болған икән. Әркин әкрәм әпәндиниң ейтишичә, ши җуңшүн әйни йилларда уйғур елини залимлиқ билән идарә қилған ваң җенни тәнқидләп, мавзидуңға “аз санлиқ милләт районлирини юмшақ қоллуқ билән идарә қилиш керәк, уларниң өрп-адәтлиригә һөрмәт қилиниши керәк” дәп мәслиһәт бәргән бири болуш сүпити билән шу дәврдики уйғурларниң хурсәнликигә еришкән икән.

Һалбуки, үмид қилинғанниң әксичә ашкариланған испатлар ши җинпиң һазир уйғур елидә йолға қоюлуватқан җаза лагерлириниң вә ирқий қирғинчилиқ дәп баһалиниватқан залим сиясәтләрниң баш бинакари икәнликини көрситип турмақта.

Мақалидә ши җинпиң һәққидә йәнә мундақ дийилгән: “уни йеқиндин билидиған кишиләрниң ейтишичә ши җинпиңниң өз сәргүзәштилиридин йәкүнлигән хуласә шуки, ‛сиясәт дегән ғәлибә қилғучи һәммә пайдини алидиған бир мәйдан риқабәт; йәнә бири, күчни һәқиқий түрдә қолға алғучә өзиниң көз қаришини қәтий йошуруш керәк‚тин ибарәт болди. . . У вәзипигә олтурғандин кейин, униң контрол қилиш туйғуси вә тәңдашлириға ишәнмәйдиғанлиқи айдиңлашти, у ортақ қарар чиқириштин йирақлишип, чирикликкә қарши туруш һәрикити арқилиқ йошурун рәқиблирини нишанлиди. У муқим иқтисадниң партийәниң узун муддәт мәвҗутлуқини сақлап қелишта һәл қилғуч әһмийәткә игә икәнликини тонуп йәтти.”

Мақалидә көрситилишичә, ши җинпиң 1979-йили дадисиниң ярдими билән әйни чағдики хитайниң дөләт мудапийәсигә мәсул муавин баш министири гең бявниң секритари болған, у бу җәрянда гең биявға әгишип америкағаму кәлгән, америка билән болған һәрбий учришишларға қатнашқан. Бу униң хитай армийәсини йеқиндин чүшинишигә, ичкий сиясәтләрни чүшинишигә асас салған. Шуңа у вәзипигә олтурғанда алди билән армийәдики һоқуқини мустәһкәмлигән. У гең бйявниң йенидин айрилғандин кейин 25 йил бойичә йәрлик һөкүмәтләрдә хизмәт қилған. 2007-Йили әң юқири қарар чиқириш оргини болған сиясий бюро даимий әзалиқиға өстүрүлгән. Дәл шу вақитта у өзиниң һазирқи алий сиясий мәслиһәтчиси болған сабиқ академик ваң хунниң билән тонушқан. Һазир 65 яшқа киргән ваң хунниң 1980-йилларниң оттурилирида ‛хитай заманивилишиш үчүн әркинләштүрүшкә әмәс, бәлки пән-техника вә илимни асас қилған мустәбитликкә моһтаҗ‚ дәйдиған ‛йеңичә мустәбит‚ ни тәрғиб қилидиған еқимниң рәһбири сүпитидә оттуриға чиққан икән. Шуңа ши җинпиң тәхткә чиққандин кейинму асаслиқ шу кишиниң пикирлири бойичә иш көргән.

Апторниң қаришичә, ши җинпиң әсли америка һәққидики көз қаришини 2009-йили техи муавин дөләт рәиси вақтида мексикани зиярәт қилғанда ипадиләп болған икән. У шу қетимлиқ зияритидә американи ишарәт қилип туруп “қорсиқи тоқ бир қисим чәтәлликләр, қилидиған иши йоқ, бизниң ишлиримизға чат кәрди. Биз бу дөләтләргә инқилаб, намратлиқ яки ачлиқ експорт қилмидуқ, буниңға немә дегүлүк?” дегән икән. У ундин кейинки бирқанчә қетимлиқ сөзидә йәнә, хитайниң күчлүк бир мәркизи рәһбәрликкә еһтияҗи барлиқи һәққидә тохтулуш арқилиқ өзиниң қандақ сиясәт йүргүзидиғанлиқи һәққидә сегнал бәргән болсиму, бирақ бу сегналлар тоғра оқулмай қалған.

Әркин әкрәм әпәндиниң қаришичә, ғәрбликләрниң ши җинпиңни чүшәнмәслики, униң қандақ рәһбәр болидиғанлиқини хата мөлчәрлиши йәнила уларниң хитай тарихини, сиясий тарихини, хитай мәдәнийитини чүшәнмәсликиниң нәтиҗиси, дәп қарашқа болидикән.

Мақалидә көрситилишичә, ши җинпиң хитайда омумйүзлүк һалда қарши елиниватқан рәһбәр икән, бир қисим нурғунлар уни қоллайдикән. Бир қисимлири болса уни қоллисиму әмма уни “мурәссә қилиш роһи кәмчил, һәм униң бу кәмчиликини түзитидиған механизмму йоқ” дәп әндишә қилидикән.

Апторниң мақалә ахирида нурғун тәтқиқатчиларниң сөзлиригә асасән хуласә қилишичә, “хитайда таҗисман вирусни контрол қилиш арқилиқ техиму аброй қазанған ши җинпиңниң өзигә болған ишәнчи техиму ашқан, у 2035-йилиғичә хитайниң ишләпчиқириш омумий қиммитини бир қатлашқа вәдә бәргән. Униң ахирқи мәқсити ‛инсанийәт мәдәнийити үчүн йеңи тәртип яритиш‚тин ибарәт.”

Апторниң баян қилишичә, нурғун көзәткүчиләр вә уни йеқиндин билидиған кишиләр ши җинпиң гәрчә хитайда күнсайин қерилишиватқан нопус, қәрз мәсилисидәк риқабәтләргә учрисиму, йәнә келип уйғур мусулманлирини лагерға солиғанлиқи вә хоңкоңдики әркинликни чәклигәнлики сәвәбидин ғәрб демократик әллириниң қаттиқ наразилиқиға учрисиму, әмма билгинини җаһиллиқ билән қиливеридиған характирға игә, дәп қарайдикән.