Shi jinpingning eng küchlük qorali: milletchilik

Shi jinping Uyghurlarni basturush we gherbke qarshi turushta xitaylarning milletchilik idé'ologiyesidin keng türde paydilanmaqtiken.

Shiwitsariyede neshrdin chiqidighan “Yéngi züriklikler géziti” 28-iyul “Shi jinpingning eng zor bayliqi” namliq bir maqale élan qilip, xitay re'isi shi jinpingning Uyghurlarni basturush we gherbke qarshi turushta xitay xelqining hem kommunistik partiyening milletchilik idé'ologiyesini qoral qiliwatqanliqi, bu idé'ologiyedin ünümlük paydilinip özining hakimiyet béshidiki ornini mustehkemlewatqanliqi ilgiri sürülgen.

Maqalida bayan qilinishiche, shi jinping 2018-yili xitay qanunidiki dölet re'isining wezipe ötesh mudditige qoyulghan cheklimini ongushluq bikar qilip, menggülük re'is bolush pursitini yaratqan. Uning hem kommunistik partiye ichide hem xitay xelqi arisida qollashqa érishelishidiki asasliq desmisi “Qipqizil milletchilik idé'ologiyesi” ge ige bolghanliqi iken. Uning 2013-yili “Xitay chüshi” sho'arini kötürüp chiqip “Jungxu'a milletlirining büyük qed kötürüshi” ni teshebbus qilishi, “2050-Yiligha barghanda xitayni dunyadiki eng qudretlik zamaniwi döletke aylandurush” chaqiriqi xitay xelqini mestane qilghan. Xitay mezkur maqalida peqet xitaylarla hakimiyet yürgüzidighan “Milliy dölet” dep atalghan.

Shi jinping textke chiqqandin bashlapla milletchilik idé'ologiyesidin qoral süpitide paydilinish yolini tutqan. Buning üchün xitayning téléwiziye, gézit, intérnét qatarliq her türlük axbarat wasitiliride her küni “Xitayning qed kötürüshi bilen gherbning ze'iplishishke bashlighanliqi, gherbning tutuwatqan yolining xataliqi, gherbte toxtimastin urush-jédel, térrorluq, köchmenler krizisi, apetler yüz béridighanliqi, eksiche xitayning tutqan yolining toghriliqi, xitayning tinchliqi, xitayning toxtimastin ilgirilewatqanliqi, qudret tépiwatqanliqi” küchep teshwiq qilinip, xitay xelqining idiyeside “Gherb elliri eski, xitay yaxshi” deydighan tesiratni shekillendürgen. Bu tesirat hetta xitayning xelq'ara munasiwet, gherb bilen bolghan iqtisadiy hemkarliq we diplomatiye sahelirige qeder kéngeygen. Xitaylar chet'ellikler bilen bolghan herqandaq munasiwette özini üstün tutidighan kébirgha érishken. Xuddi xongkongda yüz bergendek, xitayda birer weqe yüz bérip qalsa, buning ot piltisini ikkilenmey gherbliklerge artip qoyush özgermeydighan adetke aylan'ghan.

Maqalida otturigha qoyulushiche, shi jinping qozghighan we qoral qilghan bu milletchilik bashqa milletlerning musteqilliqini, insaniy heqqini tonumaydiken. Xitay xelqimu hakimiyet bilen birliship bashqa milletlerni basturushni özining burchi bilidiken. Maqalida mundaq deydu: “Milletchilikning yadrosidiki buzghunchiliq xitayning ichki siyasitide alliqachan özini namayan qildi. Xelqni, bolupmu bashqa millet we étnik guruppilarni qattiq idare qilish yaki tizginleshte ulargha qollan'ghan zulum we basturushlar buni körsitip berdi. Shinjangdiki Uyghurlargha yürgüzülüwatqan insaniyetke qarshi jinayetler, xitay milletchilikining bashqa milletlerning musteqilliqini étirap qilmaydighanliqini delillidi”.

Shi jinpingning milletchilik idé'ologiyesining eyni zamandiki gitlérning fashisizimliq idé'ologiyesidin héch perqlenmeydighanliqini tilgha alghan gérmaniyediki Uyghur ziyaliysi perhat muhemmidi ependi, xitay hakimiyitining ezeldin öz hökümranliqigha bash egmigen mustemlikisi astidiki héchqandaq bir milletning kishilik heqqige hörmet qilmighanliqini tekitlidi. Norwégiyediki Uyghur ziyaliysi bextiyar ömer ependimu bu heqte qarashlirini ipade qilip ötti.

Biraq, xitay jem'iyitide chungqur yiltiz tartqan bu milletchilik waqti kelgende shi jinpinggha éghir bash aghriqi tépip béridiken. Esheddiyleshken milletchilik bezide erzimes bir weqeni ulghaytip, tizginligili bolmaydighan zor hadisige aylanduruwétidiken. Buning misali süpitide maqalida birqanche weqelik tilgha élin'ghan. Bularning biri, H&M, Nike qatarliq xelq'araliq shirketler Uyghurlarning mejburiy emgiki bilen alaqisi bolghan shinjangning paxtilirini pishshiqlap ishleshni ret qilghandin kéyin, xitayning ijtima'iy taratqulirida bu shirketlerning mallirini, hetta chet'el mallirini omumiyüzlük bayqut qilish dolquni qozghalghan. Yene biri, xénendiki kelkün apiti yüz bériwatqan neqmeydandin xewer tarqitiwatqan gérmaniyelik bir muxbir aldinqi küni xitay puqralirining qorshap hujum qilishigha uchrighan. Xitaylar uning qol téléfonini, kaméralirini tartiwélishqa urun'ghan. Uninggha “Yoqal bu yerdin!”, “Junggoni qarilashni toxtat!” dep warqirighan. Yene biri bolsa, ilgiri xitay ölkiliride yüz bergen yapon'gha qarshi xelq herikiti. Xitay puqraliri “Nenjing qirghinchiliqi” ning xatire küni munasiwiti bilen yapon'gha qarshi namayishlarni bashlighanda hökümet deslepte qollighan. Emma weqe zoriyip kétip, tizginlesh teske toxtighan.

Shi jinping nöwette xitay milletchilirining jahan'gha xoja bolush arzulirini ijtima'iy taratqularda qandurup kelmektiken. “Teywen'ge hujum qilip, uni derhal xitaygha qoshuwélish, senkako arili mesilisi bilen yaponiyege hujum qilish, himalaya taghliridiki hindistan eskerlirige hujum qilish, amérikani yamanlash” chuqanliri xitay taratqulirida keng bazar tapmaqtiken.