Мутәхәссисләр: “шинҗаң истратегийәсиниң ядроси муқимлиқ вә уйғур кимликини өчүрүш”

Уйғур аптоном районлуқ партком секретарлиқиға йөткәп келингән ма шиңрүй лоп наһийәлик чач буюмлири кәсипләр бағчисида мәхсус зиярәттә болған. 2022-Йили 7-январ, лоп наһийәси.

Хитай рәиси ши җинпиң өткән һәптидики уйғур дияри зияритидә, “шинҗаң истратегийәсидә муқим тәрәққият вәзийити бәрпа қилиш, җоңхуа миллити ортақ гәвдиси” еңини күчәйтиш, һәр милләт хәлқиниң өзара юғурулуп бир гәвдигә айлинишини тезлитиш” ни тәкитлигән. У кәткәндин кейинму уйғур аптоном районидики һәр саһә кишилири арисида униң “шинҗаңни идарә қилиш сиясити” дики йолйоруқлирини өгиниш вә изчиллаштуруш долқуни көтүрүлгән.

19-Июл уйғур аптоном райони партком секретари ма шиңрүйниң йетәкчиликидә “уйғур аптоном районидики кадирларға ши җинпиңниң муһим йолйоруқини йәткүзүш” йиғини ечилған.

Тәңритағ ториниң бу һәқтики хәвиридә дейилишичә, йиғинда “ши җинпиң йеңи дәвр хитайчә сотсиялизм идийәси улуғ байриқини егиз көтүрүп, йеңи дәврдики партийәниң шинҗаңни идарә қилиш тәдбирини толуқ, дәл җайида изчиллаштуруп, техиму күчлүк тәдбир вә техиму зор нәтиҗә билән йеңи дәвр, йеңи мусапидә тиришип гүзәл шинҗаң қуруп чиқиш керәк” дегәнләр алаһидә тәкитләнгән.

Йиғинда ши җинпиңниң йолйоруқини йәткүзгән ма шиңрүй, ши җнпиңниң “шинҗаңни идарә қилиш сиясити” ниң “баш секретар ши җинпиңниң муһим йолйоруқи, вә хитай компартийәсиниң йеңи дәврдики сиясити” икәнликини қайта-қайта тәкитлигән. У, ши җинпиңниң “йеңи дәврдики хитай компартийәсиниң шинҗаңни идарә қилиш” сияситиниң мәзмунлирини, нуқтилар бойичә бирму-бир шәрһлигән.

Ма шиңрүй “шинҗаңни идарә қилишни изчиллаштуруш, қанун арқилиқ террорлуққа қарши туруш, муқимлиқни қоғдашни қанунийлаштуруш, милләтләр мәсилисини һәл қилишта җуңхуа бирлики ортақ гәвдиси еңини мустәһкәмләш, ислам динини хитайчилаштуруш, мәдәнийәт арқилиқ озуқландурушни һәр милләт хәлқигә қобул қилдурушни силҗитиш, милләтләр иттипақлиқини күчәйтип, милләтләрниң өз-ара қошулушини илгири сүрүш, шинҗаңға алақидар ташқи тәшвиқатни қанат яйдурушни күчәйтиш керәк” дегәнләр алаһидә тәкитләнгән.

Чәтәлләрдики хитайниң уйғур сиясити мутәхәссислириниң қаришичә, йиғинда тәкитләнгән ши җинпиңниң “милләтләр сиясити “вә “шинҗаң истратегийәси” һәққидики йолйоруқлириниң ядроси “муқимлиқ вә хитайдин пәрқлиқ болған уйғурларниң миллий кимликини йоқитиш” сиясити икән.

Ню-йорктики хитай вәзийити анализчиси ма җү әпәнди ши җинпиңниң йолйоруқидики “җуңхуа миллити ортақ гәвдиси еңи” ни маһийәттә җәһәттә “башқа милләтләрни йоқитиш” дәп шәрһлиди.

У бу һәқтә мундақ деди: “аталмиш ‛җуңхуа миллити бирликиниң алаһидилики‚ни хитай компартийәсиниң башқа милләтләрни йоқитиш сиясити десәк болиду. Униң ‛хитайда 56 милләт мәдәнийитидә, хитай мәдәнийити асас болуши керәк‚ дегән сөзлириниң мәниси немә? буни негизидин елип ейтқанда ашкара һалдики ирқий қирғинчилиқни тәшәббус қилиш, миллий кимликни йоқитиш сиясити дәп чүшәнсәк болиду”.

Ма җү әпәнди ши җинпиңниң уйғурларға йүргүзгән ириқий қирғинчилиқ сияситидә, “уйғурларниң миллий кимликини йоқитиш” ниң муһим һалқиларниң бири икәнликини билдүрүп, йәнә мундақ деди:

“бәзи кишиләр ирқий қирғинчилиқни тән җәһәттики йоқитиш дәп қарайду. Әмма әмәлийәттин қарисақ ши җинпиңниң уйғурларға нисбәтән уларни тән җәһәттин йоқитиш, мәҗбурий туғмас қилиштин башқа, уйғурларни мәдәнийәт җәһәттин йоқитиш униң нәзиридә һазир қилиш вә әмәлгә ашуруш әң асан болған истратегийә дәп қаралған. Униң үчүн бу җәһәттә еришкән нәтиҗилириму интайин чоң дейишкә болиду. У һазир барлиқ кишиләрниң диний етиқади, мәдәнийәт алаһидилики, өз миллитиниң мәдәнийәт әнәнилиригә аит әпсанә ривайәтлириниң һәммисини йоқитиш нишани қилмақта. У йәрдики барлиқ аз санлиқ милләтләрниң тарихий ривайәтлирини, тарихий шәхслири һәққидики һикайиләрдә хитайларни баш қәһриман қилишқа, хитайларға бағлашқа урунмақта. Бу әмәлийәттә хитай тарихида йүз бәргән әһваллар”.

Түркийә һаҗи тепә университетиниң оқутқучиси, хитай вәзийити мутәхәссиси доктур әркин әкрәм әпәндиниң қаришичә, хитай өзиниң йеңи йипәк йоли истратегийәсини әмәлгә ашуруш вә җаһангир дөләт болуш үчүн, униң үчүн тосалғу болуватқини вә әң баш қатуридиған мәсилиләрниң бири “шәрқий түркистан” ниң муқимлиқ вәзийити вә у йәрдә өз кимлики бойичә яшаватқан уйғурлар мәсилиси болуп қалған.

Әркин әкрәм әпәндиниң тәкитлишичә, хитайниң нөвәттики вәзийитидин елип ейтқанда, ши җинпиңниң йолйоруқидики аталмиш “шинҗаң истратегийәси” дә, хитайниң хәлқарада зоруйишиға тосалғу дәп қариливатқан уйғурларни вә уйғурларниң миллий кимликини әң тез вақитта йоқитиш асаслиқ вәзипиләрниң бири қилип бәлгилиниши муқәррәр икән.

Әмма әркин әкрәм әпәнди йәнә хитай һөкүмитиниң уйғурларға қаратқан мустәмликә сиясити, вә уйғурларға йүргүзүлүватқан ирқий қирғинчилиқ сияситиниң хәлқарада қаттиқ әйибләшкә учрап, хитай дөлитиниң иқтисадий җазаға учраватқанлиқиниму әскәртип өтти.

Униң тәкитлишичә, гәрчә хитай һөкүмити хәлқарадики қаттиқ әйибләшләргә қаримай, өзиниң чоң хитайчилиқ нәзәрийәси бойичә, уйғурларға қаритилған ирқий қирғинчилиқ сияситини давамлиқ йүргүзүватқан болсиму, әмма униң уйғурларни хитайлаштуруп яки пүтүнләй йоқитип, бу земинда өзи арзу қилған аталмиш “муқим вәзийәт” бәрпа қилиши хитай һөкүмити күткәндәк ундақ асанға тохтимайдикән.

Ма җү әпәнди болса, хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан ирқий қирғинчилиқ сиясити вә “җуңхуа миллити ортақ гәвдиси” намидики бир хитай дөлити сиясити сәвәбидин, униң хәлқарадики образиниң барғанчә начарлашқанлиқи вә йетим қалдурулуватқанлиқини билдүрди.

У, ши җинпиңниң хитайдики уйғурларға вә башқа хитай болмиған милләтләргә қаратқан сиясити сәвәблик хәлқара таратқуларда хитайға берилгән баһаларниму нәқил алди.

У мундақ деди: “валл стрет журнилида бүгүн берилгән бир хәвәрдә хитай қандақ дөләт дегәнгә шундақ ениқ тәбир берилгән. Униңда хитай шималий корейәгә охшаш сақчи дөлити, у җәнубий африқиға охшаш ирқчи дөләт, у натсистлар германийәсидәк лагер түзүмидики дөләт, шуниң билән бир вақитта у йәнә чоң хитайчилиқ тәрғиб қилидиған ирқий қирғинчилиқ йүргүзүватқан дөләт дейилгән. Мана бу тәсвирләр аз санлиқ милләтләр үчүн хитай һәққидики әң тоғра тәбир дейишкә болиду”.

Мәлум болушичә, ши җинпиң 12-июлдин 15-июлғичә уйғур диярида елип барған зияритидә баштин ахири вә һәммә йәрдә дегүдәк “җуңхуа миллити ортақ гәвдиси”, “җуңхуа миллити ортақ тарихи”, “ортақ мәдәнийити” еңини техиму күчәйтишни, “шинҗаңдики милләтләрниң җуңхуа миллити” икәнликини тәкитлигән.