Кишилик һоқуқ тәшкилатлири хитайниң шиветсарийә һөкүмитигә қарши баянатиға инкас қайтурди

12-Феврал шиветсарийә һөкүмити “шиветсарийәдики тибәт вә уйғурларниң әһвали” һәққидики доклати елан қилинғандин кейин, хитай ташқи ишлар министирлиқиниң баянатчиси го җякун 13-феврал баянат елан қилип, шиветсарийә һөкүмитиниң елан қилған доклатини “хата учур тарқитиш” дәп өзини ақлашқа урунғаниди. Арқидинла, хитайниң шиветсарийәдә турушлуқ баш әлчиханисиму мәхсус мухбирларни күтүвелиш йиғини чақирип, шиветсарийә федератсийә кеңишиниң доклати һәққидә: “шиветсарийә кишилик һоқуқ оқутқучиси роһий һалитидин ваз кечип, тибәт вә уйғурларға мунасивәтлик мәсилиләрни козир қилип хитайниң образиға дағ тәгкүзмәслики, хитайни парчилайдиған күчләргә әгәшмәслики, хата учур тарқитишни тохтитиши керәк. Бу, хитайниң ички ишлириға еғир дәриҗидә арилишиш”, дәп, хитайниң чегра һалқип бастурушини ақлашқа, уйғур, тибәтләргә қарши елип барған қирғинчилиқлирини ақлашқа урунған.

Бу мунасивәт билән “хәтәр астидики хәлқләрни қоғдаш тәшкилати” шиветсарийә мәсули анна ләйсеңни зиярәт қилип хитай әлчиханисиниң баянати һәққидики пикрини соридуқ, у өзиниң көз қарашлирини оттуриға қоюп өтти.

RFA/Hebibulla Izchi

У мундақ дәйду: “федератсийә кеңишиниң шиветсарийәдики тибәт вә уйғурларниң әһвали тоғрисидики доклати февралда елан қилинғандин кейин, хитай һөкүмитиниң бу пакитларни рәт қилиши вә уларни ялған учур дәп тәсвирлиши әҗәблинәрлик әмәс. Биз буниңға һәйран қалмидуқ. Шуңа тәшкилатимиз федератсийә кеңишиниң қарши мәйданини ениқ айдиңлаштуруши керәкки, кишилик һоқуқ дәпсәндичилики вә дөләт һалқиған бастурушқа йол қоюлмаслиқи керәк. Доклатта оттуриға қоюлғандәк шиветсарийә билән хитай оттурисидики кишилик һоқуқ диялогидики мәсилини һәл қилиш йетәрлик әмәс. Шиветсарийә чоқум хитай билән болған икки тәрәплик мунасивәттә кишилик һоқуқни қоғдиши керәк, мәсилән әркин сода келишимини кеңәйтиш сөһбитидә” .

Шиветсарийәниң бу тәкшүрүшни елип берип мәзкур доклатни тәйярлишидики сәвәб, 2018-йили “хәтәр астидики хәлқләрни қоғдаш тәшкилати” шиветсарийә һөкүмитигә доклат сунуп, хитайниң чегра һалқиған бастурушлириниң шиветсарийәдә яшайдиған тибәт вә уйғурларға болған тәсири вә тәһдиткә учраш әһвалини тәкшүрүшни мураҗиәт қилған, буниңға асасән федератсийә алий кеңиши дипломатийә комитети, федератип кеңәштин шиветсарийәдики тибәт вә уйғурларниң әһвали һәққидә тәпсилий доклат сунушни тәләп қилған иди.

Бу мунасивәт билән дуня уйғур қурултийи муавин рәиси вә хәлқара мунасивәтләр директори зумрәтай әркинни зиярәт қилдуқ. У хитайниң бу доклат һәққидики баянатини “әмәлийәттә хитайниң қиливатқанлири ялған учур тарқитип дуняни алдашқа урунуш” дәп өзиниң көз қаришини ортақлашти.

RFA/Hebibulla Izchi

Шиветсарийә уйғур җәмийити рәиси ризванай илһамму бу һәқтә: “бир милләткә қаритилған қирғинчилиқ һәргизму хитайниң ички иши әмәс, бәлки инсанийәтниң мәсилиси болуши керәк” дәп, өзиниң бу һәқтики көз қаришини аңлармәнләр билән ортақлашти.

Бу доклат елан қилинғандин кейин, шиветсарийә дөләт радийо телевизийәси вә башқа ахбаратлар кәң дәриҗидә обзорлар елан қилип, һөкүмәтниң бу доклати һәққидики хәвәрләргә кәң орун берип, хитайниң шиветсарийәдики уйғур вә тибәтләрни көзитиш, авазини өчүрүшкә урунуш, чегра һалқиған бастуруш қилмишини дөләт бихәтәрликигә тәһдит дәп қаримақтикән.