Shiwitsiye hökümiti xitay üchün jasusliq qilghan dep eyibligen bir Uyghurni tutup jiddiy tekshürmekte

Shiwitsiye hökümiti xitay üchün jasusliq qilghan dégen eyib bilen tutqun qilin'ghan bir Uyghurning xewiri charshenbe küni tarqalghandin kéyin, muhajirettiki Uyghurlar qattiq heyran qaldi we bu toghrisidiki talash-tartishlar ijtima'iy torbetlerni qaplap ketti. Bu xewer Uyghurlar ichide zor ghulghule peyda qilip, nurghun Uyghurlar bu Uyghur neslidin bolghan jasus gumandarining kimlikige bekla qiziqti. Beziler bu Uyghurni shiwitsiyede yashaydighan dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit bolushi mumkin dep bildürdi.

Fransiye agéntliqining charshenbe bu toghrisida bergen xewiride, shiwitsiyening bir teptish emeldarining mushu heptining axiri xitay üchün Uyghurlar üstidin jasusluq qilghan bir Uyghurni tutqanliqini bildürgen. Xewerde teptish emeldari mats lyungküst, “Bu kishi xitay istixbarat organliri üchün Uyghurlar üstidin qanunsiz uchur yighish we axbarat toplash gumani bilen tutuldi” dégen. U sözide yene, “Bu délo nahayiti sezgür we tekshürüshning deslepki basquchida bolghanliqi üchün men hazirche buningdin artuq uchur bilen teminlep bérelmeymen” dégen.

Fransiye agéntliqining érishken sot höjjitige qarighanda, bu jasus gumandari yekshenbe küni tutulghan bolup, u 1967-yili 8-aprél küni tughulghan iken. Xewiride éytilishiche, bu jasus gumandari xitayche terjimanni telep qilghan iken. Sapo dep atilidighan shiwétsiye dölet istixbarat idarisining bildürüshiche, bu tiptiki jinayetler asasen siyasiy öktichi yaki az sanliq milletlerni nishan qilghan qilmishlarni körsitidiken. Sapo bayanatida, “Bu xil ishpiyonluq heriketlirini mustebit we démokratik bolmighan döletler élip baridu” dégen.

Roytérz agéntliqi bu déloni xitay hökümitidin biwaste éniqlash üchün xitayning stokholmdiki bash elchixanisi bilen alaqilashsa, elchixana élxet arqiliq bu délodin xewirining yoqliqini bildürüp artuq baha bermigen.

Xitay istixbarati üchün ishligen bu jasus gumandari dilshat rishit bolushi mumkin dep texmin qilin'ghan bir waqitta, dunya Uyghur qurultiyi bu munasiwet bilen bayanat élan qilip, bu gumandar toghrisidiki sot höjjitide dilshat rishitning ismi yézilghanliqini ashkarilidi. Ular bu bayanatida dunya Uyghur qurultiyi re'islikining bu mesile üstide jiddiy yighin échip 2004-yilidin béri mezkur teshkilatning xitay tili bayanatchisi bolup ishlep kelgen dilshatni öz wezipisidin boshatqanliqini bildürdi.

Dunya Uyghur qurultiyi bu bayanatta özining bir yétekchi teshkilat bolush süpiti bilen xitay hökümitidin kélidighan xewp-xeter we tehditler üstidin köp qétim agahlandurush bergenliki we bezi qarshi tedbirlerni alghan bolsimu, emma özining teshkiliy we maliye jehettiki mebleghlirining kemlikidin bu xil keng kölemlik we murekkep dölet halqighan ziyankeshliklerge taqabil turush küchining ajizliqini bildürgen.

Dunya Uyghur qurultiyining bildürüshiche, mezkur teshkilat qurulghandin béri xitay hökümitining chet'eldiki Uyghurlarning awazini boghush üchün teng qedemde élip barghan urunushliri toghrisida üzlüksiz awaz chiqirip kelgen iken. Dunya Uyghur qurultiyining qarishiche, xitay hökümitining bu qilmishliri muhajirettiki Uyghur jama'etlirining bixeterliki we uyushchanliqigha xewp élipla kelmey, yene Uyghurlar yashaydighan shu döletlerning igilik hoquqi, ammiwiy bixeterliki we dölet xewpsizlikige biwaste tehdit élip kélidiken.

Dunya Uyghur qurultiyi bu bayanatta yene, Uyghurlar yashaydighan barliq döletlerning hökümetlirige ularning istixbaratqa qarshi organlirining shu döletlerdiki Uyghur teshkilatliri bilen ünümlük halda hemkarlishishi, shundaqla ajiz bolghan jama'etlerni jiddiy qoghdash toghrisida yéqindin masliship döletning yardimini bérish kérekliki we ularning qanunluq kishilik hoquq xizmitini chet'el hökümetlirining qorqutushi we ariliwélishidin xali halda élip bérishigha kapaletlik qilishigha chaqiriq qildi. Mezkur teshkilat bayanatining axirida, “Biz munasiwetlik da'irler bilen yéqin alaqide bolup, ularning bashtin-axir ashkare, adil we qanuniy jeryan bilen ish béjirishigha dawamliq chaqirimiz” dégen.

Melum bolushiche, bu shiwitsiye hökümitining tunji qétim bir Uyghurni xitay istixbarati üchün ishlep Uyghurlar üstidin jasusluq qilish sewebidin tutushi bolmastin, mezkur hökümet 2009-yili shiwétsiye we bashqa döletlerdiki Uyghur jama'itining shexsiy uchurlirini xitaygha yetküzgen babur mexsut isimlik bir Uyghurni jasusluq jinayiti bilen qolgha élip, qamaqqa höküm qilghan idi.