RFA/Ekrem
Gérmaniyede neshir qilidighan "Dunya géziti" Uyghurlarning siyasiy panahliq mesilisige a'it sanliq melumatlarni élan qildi.
16-Féwral küni gérmaniyede neshirdin chiqidighan "Dunya géziti" gérmaniye fédéral jumhuriyitining "Köchmenler we siyasiy panahliq tiligüchiler idarisi" ni ziyaret qilip, 2019-yilidiki Uyghurlar, tibetler we xitaylarning panahliq tilesh mesilisige a'it sanliq melumatni élan qilghan.
"Gérmaniye awazi" ning 16-fewral "Dunya géziti" din neqil élip ishligen "Gérmaniyede panahliq tiligen junggoluqlarning sani ötken yili bir hesse ashti" namliq xewiride bayan qilinishiche, 2018-yili gérmaniyege kélip siyasiy panahliq tiligen xitay puxraliqidiki Uyghur, tibet, xitaylarning omumi sani 447 kishi iken. 2019- Yili bir hesse köpiyip, 962 kishige örligen. Buning ichide Uyghurlarning sani 193 kishige yetken. 2018-Yili gérmaniyede siyasiy panahliq tiligen Uyghurlarning sani aran 68 kishi bolghan.
Xewerde tilgha élinishiche, gérmaniyege kélip siyasiy panahliq tiligen Uyghur, tibet we xitaylarning panahliq iltimasining qobul bolush nisbitida zor perqler mewjut iken. Gérmaniye fédéral jumhuriyitining "Köchmenler we siyasiy panahliq tiligüchiler idarisi" teminligen melumatqa asaslan'ghanda, Uyghurlarning panahliq telipining qobul bolush nisbiti eng yuqiri bolup, 96 pirsentke yetken. Tibetlerning panahliq telipining qobul bolush nisbiti 75 pirsent, xitaylarning qobul bolush nisbiti aran 15 pirsent bolghan.
Xewerde eskertilishiche, bashqa milletlerge qarighanda Uyghurlarning panahliq iltimasining qobul bolush nisbitining bundaq yuqiri bolishidiki asasliq seweb gérmaniye tashqiy ishlar ministérliqining bir höjjitide tilgha élin´ghinidek "Gérmaniye hökümitining Uyghurlar we xitay hakimiyitini qollimaydighan kishilerning istiqbalining körünerlik yamanlishiwatqanliqi bilgenliki üchün" iken. Shuning bilen birge 1 milyondin artuq Uyghur we bashqa musulman millet kishilirining atalmish "Qayta terbiyilesh merkizi" ge soliwélinip éghir azap ichide yashawatqanliqi gérmaniye hökümitige melumluq bir hadise bolghan.
Birqanche yil ilgiri gérmaniye saqchi da'iriliri adiljan isimlik myunxénda yashaydighan bir Uyghurni xata halda xitaygha qayturup bérip gérmaniye hökümiti we saqchi sahesini éghir bésim astida qoyghan idi. Bu munasiwet bilen gérmaniye tashqiy ishlar ministérliqi gérmaniyediki saqchi organlirigha "Köchmenler we siyasiy panahliq tiligüchiler idarisi" gha hemde munasiwetlik bashqa organlargha derhal höjjet chüshürüp Uyghurlarni xitaygha qayturushqa bolmaydighanliqini keskin ipade qilghan. Bumu Uyghurlarning panahliq iltimasining qobul bolush nisbitining yuqirilishigha türtke bolghan bir amilgha aylan'ghan.
Gérmaniyediki siyasiy panahliq tiligüchi Uyghurlarning xizmetlirini uzun yillardin buyan qilip kéliwatqan d u q tetqiqat merkizining mudiri enwer ehmet ependi bu heqte toxtalghanda nöwette mutleq köp qisim Uyghurlarning siyasiy panahliq telepliri qobul boliwatqan bolsimu, yene öz kechmishlirini layiqida bayan qilalmay telepliri ret qiliniwatqan uyghularningmu barliqini tilgha aldi.
"Gérmaniye awazi" ning 16-fewral élan qilghan "Gérmaniyede panahliq tiligen junggoluqlarning sani ötken yili bir hesse ashti" namliq mezkur xewirining astigha "Muhajirettiki Uyghurlarning aghzidiki qayta terbiyilesh merkizi" we "Biz choshqa göshi yéyishke, qizil naxsha éytishqa mejburlanduq" namliq ikki sin filimi qoshup bérilgen. Bu ikki filimning birida xitayning jaza lagérliridin chiqqan gülbahar jélilowa hemde türkiyediki bir qanche Uyghur, yene biride lagérda 8 ay yétip chiqqan ömer bék'ali ziyaret qilin'ghan.
Mezkur sin félimlirida xitayning jaza lagérliridiki ten jazasi, éghir haqaretler, xorluqlar we her türlük zulumlar bayan qilin'ghan. Gülbahar jélilowa we ömer bék'ali öz közi bilen körgen, öz béshidin ötküzgen qabahetlik hayatni bu filimlarda etrapliq bayan qilip bergen.
"Biz choshqa göshi yéyishke, qizil naxsha éytishqa mejburlanduq" namliq sin filimide d u q re'isi dolqun eysa ependimu ziyaret qilin'ghan bolup, u sözide xitayning jaza lagérliri arqiliq Uyghurlarning milliy kimlikini yoqatmaqchi bolghanliqini ilgiri sürgen.
