Mutexessisler: xitay hökümiti teywenliklernimu Uyghur élidiki jinayetlirige shérik qilmaqchi

Teywenning jenubidiki pingtung nahiyeside élip bérilghan herbiy manéwirda M1167 HMMWV (yuqiri heriketchan köp iqtidarliq chaqliq mashina) tankigha qarshi bashqurulidighan bomba toshughuchining yénida turghan esker. 2024-Yili 26-awghust.

Yéqinqi mezgildin béri, xitay hökümitining chet ellik dangliq tor cholpanliri we bilogérlarni, shundaqla akadémiklarni Uyghur élige teklip qilip, “Güzel shinjang hékayisini sözlesh” teshwiqatigha salghandin bashqa, teywenlik karxanichilar we sayahetchilerni Uyghur élige jelp qiliwatqanliqi, hetta ularni teywendiki xitayperes küchlerning yardimi bilen teshkillik halda teklip qiliwatqanliqi diqqet qozghimaqta.

“Teybéy xewerliri” tori 6-séntebir élan qilghan bir xewerde éytilishiche, teywendiki tor cholpanliri we karxanichilar xitay kompartiyesi teshkillewatqan sayahet we meblegh sélish pursetlirige qiziqiwatqan bolup, teywen hökümiti ularni xitaygha barmasliq we xitayda soda qilmasliq heqqide agahlandurghan.

Hökümet bayanatchisi shyé zixen, xitayning teywenliklerni Uyghur élige chaqirishtiki meqsitining mejburiy emgekni yoshurush ikenlikini, her qandaq shexs yaki karxana u jaygha barsa, öz namini we obrazini bulghaydighanliqini bildürgen.

Amérikadiki siyasiy analizchi ilshat hesen ependining bildürüshiche, xitay awwal teywenlik dangliq tor cholpanlirini Uyghur élige teklip qilghan. Chünki xitay ilgiri teywen'ge tehdit sélip, teywenni qayturuwalghan teqdirde u jaydimu Uyghur élide qollan'ghan “Terbiyelesh merkizi” ni qurup, teywen musteqilchilirining kallisini özgertidighanliqini bildürüp qoyghan bolup, buningdin teywen démokratlirila emes, xitaygha mayil gomindangchilarmu chöchügen؛ xitay bu qarashni özgertish, teywenliklerning qorqunchini yoqitish we ularning “Shinjang” heqqidiki tesewwurini yaxshilash üchün awwal teywenlik tor cholpanlirini köplep dewet qilip, “Güzel shinjang, bextiyar shinjang” menzirisini körsitishke küchigen.

Amérikadiki kishilik hoquq adwokati téng byaw xitayning emdi teywenliklerni Uyghur élige bérishqa qiziqturushidiki sewebni bayan qilip mundaq dédi: “Xitay téximu köp ademlerning Uyghur rayonigha bérip ziyaret qilishini we u yerde soda qilishini xalaydu. Chünki bir jehettin, xitay iqtisadida mesile körülüshke bashlidi. Shunga xitay u rayonda soda we sayahetchilikni güllendürüshke mohtaj. Yene bir jehettin, xitay xelq'ara jem'iyetke bularni teshwiq qilish arqiliq, heqiqiy ehwalni, yeni özining kishilik hoquq jinayetlirini yoshurmaqchi. Buningdin burunmu xitay hökümiti mutexessisler ömiki we muxbirlar ömikini teklip qilghan bolup, ularning pa'aliyetlirini toluq kontrol qilghan؛ andin bu xil usul arqiliq xelq'araning “Shinjang mesilisi” heqqidiki doklatini inkar qilghanidi”.

“Teybéy xewerliri” torida chiqqan bu xewerdiki melumatqa qarighanda, teywenning sabiq pirézidénti ma yingjyuning qol astida ishligen chong quruqluq komitéti ezasi 9-ayning 19-küni teywenlik meblegh salghuchilarni bashlap Uyghur élige ziyaretke baridiken. Xitay emeldarliri teywenlik karxanichilarning ottura asiyada shirket qurushigha ilham bériwatqan bolup, xitayning mehsulatlirigha teywen shirketlirining markisini chaplap, mal toshushning rawan bolushigha kapaletlik qilishni meqset qilghan.

Amérikadiki kishilik hoquq adwokati téng biyaw kommunist xitayning her da'im ma yingjyugha oxshash gomindangchilarni yénigha tartip kéliwatqanliqini bildürüp mundaq dédi: “Xitayning teywen'ge qollinip kelgen usuli da'im ‛uninggha zerbe bérip, buni yénigha tartish taktikisi‚ bolup keldi. Yeni ular xitaygha yéqinraq bolghan gomindangchilarni her xil usullar bilen sétiwélip, özlirige tartip keldi. Teywenning sabiq pirézidénti ma yingju terepdarliri kommunist xitay bilen yéqin munasiwet ornitish üchün teywenning menpe'etini qurban qilishtinmu yanmaydu, teywenni téximu xeterlik ehwalda qoyidu. Uningdin bashqa, xitay yene xitayda chong sodisi bar teywenlik sodigerlerdin paydilinidu. Bolupmu shinjang mesiliside, xitay, teywenliklerdin paydilinish arqiliq ‛wetenni birlikke keltürüsh‚ idiyesini bazargha salidu”.

Radiyomiz xitayche bölümi 5-séntebir élan qilghan bir xewerde déyilishiche, xitayning teywen ishliri ishxanisi xitaydiki teywenlik sodigerlerni Uyghur élige sayahetke orunlashturghan bolup, ularni “Shinjanggha meblegh sélish” qa, hetta ottura asiyagha yürüsh qilishqa qiziqturmaqchi bolghan. Xitay bu arqiliq, xelq'araning rusiyeni qollawatqan xitayni eyiblishidin, shundaqla, kishilik hoquq mesilisi tüpeylidin “Shinjang paxtisi” gha cheklime qoyushidin saqlanmaqchi bolghan. Eger teywenlik karxanichilar ottura asiyada shirket qursa, xitayning mejburiy emgek mallirigha teywenning markisi chaplinidiken-de, xitayning “Üchinchi qol arqiliq mal yötkesh” gherizi emelge ashidiken. Bu heriketni Uyghur aptonom rayonluq partkom sékrétari ma shingruy özi bir qolluq pilanlighan.

Téng biyaw ependi xitayning bu yerde teywenlik sodigerlerni Uyghur élige jelp qilishtiki gherizining derweqe xelq'araning mejburiy emgekni cheklesh bésimigha taqabil turush ikenlikini bildürüp mundaq dédi: “Xitayda Uyghurlarni mejburiy emgekke sélish ehwali éghir, xelq'ara jem'iyet bu xil kishilik hoquq depsendichilikini cheklesh üchün bezi tedbirlerni qollandi. Xitaymu mejburiy emgekni inkar qilish we jaza cheklimilirige taqabil turush üchün her xil usullarni qollinip kelmekte؛ xitayda mejburiy emgekning we yighiwélish lagérlirining yoqluqini ispatlash üchün pakitlarni yoshurup, heq naheqni astin qilip kelmekte. Bular emeliyette alliburun ashkarilan'ghan ré'alliq we pakitlar bilen sighishmaydu”.

“Teybéy xewerliri” torida chiqqan bu xewerde éytilishiche, xitay üchün éytqanda, teywenlik meblegh salghuchilar xitayning boshap qilghan iqtisadigha, bolupmu öy-mülük sodisi bilen mebleghning aylinishigha yardem béridiken. Yene bir jehettin, teywenlik sayahetchiler Uyghur élining istémal bazirini janlandurupla qalmastin, xitayning “Shinjang hékayisini sözlesh” teshwiqatining obyéktlirigha aylinip kétidiken. Xitay da'iriliri Uyghur élidiki yighiwélish lagérliri we dunyagha ashkarilinip ketken irqiy qirghinchiliq jinayetlirini inkar qilish bilen bir waqitta ulargha, “Tereqqiy qiliwatqan tinch, bayashat shinjang” menzirisini körsitip, köz boyamchiliq qilidiken.

Ilshat hesen ependining bildürüshiche, xitayning 2-qedemde teywenlik karxanichilarni teklip qilip, Uyghur éli we ottura asiyagha meblegh sélishqa qiziqturushtiki gherizi, teywen shirketlirining xelq'ara obrazidin paydilinish. Chünki ularning xelq'aradiki inawiti yaxshi bolghachqa, xitay mejburiy emgekke chétishliq mallirini ottura asiya bilen yawropagha chiqirishqa ularni shérik qilmaqchi bolghan.

Mutexessislerning bildürüshiche, teywendiki xitayperes teshwiqatchilarning küchiyip kétishi nahayiti xeterlik ehwaldin signal béridiken. Xitay hökümiti bir yaqtin Uyghurlarning tili we medeniyitini yoqitip, bir yaqtin shinjangning güzel menziriliri we az sanliq milletlerning örp-adetlirini sayahetchilerge körsitish arqiliq qandaqtur özlirining medeniyet qirghinchiliqi élip barmighanliqini teshwiq qilidiken.

Ilshat hesen ependi teywen hökümitiningmu xitayning bu teshwiqatidiki suyiqestini bilidighanliqini hem uninggha qarshi hoshyarliq bilen tedbir éliwatqanliqini bildürdi.